Doğalgaza zam gerekli mi?

Geçtiğimiz günlerde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı tarafından mayıs ayında doğalgaz ve elektrik fiyatlarında değişime gidilmeyeceği açıklandı. Aslında toplumun genel beklentisi yerel seçimler sonrası fiyatı kamu tarafından belirlenen ürünlere yüksek oranlı zam yapılmasıydı ve bunların başında da doğalgaz ve elektrik geliyor. Genelde de tahmin edilen devletin uzun zamandır zam yapmıyor göründüğü bu ürünleri ciddi olarak sübvanse ettiği ve bütçeden önemli bir miktarda kaynak kullandığı şeklinde. Bu tahmin, bir yıldır devletin konutlarda belirli bir miktara kadar doğalgazı ücretsiz vermesi çerçevesinde doğru. Ancak Mayıs 2024’ten itibaren bu uygulama kalkacak.
Peki şu anki doğalgaz fiyatlarına göre devletin bir sübvansiyonu var mı?
Bilindiği üzere ülkemizde son dönemde Karadeniz’de kısıtlı miktarda doğalgaz bulunmuş ve söylenildiği kadarıyla kullanılmaya başlanmış olmakla birlikte doğalgaz ağırlıklı olarak yurtdışından ithal ediliyor. Doğalgazın ağırlıklı olarak yurtdışından ithal edilmesi nedeniyle yurt içindeki fiyatını esas olarak yurtdışı piyasalardaki doğalgaz fiyatı ve döviz kurları etkiliyor.
Yurtdışından doğalgaz ithalatını ağırlıklı olarak BOTAŞ yapıyor. Doğalgaz fiyatlarının son yıllarda özellikle Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrası oynaklığı arttı. Önce çok yükselen fiyatlar daha sonra düştü. Yurtdışı doğalgaz fiyat oynaklığının yanı sıra ülkemizde de ekonomik dengesizliklere bağlı olarak döviz kurlarındaki hareket de doğalgazın TL karşılığında oynamalara yol açıyor. Bu durumları bir araya getirirsek acaba Türkiye’nin ithal ettiği doğalgazın TL karşılığı fiyatında son birkaç yıllık dönemde nasıl bir değişim oldu?
Öncelikle dünyada doğalgaz fiyatlarının belirleyicisi olan doğalgaz sözleşmelerinin alınıp satıldığı piyasalardaki fiyat gelişimlerine bakmakta fayda var. Bilindiği üzere dünyada farklı coğrafyalara ait farklı doğalgaz piyasaları bulunuyor. Tradingeconomics internet sitesinde bu piyasaların bazılarına ilişkin doğalgaz fiyatlarına ait gelişimler yer alıyor. Ancak farklı fiyatlama durumları olmakla birlikte yıllar itibarıyla fiyat gelişim eğilimleri bütün piyasalarda yaklaşık aynı.
Tradingeconomics’te bu piyasalardan Avrupa’ya ait EU Natural Gas TTF fiyatlarını esas aldığımızda karşımıza şu tablo çıkıyor: MWh fiyat birimi üzerinden ve euro para birimi ile yapılan hesaplamalara göre 2021 yıl sonunda doğalgaz fiyatı 80 euro dolayında. Fiyat 2022 Ağustos ayında 339 euro ile zirve yapmış, 2022 yıl sonu fiyatı 75 euro civarında gerçekleşmiş. 2023 yıl sonunda 34 euro olarak gerçekleşen EU Natural Gas TTF’nin, Nisan 2024 itibarıyla en son fiyatı ise 29 euro. Dolayısıyla euro bazında 2021 yıl sonuna göre fiyatlarda yaklaşık yüzde 64 oranında bir gerileme yaşanmış.
Yurtiçi fiyatları değerlendirebilmek için aynı döneme ait kur değişimlerinin de dahil edilmesi gerekmekte.
Yukarıda belirttiğimiz fiyatlardan doğalgaz ithal ettiğimizi düşündüğümüzde MWh başına TL üzerinden maliyeti bulmak gerekir. 2021 yıl sonu Merkez Bankası euro döviz satış kuru olan 15,11 üzerinden hesapladığımızda, doğalgazın ithal fiyatı 2021 yıl sonunda MWh başına 80*15,11=1.208 TL. Ara dönemleri hiç değerlendirmeden en son Nisan 2024 fiyatı olan 29 euro ve yine 24 Nisan 2024 Merkez Bankası euro döviz satış kuru olan 34,77 üzerinden hesaplama yaparsak doğalgaz ithal fiyatı 29*34,77=1.008 TL. Dolayısıyla Türkiye şu anda uluslararası piyasalardaki fiyatlara göre doğalgazı 2021 yılsonuna göre kur farkını dikkate alarak baktığımızda TL bazında yaklaşık yüzde 20’ye yakın bir oranda daha ucuza ithal ediyor.
Aynı dönemde doğalgazın tüketicilere (hane halklarına) satılan fiyatlarındaki gelişime de bakalım. Dağıtım şirketlerinden Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş. verilerine göre 2021 Aralık ayında konut aboneleri için ilk kademe doğalgaz Sm3 fiyatı KDV hariç 1,93 TL. En son Nisan 2024’te aynı kademe için KDV hariç Sm3 fiyatı 5,96 TL. Dolayısıyla bu dönemdeki artış oranı yüzde 208.
Buradan çıkan ilk sonuç nedir diye kabaca yorumlayacak olursak, Türkiye’de TL karşılığı olarak 2021 yıl sonuna göre yaklaşık yüzde 20 daha ucuza alınan doğalgaz, tüketiciye yine 2021 yılsonuna göre yüzde 208 daha fazla fiyatla satılıyor.
Bu hesaplamaya adı geçen döneme ait enflasyonun etkisinin de katılması gerekiyor. TÜFE endeksini esas alarak baktığımızda, 2021 yılsonu TÜFE endeks değerine göre Mart 2024 ayı sonundaki endeks değeri yaklaşık yüzde 210 artmış. Dolayısıyla bu dönemdeki doğalgaza yapılan zamla yaklaşık aynı oranda olup doğalgaz fiyatlarına enflasyon kadar zam yapılmış. Ancak yukarıda belirttiğimiz yurtdışından yüzde 20 daha ucuza alım yapmanın olumlu etkisi tüketicilere yansıtılmamış, BOTAŞ ve dağıtım şirketlerine kâr olarak kalmış gibi görünüyor.
Bu hesaplamalar ve çıkan sonuçlara göre doğalgazın 2021 yılsonuna göre baktığımızda olması gerekenden daha yüksek fiyatla satıldığı söylenebilir. Üstelik BOTAŞ doğalgaz toptan satış fiyatlarına zam yapmasa da dağıtım şirketleri her ay belirli oranda satış fiyatlarını artırıyor. Örneğin, Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş.’nin doğalgaz tarifelerinde yer aldığı şekliyle Nisan 2024 itibarıyla 2023 yıl sonuna göre konutlara verilen doğalgaz fiyatlarında ilk kademe fiyatı dört ayda yüzde 5,3 oranında artmış.
Sonuç olarak bu hesaplamalara göre mevcut koşullarda doğalgazda bir fiyat artışı gerekmediği ve hatta indirim olanağı olduğu açık.

Bedava doğalgaz sınırının aşılması enflasyonu 1,58 puan yükseltti