Bana, ‘Türkiye’nin en acil çözülmesi gereken en önemli sorunu ne’ diye sorsanız, bir an bile düşünmeden ‘Eğitim kalitesi’ cevabını veririm.

Türkiye’de eğitimin kalitesinin düşüklüğüne ilişkin kanıt aramaya bile gerek yok. İşte bakın, pazar günü ülkede LGS adı verilen liselere geçiş sınavı yapıldı; bu sınava bu yıl ortaokulu bitirecek öğrencilerin neredeyse tamamı katıldı.

Sınavda amaç, çocuklarımızın bir grup (az sayıdaki) seçkin okula girip eğitim yoluyla geleceklerini garantiye almak istemeleri. Bu seçkin okulların dışında kalan liselerimizden o kadar ümitsiziz ki, neredeyse her aile ve her çocuk LGS’de şansını denemek istiyor.

Dört yıllık lise eğitimi, bizim yüksek öğrenim öncesi kademelerimizin son basamağı. 12 yıllık bir uğraşın son 4 yılı. Ama unutmayın, ondan önce bir 8 yıl daha var.

Biz eğer eğitim kalitemizi yükseltmek istiyorsak bu 12 yılın tamamına bakmalıyız ve tamamında kaliteyi yukarı çekmek için çaba sarf etmeliyiz.

Bir yol, kısıtlı kaynakları ‘seçkin’ okullara yönlendirmek. Türkiye uzun yıllardır adını koymadan bunu yapıyor zaten. Ancak bu yöntemle sonuç alamadığımız da ortada. İnanmayan, üniversite sınavında örneğin Türkçe testinde doğru cevapların katılan adaylar arasındaki dağılımının gösteren grafiğe baksın. Bu grafik, istatistikte ‘normal dağılım’ adı verilen çan eğrisine hiç de benzemiyor.

Benzememesinin sebebi 12 yıllık ilk, orta ve lise eğitiminin kalite çıktısının dengesiz olması. Sınavda soruların yüzde 80 ve üstünü doğru cevaplayanların bu denli az, sıfıra yakın doğru cevap verenlerin bu denli çok olması, seçkin okulları destekleme politikasının başarısızlığını gösteriyor bence.

Şunu bilelim: Bir eğitim sisteminde her şart altında ‘seçkin’ okullar olacak. Ama adı üzerinde, seçkin okulların sayısı sınırlı olmak durumunda. Sizin bir okula ‘Anadolu Lisesi’ adını vermeniz orayı otomatik olarak ‘seçkin’ yapmıyor.

O yüzden belki de yöntemi değiştirmeliyiz. Bir yandan seçkin okulları desteklerken bir yandan esas yatırımı en kötü okullara yapmalıyız belki de.

Benim pratik ve uygulanabilir bir önerim var. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, işe eğitimin her üç kademesinde de en kötü diyebileceğimiz 1000’er okuldan başlamalı.

Milli Eğitim Bakanlığı’nın elinde veriler var aslında. Bakanlık, bize ilan etmeden bu yıl için Türkiye’nin en kötü 1000 ilk okulunu, 1000 orta okulunu ve 1000 lisesini saptayabilir.

Ve bu 1000’er okulu kendi kategorilerinde ‘en kötü’ olmaktan kurtaracak bazı özel girişimleri, özel muameleleri mesela 4 yıllığına devreye alabilir. Örneğin daha iyi öğretmenleri ve daha iyi rehberlik uzmanlarını buralara yollayabilir. Türkiye’nin Milli Eğitim Bakanlığı, toplamda 3 bin okulu mikroskop altına alıp onları birkaç yılda en kötü olmaktan kurtarabilir.

Bu uygulamanın her yıl yapıldığını düşünün, 4 yılda toplam 12 bin okuldan söz ediyor oluruz. Ve sadece 4 yıl içinde Türkiye’nin eğitim kalitesinin belirgin biçimde arttığını görebiliriz. Şimdiden söyleyebilirim: Bundan 4 yıl sonra yapılacak üniversite sınavında sonuçlar çan eğrisine daha fazla benzemeye başlayacaktır. Yani çoğunluk sınavdaki soruların yüzde 40-60 arasına doğru cevap vermeye başlayacak, sıfıra yakın doğru cevap verenlerin oranı azalacaktır.

Mesele sadece tek tek okulları kurtarma meselesi de değil. Bu yolla ve kurulacak uygun teşvik mekanizmalarıyla öğretmenlerimizin kalitesini yükseltmek ve onları işlerini daha da iyi yapmaları için motive etmek de mümkün olabilir.

Çünkü bir eğitim sistemi esas olarak öğretmen demektir. Bizim bütün yatırımımızı öğretmenlerimize yapmamız, onları mesleklerinde daha yetkin, daha iyi hale gelmeleri için hiç durmadan teşvik etmemiz gerekir.

Eğitim kalitemiz yükselmedikçe başka hiçbir şeyimiz kalıcı olarak iyiye gidemez.

Eğitim diye söze başlayınca kendimi durdurmam zor. Daha önce defalarca yazdığım bir şeyi bugün yeniden yazmak, hatırlatmak istiyorum.

Şunu rahatça söyleyebilirim: Türkiye’de en büyük devlet kurumu Milli Eğitim Bakanlığı’dır.

Düşünsenize, bakanlık işe alım yapacağında tek bir seferde 60 bin kişi, 45 bin kişi gibi dev toplulukları işe alıyor.

3 milyona yakın öğretmenin sadece tayin ve terfilerini yönetmek bile büyük bir mesele. Yanına okul binalarını, okulların yönetimlerini ekleyin, sahiden inanılmaz boyutlarda bir organizasyon.

Ve elbette bütün organizasyonlar gibi burada da sorunlar çıkıyor ama çıkan her sorun da ister istemez devasa boyutlarda oluyor.

Örneğin işe alma…

Öğretmenlerimizi KPSS’nin özel sınavlarıyla işe alıyoruz, eğer Tayyip Erdoğan sözünü tutarsa, sözlü sınavlar da sona erecek.

İşe aldığınız öğretmen en az 25 yıl sistemde kalıyor ve bu süre boyunca belki milyondan fazla çocuk onun sınıfından, eski tabirle ‘rahle-i tedris’inden geçiyor. O yüzden, işe alacağınız her öğretmen son derece önemli. Ama biz onları 60 bin kişilik, 45 bin kişilik dev gruplar halinde işe alıyoruz. İşe alırken onlar birer insan, kariyeri boyunca milyon kişinin hayatına değecek öğretmen değil maalesef birer rakam oluyorlar.

Bakanlık bunca öğretmenin tayin ve terfilerini adil biçimde yapmakta zorlanıyor; sırf bunun için bakanlığın içinde devasa birer organizasyon var. Yani, Milli Eğitim Bakanlığı’nı bir şirket olarak düşünün, kendi içindeki en büyük departmanı İnsan Kaynakları departmanı.

Oysa böyle olmayabilir; biz eğitimin yönetimini ve işe alımları yarı merkezi yarı ademi merkezi bir melez sistemle yapabiliriz.

Okullarımızı ve içindeki öğretmenlerimizi örneğin yerel yönetimlere veya en azından kısa dönemde vazgeçmeyeceğimiz anlaşılan valilerimizin başkanlığındaki bir özel komisyona devredebiliriz. Merkezi hükümet bu okullara ve öğretmenlere bütçesini aktarmaya devam edebilir, yani maaşları ödeyecek para hala merkezi bütçeden gelebilir ama işe alımları yerelde yapıp fiziki olarak binaları yerelde yönetebiliriz. O zaman, mesela Zonguldak ilan verir, bizim şu şu branşlarda şu kadar öğretmene ihtiyacımız var, der ve başvuranlar içinden yeterliklere sahip olanları işe alabilir.

Daha zor durumdaki kimi kentlerimize maaş teşviki uygulama izni verebiliriz. Örneğin diyelim ki Hakkari’ye yüzde 20’ye kadar varan daha yüksek maaşla işe eleman alma izni verilebilir. Böylece gidilmek istenmeyen şehirler de kendilerine rekabet avantajı sağlar.

Şehirlerimiz ve ilçelerimiz eğitim kalitesi konusunda birbirleriyle yarışmaya başlayabilir.

Buna karşılık merkezdeki Milli Eğitim Bakanlığı üzerindeki ağır personel yönetme işinden kurtulunca eğitimin içeriğine ve eğitim standartlarını yükseltmeye daha fazla odaklanabilir, yani esas işini yapar. 

Bakanlık bir yandan öğretmen olma standardını ve yeterliklerini belirler, bir yandan da her ilde eğitimin kalitesini yakından denetler, Milli Eğitim Müfettişleri yeniden fazlasıyla aktif hale gelebilir.

Eğitim bizim öyle büyük bir meselemiz ki, üzerinde açık fikirlilikle düşünmeye devam etmekten kaçınmamak gerek.