Ne güzeldir tiyatro okumak: Nobelli Jon Fosse’den Ferhan Şensoy’a oyun yazarları 

Bu hafta 2023 Nobel Edebiyat Ödülü’nü Jon Fosse’nin aldığı duyuruldu. Komite, ödülü Fosse’ye “Söylenemeyeni dile getiren oyunları ve düz yazıları için” verdiklerini belirtmiş. Jon Fosse’yi daha önce hiç okumadım. Ödülün farklı edebi türlerde eser veren bir yazara gitmiş olması ve bu türlerden birinin tiyatro olması beni çok mutlu etti. Çünkü ben tiyatro izlemeyi sevdiğim kadar tiyatro metinlerini okumayı da severim. 

Nobel Edebiyat Ödülü’nün bir tiyatro yazarına gitmesi esasında pek de yeni değil. George Bernard Show 1925’te, Luigi Pirandello 1934’te, Eugene O’Neill 1936’da, Samuel Beckett 1969’da, Dario Fo 1997’de, Harold Pinter ise 2005’te bu ödülü kazanmış.

Fosse yazmaya oyunlarla şiir ve öykülerle başlıyor. İstemeye istemeye başladığı oyun yazma serüveninde, ilk oyunu 1994’te sahneleniyor. Uzun süre oyun esas odaklandığı alan oluyor. Hatta öyle ki Fosse’nin oyunları, kendisi gibi Norveçli olan ünlü oyun yazarı Ibsen’in oyunlarından sonra Norveç’te en çok sahnelenen eserler olarak değerlendiriliyor. Ancak ünü yayıldıkça ve eserleri Norveç dışında da yoğun şekilde sahnelenince, Fosse yoruluyor ve odağını 2010’larda epik romanlara çeviriyor. 

Bizim edebiyatımızda da okunmaya değer pek çok tiyatro metni var ve tıpkı Fosse gibi bizim de pek çok oyun yazarımız sadece oyun yazarı değil. Mesela en sevgili yazarlarımdan Haldun Taner oyunların yanı sıra öyküler ve makaleler de yazmıştır. Taner, ‘Sersem Kocanın Kurnaz Karısı’ ve ‘Keşanlı Ali Destanı’ gibi Türk tiyatrosunun dev eserlerine imza atmıştır. Ünlü “Tiyatro nedir ki, iki kalas bir heves” cümleleri Sersem Kocanın Kurnaz Karısı’nda geçer. ‘Ayışığında Şamata’ isimli oyununu ise, benim en sevdiğim ve okurken çok güldüğüm Ayışığında Çalışkur öyküsüne dayandırmıştır. Haldun Taner aynı zamanda Metin Akpınar ve Zeki Alasya ile ünlü Devekuşu Kabare’nin kurucularındandır ve yıllarca kabarenin skeçlerini yazmıştır.

Haldun Taner aynı zamanda Ferhan Şensoy’un da ustasıdır. Ferhan Şensoy’u tiyatro yolunda yürümeye yüreklendiren, hatta Şensoy’un babasını ikna eden odur.  Şensoy kendi yazdığı oyunu kendi sahnelemek istediğinde, “yap bunu” diye onu cesaretlendiren de…Şensoy, ünlü oyunu ‘Şahları da Vururlar’ı Haldun Taner’e ilk okuduğunda, Taner Şensoy’a oyunun sonuyla ilgili bir fikir verir ve bir nevi oyuna güzel bir son hediye eder.

Ferhan Şensoy, Taner’den aldığı destekle kendi yolunda başarıyla ilerlemiştir ve evet bildiniz, sadece tiyatro oyunu yazmamıştır. Mesela ‘İngilizce Bilmeden Hepiniz I Love You’ 90’lı yıllarda çokça okunmuş mizah yazılarını içerir. ‘Kalemimin Sapını Gülle Donattım’ otobiyografik bir romandır, ‘Gündeste’ ise şiir kitabıdır.  

Türkiye’nin edebiyat efsanesi Yaşar Kemal’in ‘Teneke’ isimli oyunu, şarkı ve romanlarıyla öne çıkan Zülfü Livaneli’nin ‘Duvar’ı, Türkiye’de en çok satan romanlardan Şu Çılgın Türkler’in yazarı Turgut Özakman’ın ödüllü ‘Fehim Paşa Konağı’ oyunu… Şair veya romancıların oyun yazması, oyun yazarlarının roman yazması, farklı türlerin birbiriyle konuşmasını, yepyeni zenginliklerin ortaya çıkmasını sağlar. 

Bunları söylerken Kurtcebe Turgul’un ‘Bence Katil Öldürdü’ isimli eserine değinmemek olmaz. Önce radyo tiyatrosu olarak yazılan Bence Katil Öldürdü, 2019 yılında bir polisiye romana dönüştü. Ama bu bildiğiniz romanlardan değil. Edebiyatta hem pastişin (öykünme), hem parodinin (yansılama) iyi bir örneği. Bir ‘Hercule de Potasse Polisiyesi’ olarak Agatha Christie’ye selam çakıyor, ev yoğurdu tarifinden, Çorum lezzetlerine saptığı yan yollarla ‘absürd’ü kucaklıyor. Bora Başkan’ın çizimleri ile kitap daha da zenginleşiyor. İşin hoş tarafı, radyo tiyatrosundan romana geçen Bence Katil Öldürdü, geçen seneden bu yana İstanbul’da sahneleniyor. Sonbahar demek tiyatro sezonu açıldı demek. Tüm bu güzel metinleri keşfetmek ve tiyatro seyretmek için daha güzel bir zaman düşünemiyorum.

Yazıda bahsi geçen yazarlar, eserler:

Haldun Taner, Keşanlı Ali Destanı, Sersem Kocanın Kurnaz Karısı, Ayışığında Şamata, Ayışığında Çalışkur

Ferhan Şensoy, Şahları da Vururlar, İngilizce Bilmeden Hepiniz I Love You, Kalemimin Sapını Gülle Donattım, Gündeste

Yaşar Kemal, Teneke

Zülfü Livaneli, Duvar

Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler, Fehim Paşa Konağı

Kurtcebe Turgul, Bence Katil Öldürdü

2023 Nobel Edebiyat Ödülü’nü Jon Fosse kazandı: ‘Yazıya adanmış bir ömür’