Yüzlerce kişinin oturduğu bina çatlak içinde: Ölümle burun buruna
Mars’ın kabuğu ‘ağır bir zırh’ gibiymiş
Yeni bir araştırmaya göre, NASA'nın InSight aracı tarafından ölçülen büyük Mars depremi, Kızıl Gezegen'in kabuğunun bazı yerlerde adeta 'ağır bir zırh gibi' olduğunu gösteriyor.
Mars ilginç bir şekilde ikiye ayrılıyor. Kuzey yarımkürede alçak araziler (mavi) hakimken, güneyde yüksek düzlükler bulunuyor. Fotoğraf: MOLA Bilim Ekibi InSight, Kasım 2018’de Elysium Planitia’ya inişinin ardından Kızıl Gezegen’de geçirdiği dört yılı aşkın süre boyunca 1.300’den fazla depremi kaydetti. Ne yazık ki güneş panellerinin zaman içinde Mars tozuyla kaplanmasının ve bunun da yeniden şarj olmasını engellemesinin ardından Aralık 2022’de görevi sona erdi.
InSight görevi bitmiş olsa da Dünya’ya gönderdiği veriler bilim insanlarına Kızıl Gezegen’in içi ve yapısı hakkında yıllarca araştırılabilecek yeni bilgiler sağladı. Şimdi biz de o çalışmalardan birini inceleyeceğiz.
Sizce Mars’ın yer kabuğu ne kadar kalındır? Geophysical Research Letters’da yayımlanan yeni bir çalışma, Mayıs 2022’de NASA’nın InSight aracı tarafından kaydedilen ve başka bir gezegende görülen en büyük deprem olmaya devam eden 4,7 büyüklüğündeki Mars depreminden elde edilen verileri paylaşırken bu soruya yanıt aradı.
Bu veriler, Mars’ın yer kabuğu kalınlığına ilişkin tahminlerin yanı sıra kuzey ve güney yarımkürelerdeki kabuğun yoğunluğuna ve Mars’ın iç kısmının ısısını nasıl ürettiğine ilişkin benzersiz bir keşif yapılmasına yardımcı oldu.
Çalışmanın ETH Zürih Jeofizik Enstitüsü’nde sismolog olan başyazarı Doyeon Kim, “InSight görevi boyunca kaydedilen en büyük deprem olan bu sarsıntıda Mars’ı üç kez dolaşan yüzey dalgaları gözlemledik” dedi.
Dünya ve Ay’dan daha kalın
Çalışma için araştırmacılar, Mayıs 2022 depreminden elde edilen veriler ile Mars’ın yerçekimi ve topografyasına ilişkin mevcut verilerin bir kombinasyonunu kullanarak, ortalama küresel kabuk kalınlığını 42-56 kilometre arasında tahmin etti.
En kalın kabuk, 90 kilometreyle Tharsis volkanik platosu olarak da bilinen Tharsis eyaletinde bulunurken, en ince kabuk ise 20 kilometreyle Hellas Planitia olarak da bilinen Hellas çarpma krateriydi.
Daha iyi anlamak için bir karşılaştırma yapacak olursak Dünya’nın ortalama yer kabuğu kalınlığı 24 kilometre. Apollo görevlerinden elde edilen sismik verilere göre Ay’ın kabuk kalınlığı da 34-43 arasında değişiyor. Anlayacağınız üzere Mars kabuğu Dünya ve Ay’ınkinden çok daha kalın.
Kuzey ve güneyin kabuk yoğunlukları benzer çıktı
Çalışmanın bir diğer önemli bulgusu da kabuk kalınlıklarında büyük bir fark olmasına rağmen kuzey ovaları ile güney yaylaları olarak da bilinen kuzey ve güney yarımküreler arasındaki kabuk yoğunluklarının benzer olması.
Kalınlık farkı herhangi bir şaşkınlık yaratmasa da her iki yarımkürenin de benzer yoğunluklara sahip olması sürpriz oldu. Araştırmacılar bunun nedeni olarak güney yarımkürenin kabuğunun, kuzey yarımküredekine göre daha derinlere uzanması.
Isısını sağlayan elementlerin büyük bir kısmı kabukta bulunuyor
Çalışmanın son önemli bulgusu ise Mars’ın ısısını nasıl ürettiğiyle ilgili. Mars ısısını uranyum, toryum ve potasyum gibi radyoaktif elementlerin bozunması yoluyla elde ediyor. Bu elementlerin yüzde 50-70’inin Mars kabuğunda olduğu tespit edildi.
Araştırmacılar, bu ısı üreten elementlerin bu kadar büyük bir kısmının kabukta bulunmasının, Mars’ın iç kısmındaki mevcut erime bölgelerini açıklayabileceğini ve bunun da Mars’ın bugün jeolojik açıdan hâlâ aktif olabileceğini düşündürüyor.
Oyunlar ve Bulmacalar