Kurtuluş Savaşı’nın Doğu cephesi komutanı olan ve Türkiye’nin bugünkü Ermenistan ve Rusya dahil doğu sınırını çizen isim Kazım Karabekir’in düzenli olarak tuttuğu günlükler, o dönem için önemli kaynaklardan biri.

Karabekir günlüklerinde yer yer toplanmasında kendi rolünün olduğu Erzurum Kongresi’nin küçümsenip Sivas Kongresi’nin Mustafa Kemal tarafından daha fazla öne çıkarılmasından rahatsızlığını yazıyor. Buna ilişkin günlük parçalarını daha önce burada yayınladık.

Karabekir’in bir başka itirazı, Kurtuluş Savaşı döneminin bütün başarılarının Mustafa Kemal’in hanesine yazılmasına.

Meclis’te Lozan Barış Antlaşması’nın görüşülüp kabul edildiği üç günü Karabekir günlüklerine şöyle yazmış:

21 Ağustos 1923 Salı 

Meclis’te Sulh Muahedesi hakkındaki nutuklardan Hariciye Encümeni reisi Yusuf Kemal her şeyi M. Kemal’e isabet ettirdi, bu senin eserindir dedi. Tevfik Rüştü de teyit etti. 

İsmet’le Meclis bahçesinde görüştüm. Milli ve şahsi meseleleri görüşelim dedim. Her şeyi M. Kemal’e izafetle istikbal için fena bir şey yaptırırsınız. Milli tarihimize de yanlış mecra verdirirsiniz dedim. 

Sulhnamenin Boğazlar hakkındaki 8. maddesinde İstanbul için payitaht kaydının sakatlığını söyledim. Ve niçin bu kaydı koydunuz dedik. Cevap vermedi. 

22 Ağustos 1923 Çarşamba

Meclis ’te Sulh Muahedesi lehinde nutuklar.

23 Ağustos 1923 Perşembe

İsmet Paşa nutkunu söyledi. Gazi Paşa ’yı yegâne amil gösterdi. Benimle görüşmeden verdiği bu nutuk İsmet Paşa’nın ilk sükûtu oldu. Fevzi Paşa istifa niyetinde, İsmet’le geldiği zaman görüşmüş. Kemal Paşa’nın İsmet vasıtasıyla şahsiyetlere hücum ettiği fikrini söylemiş. Benimle de görüşmesini söylemiş. 

24 Ağustos 1923 Cuma 

Sabık Erzurum mebuslarından Asım Bey’in evinde (bu köşkü sonra ben satın aldım) yemekte Erzurum mebusları, ben (Gazi de davetli idi, gelmedi. Yaveriyle, meşgul olduğunu bildirdi). 

Yahya Galip Bey, geçen Meclis’in müessisan olmasını kabul etse imişim olmuş bitmişti dedi. Dedim, müessisler mebus olarak devam etmemeli. Bundan başka memleketi istiladan kurtarmak için toplanan Meclis işini behemehal bitirecekti. Bidayette ne yapılabilirdi. Fakat zaferden sonra bu meclisi, meclis-i müessisan olarak Teşkilât-ı Esasi’yi tespit etmeli, gelecek artık bunu tebdil edememeli. 

Yahya Galip, Asım Bey’in evindeki sohbetlerimizi M. Kemal ’e bildirmiş olacak ki 1 Eylül veda ziyaretimde, Kâzım dikkat et, Erzurum mebusları aramızı açmaya çalışıyorlar dedi. Halbuki Asım Bey’i Rüştü Paşa ile aramızı açmaya memur ettiğini, Erzurum mebuslarını mecliste aleyhime tahrik ettiğini… ilh. öğrendim!

Burada anlaşılıyor ki Karabekir ile Mustafa Kemal arasında kara kedi var. Önümüzdeki günlerde bu açıklık daha da belirginleşecek, hatta ciddi bir kopmaya kadar gidecek.

Karabekir’in ‘İsmet’le Meclis bahçesinde görüştüm. Milli ve şahsi meseleleri görüşelim dedim. Her şeyi M. Kemal’e izafetle istikbal için fena bir şey yaptırırsınız. Milli tarihimize de yanlış mecra verdirirsiniz dedim’ diyerek aktardığı görüşmeyi İsmet İnönü de hatıralarında özel olarak zikrediyor ama bakın nasıl anlatıyor:

İleride anlatacağım siyasi gelişmelerin, siyasette belirecek buhranların daha iyi anlaşılabilmesine yardımcı olur kanaati ile, şu anda hatırıma gelen bir görüşmeyi nakledeceğim. Meclis’te muahedenin tasdiki üzerinde müzakereler devam ediyor. Kalktım, muahedeyi anlattım. Her yönü ile etraflıca söyledikten sonra, gerek burada muharebe esnasında, gerek muharebeden sonraki zamanlarda ve hususiyle Lozan Sulh Muahedesi zamanında, murahhas heyeti reisi olarak Atatürk’ten gördüğüm yardımları, hissettiğim gibi dile getirdim. Kürsüden indikten sonra, bir ara, Kâzım Karabekir Paşa ile yalnız olarak bulunduğumuzu hatırlarım. Karabekir Paşa, Lozan Muahedesi’ni ve muahedenin tasdikini vesile ederek, yapılan bütün işlerin Atatürk’ün üzerinde toplanmasına sebep olduğumu bir römark olarak söylemiştir.