Paşinyan-Aliyev görüşmesi iptal, ama Ermeni başbakan hâlâ umutlu

120 bin Ermeni’nin büyük bir kısmının Dağlık Karabağ’dan ayrılmasının üzerinden sadece bir ay geçti, ancak Ortadoğu’daki savaş neredeyse her şeyi unutturduğu gibi Azerbaycan ve Ermenistan arasında artan tansiyonu da unutturdu. İki ülke geçen ay Dağlık Karabağ konusunda yıllardır süren çatışmayı bitirecek anlaşmayı imzalamaya istekli olduklarını açıklamıştı.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in bu ay sonunda Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel ile üçlü toplantı yapması bekleniyordu. Ne var ki Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan çarşamba günü Erivan’da düzenlediği basın toplantısında gazetecilere Azerbaycan’ın toplantıdan çekildiğini, iki liderin görüşmesinin iptal olduğunu söyledi.

“Kimin zaman bulamadığını sordunuz. Doğrusu zaman bulamayan Azerbaycan devlet başkanıydı” diyen Mirzoyan’ın sözlerini Rusya’nın resmi haber ajansı TASS aktardı. Mirzoyan açıklamasının devamında “Umarım sorun gerçekten zamandır. Ermenistan toplantıya katılmaya hazır” dedi.

Rus haber ajansı Interfax’a göre Avrupa Birliği (AB) Güney Kafkasya Özel Temsilcisi Toivo Klaar iptal kararını doğruladı, AB’nin toplantı için yeni tarih ayarlamaya çalıştığını söyledi. Azerbaycan ise yorum yapmadı.

Mirzoyan ve Bayramov bir araya gelmişti

Mirzoyan pazartesi günü Azeri mevkidaşı Ceyhun Bayramov ile İran’da düzenlenen Güney Kafkasya Bölgesel İşbirliği Platformu toplantısı çerçevesinde bir araya geldi. Görüşmeye iki bakan dışında İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov katıldı.

Bu, Azerbaycan’ın 24 saat süren bir operasyonla Dağlık Karabağ üzerindeki kontrolünü yeniden tesis etmesinden bu yana iki ülke temsilcileri arasında ki ilk görüşme oldu.

Alınan kararla platformun bir sonraki toplantısının diplomatik kanallar aracılığıyla koordine edilecek bir tarihte Türkiye’de yapılması konusunda mutabakata varıldı.

İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki buzları eritme girişimiyle ilgili olarak “Bölgedeki tüm ülkeler için tarihi bir fırsat var önümüzde. Güney Kafkasya’daki savaş sona erdi, artık barış ve işbirliği zamanı” dedi. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ise barış anlaşmasının önünde engel olan esas meselenin çözüldüğünü söyledi. Lavrov “Her iki taraf da Karabağ’ın Azerbaycan’a ait olduğu konusunda hemfikir ve çözülmesi gereken ana mesele de bu” dedi.

Putin’in Dağlık Karabağ ve Ermenistan açıklaması önemli

Rusya kendini garantör olarak görüyor ama…

Rusya kendisini zamanında Sovyetlere bağlı olan Azerbaycan ve Ermenistan arasında garantör olarak görüyor. Ancak Ermenistan, Rusya’nın Ukrayna savaşından beri Güney Kafkasya’yı boşladığını ve mühimmat konusunda kendisi de sorun yaşarken Ermenistan ve Azerbaycan arasında caydırıcı bir güç olamayacağını düşünüyor.

Ermeni lider çarşamba günü Wall Street Journal’a verdiği demeçte kendi topraklarında Rus askeri üslerini barındırmaya devam etmenin hiçbir avantajı olmadığını söyledi. Rusya’nın Ermenistan’daki askeri varlığı iki garnizon ve bir hava üssünden oluşuyor.

Son dönemlerde Ermenistan ABD ile ortak askeri tatbikat düzenledi, Lahey’deki Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) Roma Statüsü’nü meclisten geçirdi. Böylelikle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Ermenistan topraklarına girdiği anda tutuklanabilecek. Çünkü UCM yılın başlarında Putin hakkında Ukraynalı çocukları alıkoymak suçundan tutuklama kararı çıkarmıştı.

Ermenistan Dağlık Karabağ meselesinde de Rus barış gücünün yeterince etkin çalışamadığını iddia etmiş, Rusya ise Ermenistan’ın sorumluluğu başka ülkelerin üstüne attığını iddia etmişti.

Öte yandan operasyon sonrası dönemde Ermenistan’da başta Rusya yanlısı muhalefet olmak üzere pek çok sivil sokaklara dökülerek Paşinyan’ı istifaya çağırmıştı. Bunun sebebi ise Paşinyan’ın Dağlık Karabağ meselesiyle ilgili olarak Azerbaycan’a meydan okumaktan kaçınmasıydı.

Görüşme iptal edilmiş olsa da Paşinyan, iki ülke arasında barış imzalamaya ve Azerbaycan ile diplomatik ilişkiler kurmaya kararlı olduğunu söyledi. Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te düzenlenen uluslararası bir ekonomik forumda konuşan Paşinyan “Şu anda Azerbaycan ile barış ve normalleşme konusunda anlaşmaya çalışıyoruz. Bu sürecin önümüzdeki aylarda başarıyla sonuçlanacağını umuyorum” dedi.

Nedir bu Dağlık Karabağ meselesi?

Dağlık Karabağ uluslararası planda Azerbaycan toprağı olarak kabul ediliyor, ancak bölge 190’larda çıkan ilk savaşta ayrılıkçı etnik Ermenilerin eline geçmişti. Bu savaş sırasında Karabağ’daki Azerilerin büyük bir kısmı zorunlu bir şekilde göç etmek zorunda kalmıştı. 2020’deki ikinci Karabağ Savaşı’nda ise Azerbaycan galip gelerek bölgeyi ele geçirdi.

Son harekâttan önce Azerbaycan ve Karabağ’daki etnik Ermeniler arasında Laçin Koridoru gerginliği yaşandı. Laçin Koridoru, Dağlık Karabağ’daki Ermenilerle Ermenistan arasındaki tek temastı. Azeri hükümeti bu koridordan silah sevkiyatı yapıldığı gerekçesiyle bu koridoru kapattı. Ancak koridorun kapanmasıyla insani yardımın bölgeye girişi de engellenmiş oldu.

Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’da tam kontrolü sağlaması, bölgedeki 120 bin etnik Ermeni’nin çoğunun göç etmesine neden oldu. Erivan Bakü’nün etnik temizlik yapma ihtimalini dile getirirken, Azerbaycan tarafı Ermenilerin kendi rızalarıyla bölgeyi terk ettiklerini, gitmek zorunda olmadıklarını söyledi.

Ermeni gazeteci anlatıyor: Karabağ’dan göçte son durum nedir, artık Rusya’yı neden dost görmüyorlar?

Zengezur koridoru

Bazı Ermeniler, Azerbaycan’ı Nahçıvan’dan ayıran Zengezur’u da ele geçirmek gibi bir planı olacağından korkuyor. Zira Nahçıvan ve Azerbaycan da tıpkı Dağlık Karabağ ve Ermenistan gibi kara temasına sahip değil. Aliyev daha önce Azerbaycan’ı Nahçıvan’a kara yoluyla bağlayacak bir koridorun gereklilik olduğunu dile getirmişti.

Ancak Aliyev’in üst düzey dış politika danışmanlarından Hikmet Hacıyev, İngiliz haber ajansı Reuters’a verdiği son demeçte, Azerbaycan’ın Zengezur’un kontrolünü ele geçirmek gibi bir planı olmadığını söyledi. Hacıyev, “İki tarafın açılış konusunda anlaşamaması nedeniyle proje bizim için cazibesini yitirdi. İran ile bir şeyler yapabiliriz” dedi.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan da böyle bir koridora Ermenistan olumlu yaklaşmazsa İran ile anlaşabileceklerini söylemişti. İran önceden bu koridora kendisinin jeopolitik olarak önemini yitireceğinden endişelendiği için karşı çıkıyordu. Ancak koridorda etkin bir rolde olursa koridora sıcak bakmaya başlayabilir.