Kendi faizini arttırmayan Merkez, bankalardan TL’ye yüksek faiz vermesini istiyor

Merkez Bankası hafta sonunu epey hareketli geçirdi, üst üste çok sayıda tebliğ birden yayınlayıp bankacılık, kur korumalı mevduat, döviz mevduatı ve TL mevduatı gibi konularda çok sayıda kuralda değişikliğe gitti. Bir kısmı son derece teknik olan bütün bu karmaşık düzenlemelerin sebebi, düne kadar kur korumalı mevduat toplamaları için teşvik edilen bankaları bu kez KKM yerine TL mevduat toplamaya teşvik etmek. Kendi politika faizini yeterince arttıramayan ve bu yüzden eleştirilen Merkez Bankası, şimdi bu yolla bankaları vadeli TL mevduat faizlerinde faiz arttırmaya teşvik ediyor.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) verilerine göre  11 Ağustos haftasında 12 trilyon 849 milyar 200 milyon liraya yükselen bankacılık sistemindeki toplam mevduat (bankalararası hariç) içinde Kur Korumalı Mevduat (KKM) ile döviz cinsinden mevduatın payının yüzde 68,04’e ulaşması Merkez Bankası’nı (TCMB) harekete geçirdi.

Merkez Bankası’ndan KKM’yi azaltıp standart TL mevduat hesaplarını arttırmak, bankalara maliyetini arttırarak döviz mevduatını azaltmak için ardı ardına tebliğler geldi. KKM’ye geçişte belli bir oranı tutturamayan bankaların cezalandırılmasından vazgeçildi ancak 31 Aralık 2023’e kadar vadesi gelen KKM’den standart TL mevduata geçişte hedef tutturamayan bankalara torbadan ceza çıktı.

TCMB’nin Resmi Gazete’de yayınlanan Menkul Kıymet Tesisi Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliği, Zorunlu Karşılık Hakkında Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliği, Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliği ve Altın Hesaplarından Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliği Türkiye’de, eski Hazine ve Maliye bakanı Nureddin Nebati tarafından ‘asrın buluşu’ olarak tanıtılan KKM ve ardından gelen dolarizasyonun yarattığı endişeyi de gösteriyor. Merkez Bankası bu tebliğlerin uygulama süresini 2024 sonuna kadar uzatabilecek.

Döviz mevduatında zorunlu karşılık arttı

Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğlere göre Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası zorunlu karşılık uygulamasında değişiklik yaptı. Buna göre vadesiz ve 1 ay vadeli  döviz mevduatına uygulanan zorunlu karşılık oranı 4 puan arttırılarak yüzde 29 oldu. Ancak bankaların genelde vadesiz dışında 1 ay vadeli döviz mevduatı istemedikleri ya da çok düşük faiz verdikleri için bu düzenlemenin bir anlamı olmayacak.

3 ay, 6 ay ve 1 yıla kadar vadeli döviz hesabı zorunlu karşılık oranı yüzde 25, 1  yıl ve daha uzun vadeli döviz hesabı zorunlu karşılık oranı ise yüzde 19 olarak korundu. Döviz mevduatına zorunlu karşılığı artırma kararının iki nedeni var. Birincisi bankalar için döviz mevduatı tutmanın maliyetini arttırmak. İkinci neden zorunlu karşılık artırımıyla bir miktar ilave rezerv biriktirip KKM’nin yaratacağı döviz talebiyle baş edebilmek. Ancak planlananın, dövizin TL’ye dönmeden bankacılık sisteminden çıkıp yastık altına gitmesi durumunda boşa çıkacağı açık.

Eski Hazine Müsteşarı ve iktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez düzenlemelerin, dövizin ‘yastık altı’na gitmesine neden olabileceğini belirterek sosyal medyada şu paylaşımı yaptı:

KKM konusundaki son düzenlemeler, dövizlerin yastık altına çekilmesine yol açabilir. Sermaye hareketlerinin serbest olduğu, parası rezerv para olmayan bizim gibi ekonomilerde faizi doğru belirlemezseniz olacağı budur.

— Mahfi Eğilmez (@mahfiegilmez) August 20, 2023

Tasarrufta kadın oranı 4,5 puan arttı: Paralar yastıkaltı altına

Merkez Bankası eski baş ekonomisti ve Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Hakan Kara da sosyal medya mesajında zorunlu karşılık artışıyla hedeflenene vurgu yapıyor:

TCMB ayrıca yabancı para cinsi yükümlülüklerde zorunlu karşılıkları (ZK) artırarak bir miktar ilave rezerv biriktirmeyi amaçlıyor. KKM’nin eritilmesi sürecinde döviz talebi artabileceği için TCMB rezerv kaybedebilir, bunu zorunlu karşılıkla telafi etmeye çalışıyor. https://t.co/LNiagOt0GY

— Hakan Kara (@ali_hakan_kara) August 20, 2023

Merkez KKM’de hedefi tutturamayana cezayı kaldırdı

Merkez Bankası, tebliğlerle bankaların menkul kıymet tesisi uygulamasında da değişiklik yaptı. Buna göre yeni ekonomi yönetimiyle başlayan sadeleşme süreci kapsamında yabancı para mevduattan KKM’ye dönüşüm hedefi uygulamasına ve TL payına göre ilave/indirimli menkul kıymet tesis uygulamasına son verildi. Önceki uygulamada KKM’ye dönüşte hedef tutturamayan bankalar için 10 yıl vadeli düşük faizli Hazine borçlanma kağıdı alma zorunluluğu (menkul kıymet tesisi) vardı.

TL mevduata dönüşte hedefi tutturamayana ceza geldi

Bankaların KKM’ye dönüşte kaldırılan hedef ve menkul kıymet tesisi uygulaması, bu kez  31 Aralık 2023’e kadar vadesi gelen kur korumalı mevduat hesapların standart TL mevduata dönüştürülmesinde getirildi. Vadesi gelen KKM hesaplarını standart TL hesabına dönüştürmede hedefleri tutturamayan bankalar da bir zamanlar KKM’de olduğu gibi 10 yıl vadeli düşük faizli Hazine borçlanma kağıdı  almak zorunda olacaklar. Yani Merkez Bankası, ‘Standart TL mevduata dönüşte belirli hedefleri tutturamayanları yakarım’ diyerek bir zamanlar KKM’ye dönüş hedefini ıskalayanlara yaptığı gibi ceza kesecek. Bu uygulama, bankaların vadeli mevduat faizlerini arttırmasını beraberinde getirebilir.

Bankalara cezalar nasıl hesaplanacak?

Buna göre 29 Aralık 2023’e kadar Merkez Bankası tarafından kur koruma desteği sağlanan hesaplardan vadesi gelenlerin vadeli TL mevduat/katılma hesabına geçiş oranı yüzde 50’nin altında kalan bankalar eksik tutar kadar kısım için devlet iç borçlanma kağıdı alacak. Merkez Bankası dönüşüm kriterini yüzde 95’e kadar çıkarıp, yüzde 20’ye kadar indirebilecek.

Aynı şekilde kur/fiyat koruma desteği sağlanan (dövizden KKM’ye döneen hesaplar)  gerçek kişilere ait hesaplardan, ilgili hesaplama döneminde vadesi gelenlerin dönüşümü yüzde 5’in altında kalan bankalar da yine eksik tutar kadar menkul kıymet bloke olarak tesis edecekler. Bu oran Merkez Bankası tarafından sıfırlanabileceği gibi yüzde 50’ye kadar da çıkarılabilecek. Bu iki düzenleme ilk başta Merkez Bankası’nın tahmini 30 milyar dolar tutarındaki TL’den KKM’ye girişin yarısı ve 100 milyar dolar civarındaki döviz dönüşümlü KKM’nin yüzde 5’in için TL’ye geçiş hedefi verdiğini akıllara getiriyor. Bundan da da standart TL mevduatına geçirilmesi hedeflenen miktarın yaklaşık 20 milyar dolar olduğu sonucu çıkartılabilir.

Öte yandan Merkez Bankası, TL mevduat ve katılma hesaplarının desteklenmesi ile altın hesaplarından TL mevduat/katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesini içeren tebliğlerde de değişiklik yaptı. Tebliğlerdeki bazı tarihler yeniden belirlendi.

Gerçek kişilerin 30 Haziran 2023 itibarıyla bankalardaki altın hesapları dönüşüme tabi olacak. Tebliğin önceki halinde bu hesapların dönüşümüne ilişkin herhangi bir sınırlama yoktu. Tüzel kişilerin ise 31 Aralık 2021 itibarıyla bankalarda bulunan hesapları dönüşüme tabi olmaya devam edecek.

Merkez Bankası ne dedi?

Resmi Gazete’de yayınlanan yeni kararlarla ilgili olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’ndan yapılan açıklamada şu ifadeler kullanıldı:

“Para Politikası Kurulu’nun 20 Temmuz 2023 tarihli kararında makro finansal istikrarı güçlendirecek ve piyasa mekanizmalarının işlevselliğini artıracak sadeleşme sürecinin kademeli olarak devam edeceği ifade edilmiştir.

Sadeleşme süreci kapsamında yabancı para mevduattan kur korumalı mevduata dönüşüm hedefi uygulamasına ve TL payına göre menkul kıymet tesis ve zorunlu karşılık uygulamasına son verilmiştir.

Yapılan düzenlemelerle Türk lirası mevduatlar artarken, kur korumalı hesaplardan Türk lirası mevduata geçiş sağlanarak kur korumalı mevduatın azaltılması gözetilmektedir. Böylece, Türk lirası vadeli mevduat desteklenerek makro finansal istikrarın güçlendirilmesine katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Bu kapsamda, Merkez Bankasınca kur koruma desteği sağlanan hesaplardan Türk lirası hesaplara geçiş ve kur korumalı hesapların belli oranda yenilenmesinin hedeflenmesine, Kur koruması bulunmayan Türk lirası payı seviyesinde artış hedefine geçilmesine, karar verilmiştir.

Sadeleşme süreci ve kur korumalı mevduatın Türk lirası mevduata geçişine ilişkin adımlar Para Politikası Kurulu’nun ilan ettiği ilkeler doğrultusunda devam edecektir.”

‘Beklentimiz kabul görmüş politikalara dönüş idi’

Finansal piyasalar uzmanı İbris Cibre de yeni ekonomi yönetiminden beklentilerin boya çıktığını ima ederek sosyal medya paylaşımında şu görüşlere yer verdi:

Yeni ekonomi yönetiminden beklentimiz şeffaflık, kredibilitenin artması, yönlendiricilik gücü ve kabul görmüş politikalara dönüş idi

1) 1 ay önce yalanladıkları haberi bugün uygulamaya koydular
2) Faiz artıramadıklarını aksiyonları ile beyan ettiler
3) Yan yollar ile politika…

— İris Cibre 🐦 (@iriscibre) August 20, 2023

Mevduat faizinin artması kesin

Ancak Merkez Bankası’nın ‘TL mevduatının desteklenerek makro finansal istikrarın güçlendirilmesine katkı planı’nın başarıya ulaşması için bankaların enflasyonda yıl sonu resmi hedefinin yüzde 58 olduğu bir ortamda mevduat faizini ciddi oranda arttırmaları şart. Aksi takdirde KKM’den çıkacak TL’nin dövize ve altına gitmesi kaçınılmaz. Oradan da gidecekleri yer yastık altı.  Merkez Bankası da KKM’den standart TL mevduata dönüşte hedef koyarak bankaları mevduat faizini artırmaya teşvik ediyor. Ancak o noktada da hesabı doğru yapmak şart. İpin fazla gerilmesi durumunda bankaların mevduat faizini arttırmak yerine ceza ödemeyi tercih etmeleri şaşırtıcı olmayacak. Mevduat faizlerinin arttırılması durumunda kredi faizleri de artacak ve enflasyonla mücadele edilmesini dillendirmeden yalnızca finansmana erişemediklerini söyleyen reel kesim temsilcileri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kapısını daha çok çalacaklar.

Ekonomist Doç. Dr. Orhan Karaca da düzenlemeler sonrası mevduat faizlerinin artacağını belirterek sosyal medyada şu paylaşımı yaptı:

KKM’den çıkış için ilk adım atılmış. 1,5 yıldan fazladır mudileri dövizden KKM’ye yönlendirmeye zorlanan bankalar şimdi de KKM’den TL mevduata yönlendirmeye zorlanacak; hedefleri tutturamayanlar ek menkul kıymet tutmak zorunda kalacak. Mevduat faizlerinde artışa hazır olun. pic.twitter.com/7334R3fMYN

— Orhan Karaca (@Dr_OrhanKaraca) August 20, 2023

 

Eğilmez: Merkez KKM zararını para basarak karşılayacak

İyi Parti Kalkınma Politikaları Başkanı Prof. Dr. Ümit Özlale’ye göre ekonomi yönetimi son kararlarıyla ‘Cumhurbaşkanı’na çaktırmadan faizleri artırma’ yaklaşımına devam ediyor.  Prof. Dr. Özlale son kararların olası sonuçlarını sosyal medyada paylaştı:

Yeni alınan KKM kararları üzerine:

Ekonomi yönetimi KKM’den çıkışta ilk adımı attı. İlk olarak çok yüklü bir maliyete yol açan TL’den KKM’ye dönmüş hesaplara ağırlık veriliyor.

Peki bu kararın olası sonuçları ne olacak?

1️⃣Mevduat faizleri yükselecek. Peki, ne kadar yükselecek?…

— Prof Dr. Ümit Özlale (@UmitOzlale) August 20, 2023

Merkez’in faturası çok yüklü: 376,5 milyar TL

Ekonomi gazetesi yazarı Alaatin Aktaş’a göre Merkez Bankası yapılan düzenleme nedeniyle temmuzun ikinci yarısından itibaren hem TL cinsi KKM’nin kur farkını ödüyor, hem de gerek temmuz, gerekse ağustosta DTH dönüşümlü hesaplardan kaynaklanacak kur farkını. Yani Merkez Bankası iki ayda oluşacak 411 milyar liralık yükün, bütçeden temmuzda ödenen 34.5 milyar dışında kalan 376,5 milyarı TL’lik bölümünü üstlenmek durumunda kalmış. Bu durumda önlem almak için kolları sıvamış olması şaşırtıcı değil. Ancak önlemlerin işe yarayıp yaramayacağı şimdilik belirsiz.

‘Tebliğ bir kademeli dönüş niyeti beyanı’

Gelecek Partisi Ekonomi Politikaları Başkanı Kerim Rota, sosyal medya paylaşımında, yayınlanan tebliği KKM ve ölçüsüz negatif reel faizin verdiği zarardan kademeli dönüş niyeti beyanı olarak okumak gerektiğini belirterek şu görüşleri dile getiriyor:

1.5 yıl boyunca tasarrufları başka ülkenin paralarına endeskleyen bir ürünü gözümüzün içine baka baka “Liralaşma” diye satmaya çalıştılar.

Bu kanaldan TCMB’ye gelen dövizden çok daha fazlasını seçim uğruna geri sattılar.

Buna yatırım yapan bireyler ve şirketlere vergi muafiyeti… pic.twitter.com/IZuGtHgjPm

— Kerim Rota (@kerimrota) August 20, 2023

Kur korumalı mevduat nasıl tasfiye edilebilir?

Kılıçdaroğlu: Bu bir ekonomik soykırım

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, AKP’nin hayata geçirdiği Kur Korumalı Mevduat uygulamasının Hazine’ye getirdiği yük üzerinden iktidarın ekonomi politikalarını eleştirdi. Kur Korumalı Mevduat (KKM) uygulaması üzerinden Hazine’ye getirilen yük ve bunun yurttaşlara yansımasıyla ilgili sosyal medyada art arda paylaşım yapan Kılıçdaroğlu, şu ifadeleri kullandı:

Haftasonu piyasalar kapalıyken yine “kervan yolda dizilir” anlayışıyla, birtakım kararlar açıklandı. Alelacele alınan bu kararlar elbette sebepsiz değil. “Harç bitti, yapı paydos!” dememek için; suyunu çeken tulumbaya dolambaçlı yollardan su taşımaya çalışıyorlar.

— Kemal Kılıçdaroğlu (@kilicdarogluk) August 20, 2023