26. Gün
14 Ağustos 2023
Cumhuriyet'e 100 Gün
Lozan Antlaşmasından 29 Ekim’e günbegün yaşananlar
Fethi Bey hükümeti güvenoyu alıyor, muhalefetini bekleyen Meclis

Fethi (Okyar) Bey Meclis’ten Başbakan olarak yüksek güvenoyu aldı. Yeni hükümet kuruldu. Meclis’te 2. Grup gibi bir muhalefet yoktu ama Mustafa Kemal muhalefet bekliyordu.

Fethi Bey hükümeti güvenoyu alıyor, muhalefetini bekleyen Meclis

Haziran sonunda yapılan seçimle belirlenen İkinci Meclis, 13 Ağustos 1923 günü açıldı ve Mustafa Kemal’i yeniden başkanlığa seçti. Ertesi gün, hükümet belirlenecekti.

Hatırlayacaksınız, Mustafa Kemal daha önce parti idare meclisinde hükümet tartışması açmış, en sonunda da Kazım Karabekir ile Fethi (Okyar) Bey arasında kura çekip kuradan Fethi Beyin çıktığını söyleyerek onun başbakan olmasına karar verilmişti. Bu toplantıda bakanlar da belirlenmişti.

O zamanki Anayasa, Başbakanın da, bakanların da tek tek Meclis’ten çoğunluk oyuyla seçilmesini öngörüyordu.

Kazım Karabekir Günlük’lerine oylamayla ilgili şu notları almış:

Meclis ’te Heyet-i Vekile intihabı, parti kararı veçhile Fethi Bey riyasette. Eski hükümet. 190 aza mevcudundan 183 rey Fethi Bey ’e, Kâzım Karabekir ’e 3, Fevzi Paşa’ya 2, müstenkif 1. Erkân-ı Harb-i umumi reisliğine Fevzi Paşa 188, ben 2 rey. Müdafaa-i Milliye Vekâleti ’ne Kâzım Paşa 189, ben 1.

Kazım Karabekir, Başbakan olarak kendisini değil Fevzi Paşa’yı (Mareşal Fevzi Çakmak) önermiş, kendisi ise Genelkurmay Başkanı olmak istemişti. Bu kabul görmeyince başka hiçbir siyasi görev kabul etmedi, Ordu Müfettişliğine döndü.

Lozan’dan daha bir gün önce dönmüş olan İsmet Paşa da aynı günü anılarında şöyle anlatıyor:

Ankara’ya 13 Ağustos’ta geldim. Başta Atatürk olmak üzere kalabalık bir grup tarafından muhabbetle karşılandım ve Atatürk’ün evine misafir edildim. Nisan ayından beri memleketten uzak kalmıştım. İç siyaset gelişmelerini, Ankara’da olup bitenleri bilmiyorum. Gelir gelmez öğrendim ki, ertesi gün, yani 14 Ağustos’ta yeni hükümet teşekkül edecektir. O zamana göre hükümet üyeleri tek tek Meclis’ten seçiliyor. Ben Lozan’ın ikinci safhasına gittiğim zaman, Türkiye Büyük Millet Meclisi, vazifesinin hitam bulduğunu kabul ederek yeni seçimlerin yapılmasına karar vermişti. Lozan dönüşü İkinci Büyük Millet Meclisi’ni toplanmış ve çalışmalara başlamış halde buldum. Birinci Meclis çok çetin, çalışılması güç bir Meclis’ti. Atatürk’ün şahsına ve Atatürk idaresine açıktan muhalefet edenler, koyu muhalifler bu Meclis’te ”İkinci Grup” adı ile teşkilatlı olarak bulunuyorlardı. Yeni Meclis’te İkinci Grup’a mensup olanlardan kimse yoktu. Lozan dönüşü, kısa zamanda gördüm ki, Meclis’te açık bir muhalefet henüz yoktur. Bu ilk günlerde muhalefetin nereden çıkacağını, ne şekilde meydana çıkacağını kimse bilmiyordu. Tabiatıyla ben de bilmiyorum. Görünüşe bakarak ben, Meclis’ten ileri bir muhalefetin çıkacağını zannetmiyordum. Fakat Atatürk hadiseleri, bir muhalefetle karşılaşılacak fikriyle takip ediyor halde idi. Atatürk, bizim düşündüklerimizi biliyorlar, bunlara mani olmak için orduda ve Meclis’te tertip almak niyetindedirler, kanaatinde idi.

26