Başlıktaki soruyu önce şöyle sorayım: Türkiye, hukuk devleti olmadan hala demokratik kalabilir mi?

Mesele tavuk-yumurta ilişkisi gibi olduğu için tersten de sorayım: Demokratik standartları düşen Türkiye, hukuk devleti olarak kalabilir mi?

Soruyu nasıl sorarsanız sorun cevap maalesef hayır.

Hukuk devleti olmaktan uzaklaşmamız sayesinde demokratik standartlarımızı kaybediyoruz; demokratik standartlarımızı kaybettikçe hukuk devleti olmaktan uzaklaşmak da kolay oluyor.

Gezi tutukluları Osman Kavala, Mücella Yapıcı, Çiğdem Mater, Mine Özerden, Yiğit Aksakoğlu, Can Atalay, Tayfun Kahraman ve Hakan Altınay’ın bugün neden hala hapiste olduğunu, ilk derece mahkemesinin onları hangi inkar edilemez nitelikte kanıtlarla mahkum ettiğini gerçekten bilenimiz var mı? Yok, çünkü böyle kanıtlar yok. Hakan Altınay, ‘Ben Gezi’ye katılmadım, hatta vandalizmi eleştirdim’ diyor. Çiğdem Mater’in destek için film çektiği söyleniyor ama bu film hiç çekilmedi. Osman Kavala’nın para verdiği ve liderlik yaptığı söyleniyor ama bu para trafiğine ilişkin tek kanıt yok.

Peki neden hapisteler? Keyfi sebepler dışında hiçbir şey bulamıyoruz.

Bu dava ve tutuklular en meşhuru ama böyle keyfi sebeplerle yargılanan, hapse atılan başka insanlar da var ve oldu.

Rahip Brunson olayını hatırlıyor musunuz? Türkiye, bir sıradan Amerikalı misyoneri hapse atıp bu ülkeye karşı rehin tutmaya çalışmadı mı? Bu olayı hukuk devletiyle nasıl bağdaştıracağız? Türkiye topraklarında öldürülen Cemal Kaçıkçı’nın cinayet davasından vaz geçmiş bir yargı, hukuk devleti iddiasında bulunabilir mi?

Uygulanmayan Anayasa Mahkemesi kararlarını, gücünü doğrudan Anayasanın 90. maddesinden alan ama yine de uygulanmayan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını hatırlatmama gerek var mı?

Türkiye, uygulamadığı AİHM kararı nedeniyle kurucularından olduğu Avrupa Konseyi’nden atılma tehlikesiyle karşı karşıya. Bu ay kritik bir ay olabilir bu konuda.

Hukuk devleti yıprandıkça ve ortadan kalktıkça demokrasinin de aşınmasına şaşmamak gerekir. Şu an için Türkiye’yi hala bir ‘demokrasi’ kategorisinde tutan şeylerin başında ülkede kuvvetli bir muhalefet olması geliyor. Ama bugünlerde hep birlikte iktidarın bir şey yapmasına gerek kalmadan o geniş muhalefetin kendi kendini imha etmekte olduğunu da ibretle izliyoruz. Bindiği dalı keserek, aralarındaki tek gerçek asgari müştereki de yok etmeye çalışarak ne gibi bir fayda elde etmeye çalıştıklarını anlamaya imkan yok bu muhalefet partilerinin.

Neyse, konumuz muhalefet değil, daha genel anlamda Türkiye.

Tayyip Erdoğan, halk nezdindeki müthiş popülaritesi ve karizmasıyla kendi iktidar alanını genişletirken, bana soracak olursanız son 5-6 yıldır bir çeşit deney yapıyor. Erdoğan, Türkiye’nin demokrasi ve hukuk devleti kalitesini çok indirse bile ülkeyi zenginleştirmeyi, halka refah dağıtmayı sürdürüp sürdüremeyeceğini görmek istiyor.

2016’dan beri yaşadığımız ama 2018’den itibaren tam gaz içinde olduğumuz bu deneyin bugün başarısızlıkla sonuçlandığını söylememiz gerek.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan belki kendi kendine deneyin sadece faiz bölümünün başarısız olduğunu kabullenmek zorunda kaldı ama bugünlerde görüyoruz, etrafındaki kurmayları ona deneyin tamamının başarısız olduğunu göstermeye çalışıyorlar adeta.

Türkiye’nin demokrasiden ve hukuk devletinden uzaklaşması, ülkemizin Batı dünyasıyla ilişki biçimini kökünden etkilemiş durumda. Elbette Türkiye göz ardı edilemeyecek kadar büyük ve önemli bir ülke ama bugünkü Türkiye ile diyelim 10 yıl önceki Türkiye’nin Batıdaki kategorizasyonu oldukça farklı. 

Bundan 10 yıl önce en fazla ‘Batı ittifakının uyumsuz bir ortağı’ndan söz edilirken, bugün bu ‘ittifak’ ve ‘ortak’ kelimelerinin hiç kullanılmadığını, Türkiye’den sadece bir bölgesel güç olarak bahsedildiğini bazen de hiç bahsedilmediğini görüyoruz.

Bu bakışı çok önemsememek mümkün. Nitekim iktidarın propaganda makinesi bu yeni durumu ‘Değerli yalnızlık’la, ’Yerli ve milli olmak’la ve ‘Tam bağımsızlık peşinde koşmak’la Türk kamuoyuna anlattı, kamuoyu da bu söylemleri beğendi.

Fakat aynı kamuoyunun bu deneyin bir başka sonucu olan yoksullaşmayı o kadar beğeniyle karşıladığını söylemek kolay değil. Dün seçimi kasanın dibindeki son dolarları da sıyırıp yaratılan bir illüzyonla kazanan iktidarı, bir sonraki seçimde aynı yöntemi uygulayamayacağını görüyor, o yüzden ‘ekonomik rasyonelleşme’ arayışında, ağır aksam adımlar atmak zorunda kalıyor.

Ama zaten şu aşamada yetersiz olan bu adımlar tamama erdirilse bile eksik kalacak. Ekonomik rasyonelleşmeyi Batı ile ilişkileri rasyonelleştirme ve eski rayına geri sokma çabası izlemek zorunda.

Nedir Batı ile ilişkileri rasyonelleştirmek? Bir basit örnek vereyim: Eğer Tayyip Erdoğan, İsveç’in NATO üyeliği konusunda ortağı Devlet Bahçeli’yi ikna edemezse, Dünya Bankası’nın ucunu gösterdiği ve üstüne ekstralar koyduğu 35 milyar doları uzaktan izlemeye devam eder mesela. Sadece o da değil; F-16 modernizasyonu da sürüncemede kalmaya devam eder, Türkiye tarihinde ilk kez Ege’de askeri üstünlüğünü Yunanistan’a kaptırabilir.

Bir basit örnek daha vereyim: Avrupa Birliği parlamentosu dün Türkiye hakkında zehir zemberek bir raporu onayladı, parlamentoda konuşan AB yöneticisi Ursula von der Leyen konuşmasında Türkiye kelimesini hiç geçirmedi.

Oysa daha geçen hafta AB’nin genişlemeden sorumlu komiseri Türkiye’deydi ve gözümüzün içine baka baka, ‘Türkiye demokratik ve hukuki standartlarda geri gittiği için 2018’de tam üyelik müzakereleri resmen donduruldu. Bunu yeniden canlandırmak için sizin bu alanlarda bir şeyler yapıp AB içi bir tartışmayı başlatmanız gerek’ demişti. O bunu söylememiş gibi daha iki gün önce Avusturya’nın başbakanı Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin tamamen ortadan kaldırılmasını istedi durduk yerde.

Yani AB içinde bırakın olumlu anlamda bir tartışma başlatmayı, durum daha da olumsuza doğru gidiyor.

Avrupa Konseyi’nin Türkiye’yi üyelikten atması ihtimali, o yüzden bu genel çerçevenin içinde en vahim ve en düşük noktalardan birine işaret edecek olması bakımından önemli. Düşünün Azerbaycan bile konseyden atılmayı göze alamamışken Türkiye’nin bunu göze alacak olması nelere yol açar?

Evet, Çin belki demokrasi ve hukuk devleti olmadan zenginleşmeyi başardı ama birincisi bunu bundan 30 yıl önce yaptı Çin, ikincisi Çin son derece ayrıksı bir durum.

Türkiye, demokrasi ve hukuk devleti olmadan zenginleşemez; en azından bunu gördük Tayyip Erdoğan’ın deneyi sayesinde. Bu da bir kazançtır.