Türkiye’de bir ilk: Kanser tedavisiyle menopoza girdi, dondurulan yumurtalık parçasıyla anne oldu   

Hilal Gündüz yedi yıl önce sütyenini düzeltirken sağ memesinde eline bir şişlik geldi. Şişliği çok önemsedi, hiç vakit kaybetmeden doktorundan randevu aldı. Ertesi gün doktorunun karşısındaydı. Önce muayene, arkasından meme ultrasonu yapıldı. Kitlenin şeklinden biyopsiye ihtiyaç olduğu söylendi: “Normalde iyi huylu kitlelerin sınırları 1 lira gibi düzgün olurmuş ama benimkinin sınırları girintili çıkıntılı, düzensizmiş. Bu da tümörün kötü huylu çıkacağına ilişkin önemli bir işaretmiş. Bu nedenle biyopsi yapıldı, üç-dört gün sonra sonuç geldi ve meme kanseri olduğumu öğrendim.”

Hilal Gündüz kanser teşhisi konulduğunda allak bullak olduğunu söylüyor: “Önce inanamadım. Daha 30 yaşındaydım, üç yıllık evliydim ve eşimle çocuk istiyorduk. Teşhisten altı ay önce ikinci düşüğümü yapmıştım. Yine de umutsuzluğa düşmüyor ve çocuk planları yapmaya devam ediyorduk. Fakat hayat bize ‘kanser’ adında kötü bir sürpriz hazırlamıştı. Teşhisi öğrendiğim akşam olumlu düşünmeye çalıştım, eşime ‘Ameliyat olup kurtulurum’ dediğimi hatırlıyorum. Sanıyordum ki işler bir ameliyatla düzelecek, sonra hayat normale dönecek ve biz çocuk yapabileceğiz.”

Çok geçmeden tedavinin uzun ve zorlu olacağı ortaya çıkıyor. Doktorlar, meme ameliyatının ardından Hilal Gündüz’ün kemoterapi ve radyoterapi alması gerektiğini, bu tedavilerin Gündüz’ün yumurtalıklarına zarar vereceğini söylüyor ve Gündüz çiftine bir tüp bebek merkezine giderek embriyo dondurmalarını tavsiye ediyor: “Biz de Cerrahpaşa Tüp Bebek Merkezi’nde karar kıldık. Ama orada embriyo dondurma seçeneği için yeterince vaktimin olmadığını öğrendim. Bir an önce kemoterapi başlamalıydı. Üstelik embriyo elde etme sürecinin basamaklarından biri yumurtalıklarımın hormonla uyarılmasıydı. Fakat hormon tedavisi, tümörümün daha da kötüleşmesine neden olabilirdi. Bunun üzerine Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ndeki doktorlar henüz deneme aşamasında olan yumurtalık dokusu dondurma işlemini önerdiler. Kaybedecek bir şeyim yoktu, hemen kabul ettim. Kapalı bir ameliyatla yumurtalıklarımdan parça alıp dondurdular. 10 gün sonra ameliyatla sağ mememin bir kısmı alındı, iki hafta sonra da kemoterapiye başladım.”

Hilal Gündüz’ün yumurtalıklarından parça alındıktan sonra Cerrahpaşa ile beş yıl kadar hiçbir bağlantısı olmuyor. Kanser teşhisinin ardından ilk 10 ay boyunca yoğun kemoterapi ve radyoterapi alıyor. Kemoterapiden kısa bir süre sonra beklendiği gibi yumurtalık fonksiyonunu kaybediyor ve menopoza giriyor: “Yalnızca yumurtalık fonksiyonlarımı değil, saçlarımı, kirpiklerimi, hatta tırnaklarımı bile kaybettim. Genç olduğum için tümörün metastaz yapma riski vardı, bu riski bertaraf etmek için ağır kemoterapi verdiler. Her şeye rağmen moralimi yüksek tuttum ve zorlu geçen ilk 10 ayı atlattım. Ardından takip eden dört yıl boyunca yani 2020’ye kadar kanser ilacı kullanmaya devam ettim. Tedavim bitince bir yıl kadar bekledik. Sonra onkoloji doktorumdan çocuk için onay çıktı ve biz 2021 yılı nisan ayında ‘Çocuk sahibi olmak istiyoruz’ diye Cerrahpaşa’ya gittik. Beş yıl önce dondurulan yumurtalık parçam çözdürüldü ve kapalı bir ameliyatla yumurtalıklarıma yerleştirildi. Kısa süren ve pek ağrılı olmayan bir işlemdi.”

Hilal Gündüz’ün doku ameliyatının ardından menopozdan çıkışı biraz sürpriz içeriyor. Doktoru, “Üç aydan önce pek bir şey bekleme” diyor ama Hilal Gündüz’ün bir buçuk ay sonra yapılan kan testlerinde kadınlık hormonunun yükselişe geçtiği görülüyor. Doku ameliyatının ikinci ayında da Gündüz adet görmeye başlıyor: “Nasıl mutlu oldum anlatamam. Her şeyden önce adet görmek menopoza bağlı ateş basmalarını ortadan kaldırdı. Ayrıca çocuk sahibi olabilmek için hayat bana ikinci bir şans sunmuştu. Bir süre çocuk sahibi olmayı kendi kendimize denedik. Olmayınca tüp bebek yöntemine başvurduk, ilk transferde hamile kaldım. Hamileliğim çok konforlu geçti. 15 yıldır bir şirkette muhasebe-finans uzmanı olarak çalışıyorum, hamileliğimin son üç haftasına kadar çalışmaya devam ettim. Üç ay önce kızımız Güneş doğdu. Çok mutluyuz. Hâlâ inanamıyoruz. Şu an aklımızda yok ama belki ileride ikinci çocuğu düşünebiliriz. Normalde transfer edilen yumurtalık dokusu ortalama iki yıl kadar işlev görüyor. Ama Cerrahpaşa’da dondurulmuş iki yumurtalık dokum daha var. 37 yaşındayım, belki yeniden nakil olmaya karar veririm.”

 

Prof. Dr. İsmail Çepni: Cerrahpaşa’da 25’i çocuk 100 hastamızın yumurtalık dokusunu saklıyoruz

Hilal Gündüz’ün yumurtalık dokusunu saklama ve nakil işlemlerini Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. İsmail Çepni ve ekibi gerçekleştirdi. Gündüz’ün gebelik sürecini takip edip doğumunu da yaptıran Dr. İsmail Çepni’ye yumurtalık dokusu nakliyle ilgili merak edilenleri sorduk.

Yumurtalık dokusu nakli bebek sahibi olmanın önünü nasıl açıyor?

Öncelikle temel bir bilgi vererek başlayayım: Gebeliğin oluşması için kadının yumurtalıklarında yumurta olması şart. Kadında yumurtalar, yumurtalıkların en dış tabakasında bulunur. İşte kanser tedavisinden önce bu tabakadan olabildiğince büyük bir parça kesip onu embriyoloğa veriyoruz. Embriyolog da parçayı bir santimden küçük bölümlere ayırıp onları eksi 270 derecede donduruyor ve saklıyor. Kanser tedavisi sonrasında yumurtalıklardaki aday yumurtalar öldüğü için kadın adetten kesiliyor, yani menopoza giriyor. Kanser tedavisi bitince daha önce dondurduğumuz parçayı çözüp hastaya naklediyoruz. Koyduğumuz yumurtalık dokusu, gönderdiği sinyallerle yumurtalıkları çalıştırıyor, kadının adet görmesini sağlıyor ve kadın tekrar yumurta üretmeye başlıyor. 

Nakilden sonra yumurtalıklar ne zaman çalışmaya başlıyor?

İşler yolunda giderse iki ila altı ay içinde yumurtalıklar fonksiyon görmeye başlıyor.

Peki nakledilen doku ne kadar süre iş görüyor?

Süre, koyduğumuz yumurtalık dokusundaki aday yumurta sayısına bağlı… Ama ortalama iki yıl diyebiliriz.

Alınan yumurtalık dokusu her zaman yumurtalığa mı konuluyor?

Pek çok yöntem var. Yumurtalık dokusu, ön kol cilt altına ya da göğüs duvarındaki cilt altına da konulabiliyor. Ama biz “yerine koyma” olarak adlandırılan yöntemi kullandık, yani yumurtalıktan çıkardığımız dokuyu karın içinde yine yumurtalığın olduğu yere (fossa ovarica) yerleştirdik. Bu yöntem çocuk sahibi olmak isteyenlerde daha etkili.

Türkiye’de daha önce hiç denendi mi?

Meme kanserli vakada yumurtalık dokusu nakli ülkemizde ilk kez yapıldı. Ama daha önce Ankara Tıp Fakültesi’nde kan kanserli bir hasta, kanser tedavisinden sonra yumurtalık dokusu nakliyle anne oldu. Türkiye’de bu teknik birikime, ekipmana ve deneyimli embriyoloğa sahip sadece iki merkez var: Ankara Tıp ve Cerrahpaşa Tıp… Ankara Tıp Fakültesi’ndeki ekibin başında Prof. Dr. Murat Sönmezer bulunuyor.

Dünyada durum nedir?

Güneş bebek dünyada 200’üncü olgu oldu. Dünyada yumurtalık dokusu nakliye ilk bebek 2004 yılında doğdu. Aradan geçen 19 yılda yalnızca 200 bebeğin doğması, yöntemin zorluğu ve her yerde uygulanamadığı hakkında size ipucu verecektir. 2018’e kadar yumurtalık dokusu dondurulması araştırma düzeyindeydi, ondan sonra kliniklerde uygulama yaygınlaştı. Bugün her merkezde yumurta ve embriyo dondurulabiliyor fakat yumurtalık dokusu dondurma sofistike bir iş. Bizim laboratuvarımızda Prof. Dr. Ertan Kervancıoğlu yumurtalık dokusunu dondurma işlemini gerçekleştiriyor.

Kanser tedavisinin doğurganlığa kalıcı zarar verme riski yüksek mi?

Bu konuda tümörün türü, ne kadar ilerlemiş olduğu, tümör hücrelerinin büyüme ve yayılma hızı, hastanın yaşı, verilen tedavinin türü, süresi, dozu gibi pek çok faktör rol oynuyor. Hasta gençse yumurtalık kapasitesi daha zengin demektir, eğer çok agresif bir tedavi alması gerekmiyorsa geride sağlam yumurtalar kalabilir. Üreme yeteneğini korumak için uygun hastalarda kemoterapi esnasında GnRha ilacıyla yumurtalıkların çalışması durdurulabilir. Ya da radyoterapi uygulanan alandan yumurtalıklar uzaklaştırılabilir. Fakat özellikle cerrahi, radyoterapi ve kemoterapinin bir arada yapıldığı hastalarda üreme hücrelerinin zarar görme ihtimali yüksek. O nedenle ileride çocuk sahibi olmak isteyen kanser hastalarına tedavileri başlamadan önce bazı seçenekler sunuluyor. Örneğin evli hastalara embriyo dondurma, evli olmayanlara yumurta dondurma, kanser tedavisine hemen başlama zorunluluğu nedeniyle bu seçenekleri olmayan evli ya da bekar hastalara da yumurtalık dokusu dondurma işlemini öneriyoruz. Yumurtalık dokusunun avantajı çocukluk çağı kanseri nedeniyle tedavi gören çocuk hastalara da uygulanabilmesi. Çocuklarda olgun yumurta olmadığı için yumurta dondurulamıyor, o nedenle tek seçenek yumurtalık dokusu dondurma…

Cerrahpaşa’da yumurtalık dokusu dondurulmuş çocuk hasta var mı?

Evet, 25’i çocuk 100 vakamız var. Çocuk cerrahisi uzmanları, laparoskopi (kapalı ameliyat) ile yumurtalık dokusunu alıyor. İşlemden birkaç gün sonra çocuk onkoloğu tedaviye hemen başlayabiliyor, böylece vakit kaybedilmiyor.

Peki yumurtalık dokusu dondurmak için şartlar nelerdir? İsteyen herkes “dondurma” işlemine başvurabilir mi?

Hayır, herkes başvuramıyor. En uygun adaylar kanser hastaları… Yumurtalıklara zararlı ilaçlar kullanılan kanser dışı hastalığı olan kadınlar, yumurtalıklarından cerrahi geçiren kadınlar da aday. Yine doğuştan yumurtalık kapasitesinin düşük olduğu “mozaik turner” veya “galaktozemi” dediğimiz hastalıklara sahip olanlar bu yöntem için uygun. Bu hastalar 18-20 yaşlarına geldiğinde yumurtalık kapasiteleri tükendiği için çocuk sahibi olma şanslarını yitirirler.

Erkekler kanser tedavisi öncesinde testis dokusu dondurabilir mi?

Erkeklerde testis dokusu dondurulması henüz deneysel aşamada. Erkekler spermlerini donduruyor.

Kanser gibi ciddi bir hastalığı olmayan ama kariyer, eğitim gibi nedenlerle anne olmayı ertelemek isteyen bir kadın için seçenek nedir?

35 yaşına gelmiş bir kadını ele alalım. Diyelim ki bekar ve henüz ortada bir damat adayı yok. Bu durumdaki bir kadın yumurtalık dokusunu donduramaz ama yumurtalarını dondurabilir. Yumurta dondurma hemen her tüp bebek merkezinde yapılabiliyor fakat şartı şu: Yumurta rezervini belirleyen hormon olan Anti Müllerian Hormon (AMH) seviyesi bir buçuğun altında olmalı ve tüp bebek merkezi olan bir üniversite hastanesinden “Yumurtalık kapasitesi düşüktür” diye bir heyet raporu çıkarılmalı.

Peki embriyo dondurma işlemi için şartlar neler?

Embriyo dondurma evli çiftlerde tüp bebek tedavisinin bir parçası. Embriyo, kadından alınan yumurta ile erkekten alınan spermin laboratuvar ortamında döllenmesiyle oluşturulan bebeğin ilk gelişim evresidir. Embriyo kadının rahmine nakledilir, eğer rahime tutunursa gebelik oluşur. Tüp bebek tedavisi sırasında bazen çok sayıda kaliteli embriyo elde ediliyor. Yönetmelik gereği 35 yaş altı kadınlara ilk iki tüp bebek uygulamasında yalnızca bir embriyo, 35 yaşın üstünde de iki embriyo transfer edilebiliyor. Artan kaliteli embriyolar varsa bunlar dondurulup diğer tüp bebek denemelerinde kullanılabiliyor. Böylece bir sonraki tüp bebek uygulaması daha az masraf ve ilaçla sürdürülebiliyor.

Nereye gidiyoruz? Deri hücresinden sentetik insan embriyosu üretildi