İSO 500 sonuçları ne diyor?

Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın 2023 yılı sonuçları açıklandı. 1968’den bu yana İstanbul Sanayi Odası tarafından yapılan İSO 500 araştırmasının 2023 sonuçlarına göre üretimden satışlarda en büyük kuruluş 484 milyar TL’ ile Tüpraş. Bu şirketi 238 milyar TL’lik üretimden satışlarıyla Ford Otomotiv takip ederken, üçüncü sırada yaklaşık 227 milyar TL’lik üretimden satışlarıyla Star Rafineri var.
2023’te İSO 500’ün ilk 10’unda yer alan şirketlerde 2022 yılına göre iki değişiklik oldu. 2022 yılında ilk 10’da yer almayan Mercedes-Benz 8. olarak ve Gramaltın Kıymetli Madenler ise 9. olarak ilk 10’a girdi. Buna karşılık Tofaş 10. sıradan 11. sıraya ve İskenderun Demir Çelik ise 6. sıradan 12. sıraya düşerek ilk 10’daki yerlerini kaybetti.
Konuya ilişkin İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan da bilgilendirme toplantısı yaptı. Yapılan açıklamalarda ve sıralamada dikkat çeken hususlar şöyle özetlenebilir:
* İSO 500’de yer alan kuruluşları bağlı olduğu oda bilgilerine göre sıraladığımızda, dağılım Anadolu lehine değişmiş. En büyük pay 151 firma ile halen İstanbul Sanayi Odası’na ait olmakla birlikte son yıllarda sayısal olarak düşüş eğiliminde olması dikkat çekiyor. İstanbul’u 45 kuruluş ile Ankara Sanayi Odası izlemekte, bu odaların ardından Ege Bölgesi Sanayi Odası ve Kocaeli Sanayi Odası 38’er kuruluşla sıralamada yer alıyor.
* Sektörel dağılıma bakıldığında İSO tarafından oluşturulmuş olan 10’lu sektör gruplandırmasına ve satışlara göre en yüksek paya sahip olan sektör yüzde 22,5 ile “ana metaller ve makine imalatı sanayii” olup bu sektörün payı 2022’ye göre 0,9 puan azalmış. Yüzde 19,7 ile ikinci sırada yer alan “kimyasal ürünler, plastik ve kauçuk ürünleri” sektörünün payı da 2022’ye göre 3,6 puan düşmüş. Üçüncü sırada ise payını 3,7 puan artırarak yüzde 17,7’ye çıkaran “kara, deniz taşıtları ve yan sanayii” var.
* 2023 yılında yaratılan katma değer içerisinde en yüksek payı yüzde 33,9 ile orta-düşük teknoloji yoğunluklu sektörler almış. Ancak bu grubun payı bir önceki yıla göre 3,8 puan azalmış. Benzer şekilde düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin payı da 0,2 puan düşüşle yüzde 28,7’ye gerilemiş. Buna karşılık orta-yüksek teknolojili sanayiler grubunun payı 3,1 puan artışla yüzde 30,3’e yükselirken, yüksek teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı ise 0,9 puan artışla yüzde 7,1’e çıkmış. Orta-yüksek ve yüksek teknolojili sanayilerin toplam payı yüzde 37,4’e çıkmakla birlikte bunun yeterli olmadığı ve arttırılması gerektiği açık.
* Bununla bağlantılı, İSO 500’deki AR-GE harcaması yapan kuruluşların sayısı 2018’e kadar kademeli bir artış gösterdikten sonra durağanlaşmış gözüküyor. 2021’de 265 olan AR-GE yapan kuruluş sayısı, 2022’de 260’a geriledikten sonra 2023’te yeniden 265’e çıkmış. Bu rakamlar Türkiye’nin en büyük 500 kuruluşunun sadece yarısının AR-GE çalışması yaptığını gösteriyor.

* İSO 500’ün istihdamı 2023 yılında yüzde 1,9 artarak yaklaşık 804 bin kişiye yaklaşmış. Aynı yılda ödenen maaş ve ücretlerdeki artış da yüzde 120 civarında.
* İSO 500 içinde halka açık kuruluşların sayısı 2023’te 12 adet artarak 85’e yükselmiş. Halka açık kuruluş sayısı bugüne kadarki en yüksek düzeyine ulaşmış olmakla birlikte toplam içinde oran olarak yüzde 20’yi bile bulmaması çarpıcı.
* Temel rakamsal gelişmelere bakacak olursak, İSO 500’de üretimden satışlar 2023 yılında yüzde 42,1 oranında artarak 4.485 milyar TL’den 6.375 milyar TL’ye çıkmış. Bu artış 2021 ve 2022 yıllarına göre zayıf bir performansı gösteriyor. Üretimden satışların büyümesi önceki yıl yüzde 119 iken, 2023 yılında yüzde 42,1’e gerilemiş. Reel gelişim olarak baktığımızda yani 2023 verileri yılsonu tüketici enflasyonu ile arındırıldığında İSO 500 kuruluşlarının, üretimden satışlarının 2022 yılına göre reel olarak yüzde 13,8 oranında gerilediği görülüyor.
* İhracat performansına baktığımızda, İSO 500’ün ihracatı 2022 yılına göre yüzde 2,9 düşüş ile 95,1 milyar USD’ye gerilemiş. 2023’te İSO 500’ün faaliyet kârı yüzde 39,7 oranında artarak, 671 milyar TL’den 937 milyar TL’ye çıkmış. Buna karşılık faaliyet kârlılığı oranı, 0,3 puan düşüşle yüzde 12,8’den yüzde 12,5’e düşmüş. Son olarak, İSO 500’deki vergi öncesi kâr ve zarar toplamı yüzde 32,9 artarak 485 milyar TL’den 645 milyar TL’ye yükselmiş. İSO 500’de vergi öncesi dönem kâr ve zarar büyüklüğüne göre 2022 yılında kâr eden kuruluş sayısı 442 iken, bu sayı 2023 yılında 404’e inmiş. Zarar eden kuruluş sayısı da 58’den 96’ya çıkmış.
Bu bilgilerden çıkan sonuçlardan ilki ekonomideki kötü gidiş büyük firmaları da etkilediği. Reel olarak bu firmaların satışları ve kârlılıkları geriliyor. Zarar eden kuruluş sayısındaki artış da dikkat çekici.
İkinci olarak İstanbul’un 500 şirket içindeki payı hızlı olmasa da düşüyor. Bu Türkiye’nin geleceğine yönelik bir fikir veriyor.
Üçüncü olarak Türkiye’nin en büyük 500 şirketinden sadece 85’inin halka açık olması Ülkemizdeki sermaye piyasalarının ne kadar sığ ve gelişmemiş olduğunun bir göstergesi.
Son olarak en büyük 500 kuruluşun yaklaşık yarısının AR-GE faaliyetinde bulunmaması ülke açısından çok acı ve gelecek açısından ümit kırıcı.