Erdal Sağlam’ın bu hafta başından beri yazılarını takip ediyorsunuz; Türk ekonomisinde bir kez daha yaşanmakta olan son derece çarpıcı bir olguyu gün be gün okurlarına aktarıyor Erdal. Bugünkü yazısı örneğin çok çarpıcı.

Nedir anlattığı Erdal Sağlam’ın? Türkiye’ye inanılması güç miktarda sıcak para girişi var ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası buna karşı ciddi bir mücadele veriyor.

Diyebilirsiniz ki ‘Bunca zamandır Türkiye’ye dolar girsin isteniyordu, işte girmeye başladı, sorun ne?’

Sorun şu: O kadar çok dolar geliyor ki Türkiye’ye, ciddi bir TL talebi ortaya çıkıyor. Onlara karşı TL verdiğinizde enflasyonla mücadele zora giriyor; çünkü Merkez Bankası parayı sıkmaya, TL’nin fiyatını arttırmaya çalışıyor.

Hiç kuşkusuz TL’nin fiyatını ölçmenin en etkili yolu onun yabancı para karşılığına bakmak. TL’nin değerlenmesi demek doların değerinin düşmesi demek. Ama Merkez Bankası doların değeri çok düşsün istemiyor.

Nisan ayına bakın: Doların değeri yüzde bir arttı; buna karşılık enflasyon, yani TL’nin satın alma gücü yüzde 4’e yakın azaldı. Bu durumda aslında doların değeri artmadı, aksine düştü.

Benzer bir durumu Mayıs ayında da yaşayacağız. Doların fiyatında nominal olarak da azalma var şu ana kadar; enflasyon ise bildiğimiz kadarıyla durmuş değil. Bu ayın sonu geldiğinde bir kez daha TL’nin reel olarak değerlendiğini göreceğiz.

Merkez Bankası’nın enflasyonun düşüşüne ilişkin hazırladığı ekonometrik modelin bütün ayrıntılarını bilmiyoruz ama model gerek dolar fiyatı ve gerekse TL faizleri için bazı varsayım veya hedeflerle oluşturulmuş olsa gerek.

Bu modelin oluşumunda yıllarca üniversitede ekonometri dersi vermiş olan, sadece birinci sınıf bir iktisatçı değil birinci sınıf bir matematikçi de olan Dr. Cevdet Akçay’ın katkıları olduğuna kuşku yok.

Cevdet Akçay 2001 krizi yaşandığında üniversitede ders vermenin yanı sıra bir büyük özel bankanın çok özel büyük yatırımcıları için yatırım danışmanlığı da yapıyordu, onlarla öngörülerini paylaşıyordu.

Doların fiyatının uçuşa geçtiği kriz günlerinde Kemal Derviş’in gelip programını açıklamasının ardından Cevdet Akçay o yatırımcılara dolarlarını bozmalarını ve Hazine bonosuna TL cinsinden yatırım yapmalarını önerdi. O sırada panik halinde herkes dolar alıyordu, ama Cevdet Akçay tam tersini söylüyordu: ‘TL’ye yatırım yapın.’

O dönem onu dinleyenler TL’ye yatırım yaparak dolar cinsinden gerçekten çok yüksek getiriler elde etti.

Bugün de, bire bir aynı olmasa da benzer bir durumla karşı karşıyayız; 2001 krizi sonrasında da Türkiye’ye ciddi miktarda sıcak para girişi olmuştu. Ancak bu kez Cevdet Akçay masanın öteki tarafında oturuyor; dolarını bozup TL’ye yatırım yapacak insanların elde edeceği getiriyi sınırlamak isteyen tarafta yani.

Bugün piyasada ‘gösterge’ kabul edilen iki yıllık devlet tahvilinin faizi yüzde 43,15. Bu kağıdın faizi bundan 10 gün önce yüzde 45’in üstündeydi. Faizin düşmesi bu kağıda talep geldiğini gösteriyor.

Soru şu: Cevdet Akçay Merkez Bankası Başkan Yardımcısı değil de hala yatırım danışmanı olsaydı yatırımcılarına bu seviyeden TL faize girmelerini mi önerirdi, biraz daha beklemelerini mi?

Yerli veya yabancı olması fark etmiyor, yatırımcı açısından son derece zor bir karar: Bugün Erdal Sağlam’ın yazısından öğreniyoruz, seçimden bu yana geçen 40 günde Merkez Bankası rezervlerindeki düzelme 40 milyar doları bulmuş durumda. Bu hız devam edecekse TL faizlerde de zirve seviyelerinden aşağıya dönülmüş olma olasılığı, yani faizlerin düşme olasılığı daha yüksek olabilir.

Ama öte yandan Merkez Bankası enflasyonu düşürmek istiyorsa, ki istediğini varsaymalıyız, faizlerin daha uzun süre yüksek kalmasını, hatta biraz daha yükselmesini arzu edecektir. Kaldı ki yüksek bütçe açığı yüzünden Hazine’nin borçlanma ihtiyacı da bir hayli yüksek ve bunun da TL piyasasını sıkıştırması, yani faizleri yukarı itmesi beklenen bir şey.

2001 krizi sırasında Kemal Derviş’le birlikte Merkez Bankası Başkanlığına Süreyya Serdengeçti atanmıştı. Krizin göbeğinde banka ve hükümet dolara hücumu dizginlemek için serbest kur sistemine geçmişti. Serdengeçti Merkez Bankası’nın piyasaya güven vermesi gerektiğini biliyordu, o yüzden serbest kur rejimini sonuna kadar uyguladı, doların seviyesine hiç müdahale etmedi. Edeceği zaman da bunu ilan ederek ve şeffaf biçimde yaptı.

Türkiye 2018’de Berat Albayrak’ın Hazine Bakanı olduğu dönemde resmen değil ama fiilen bu sistemden çıktı, Merkez Bankası şeffaf olmayan yöntemlerle döviz kurunun seviyesini belirlemeye kalkıştı. Hatırlayın, bu uğurda banka yüz milyarlarca dolar sattı yıllar içinde ve o yüzden rezervleri eksi 70 milyar dolara kadar geriledi.

Bugün Merkez Bankası hala kurun seviyesini belirlemeye çalışıyor. Düne kadar kur çok yükselmesin diye uğraşıyor, bu uğurda kendisine ait olmayan dolarları satıyordu, şimdi tam tersine kur çok düşmesin diye uğraşıyor, piyasaya müdahale ediyor, bu kez satmıyor, alıyor doları.

Merkez Bankası hala şeffaf değil aslında, o yüzden piyasa oyuncuları bankanın gelecekteki davranışlarını tahmine çalışarak yatırım tercihi yapıyor. Tabii her zaman tahminlerde yanılma olasılığı da var.

Cevdet Akçay 2001’de yatırımcılara tavsiye verirken Merkez Bankası’nın şeffaf olacağı ve kurun seviyesine müdahale etmeyeceği varsayımıyla hareket ediyordu, o sayede tahminleri başarılı oldu. 

Oysa bugün Merkez Bankası elindeki kağıtları özenle gizleyen bir poker oyuncusu gibi hala. Bu belki biraz kaçınılmaz bir şey; başkan Fatih Karahan’ın da, bankanın başkan yardımcılarının da idealindeki Merkez Bankası böyle davranmaz, bunu biliyoruz, ama kaçınılmaz biçimde böyle hareket ediyorlar.

O yüzden önümüzdeki kritik dönemde Merkez Bankası’nın davranışlarını yakından izlemek çok önemli olacak.