Erdoğan da Esad da Riyad’da: Görüşecekler mi?

Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da düzenlenen Arap Zirvesi ve Olağanüstü İslam Zirvesi başlıyor. Gazze Şeridi’ndeki krizin ve tehlikeli insani yansımalarının ele alınacağı zirvede yaşanacak diplomasi trafiği de gündemde. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, saat 09.30’da Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’a gitti. Erdoğan ile Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı İbrahim Kalın ve Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Büyükelçi Akif Çağatay Kılıç da Riyad’a gitti.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın da katılacağı zirvenin bir başka konuğu Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad olacak. Suriye haber ajansı dün bunu resmen açıkladı. Hal böyle olunca ister istemez iki liderin sürpriz bir görüşme yapıp yapmayacağı da gündeme geldi.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 4 Kasım’da Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları Konseyi 10. Zirvesi’ne katıldığı Kazakistan’dan dönüşünde uçakta gazetecilerin sorularını yanıtlamıştı. Erdoğan Riyad’da yapılacak zirveye katılacağını dile getirerek “BM oylamasındaki 121 ülke, ateşkesi bana göre sağlıklı olarak isteyenler. 45 ülke ise isteyelim mi istemeyelim mi noktasında duruyor. 14 ülke ise ateşkese hayır diyor. Dünyada böyle bir yapı söz konusu. Bu nedenlerle İslam İşbirliği Teşkilatı Riyad Zirvesi’ni çok önemsiyorum. Riyad’da ateşkes için hem yükleneceğiz hem de bu ateşkeste usul itibarıyla neler olması lazım, esasta neler olması lazım onun ön çalışmalarını yapacağız. Bu ay içerisinde Riyad’da gerçekleşecek İslam İşbirliği Teşkilatı Zirvesi var. O zirveye katılacağız” demişti.

Normalleşme sürecinin gündeme geldiği ancak ilerleme kaydedilemeyen Şam – Ankara hattında neler yaşanabileceği mercek altında. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan daha önce yaptığı açıklamada “Biz Beşar Esad’la görüşme noktasında kapalı değiliz, görüşürüz” dese de Esad’ın buna sıcak bakmadığı da bilinen bir gerçek. Suriye Devlet Başkanı Esad, Erdoğan ile görüşmesi için şartlarını sürekli dile getirmişti. Esad önceki aylarda bir söyleşide “Görüşme Erdoğan’ın koşulları altında olamaz” demişti.

‘Neden buluşayım, bir şeyler içmek için mi’

Esad daha önce yaptığı birçok açıklamada, Türkiye’nin Suriye’den asker çekmeme konusundaki “tavrından” rahatsız olduklarını dile getirmiş ve Suriye topraklarından çekilmeden Türkiye ile normalleşmeye kapalı olduklarını söylemişti. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad savaştan zarar gören ülkesinde şiddetin artmasından Türkiye’nin sorumlu olduğunu savunarak “Suriye’deki terörizm Türkiye’de üretiliyor. Ben ve Erdoğan neden buluşalım? Bir şeyler içmek için mi?” demişti.

Geçenlerde Abu Dabi merkezli Sky News Arabia televizyonuna da röportaj veren Esad bir uzlaşmanın mümkün olup olmadığı sorusuna “Bizim amacımız Suriye topraklarından çekilmeleri, Erdoğan’ın amacı ise Türkiye’nin Suriye’deki işgalini meşrulaştırmak, bu nedenle Erdoğan’ın koşulları altında bir görüşme yapılamaz” demişti.

Normalleşme süreci

Suriye’de 2011’de başlayan iç savaş sırasında muhalifleri destekleyen Ankara ile Şam arasındaki ilişkiler tamamen kopmasının ardından İran ve Rusya’nın da olduğu masayla normalleşme süreci yeniden gündeme gelmişti. Tarafların arasındaki ilk en üst düzey resmi temas Rusya’nın girişimiyle 28 Aralık 2022’de olmuştu. Dönemin Savunma Bakanı Hulusi Akar ve dönemin MİT Başkanı Hakan Fidan’ın Suriyeli muhataplarıyla başlattıkları görüşmeler kapsamında bazı ilerlemelerin olduğu Ankara tarafından açıklanmıştı. Akar Şam yönetiminin özellikle Suriyelilerin evlerine dönme konusunda Ankara ile işbirliğine yakın olduğunu açıklamıştı. Bu gelişmenin ardından da Dışişleri Düzeyindeki toplantı gündeme gelmiş ve dikkatler diplomasi trafiğine odaklanmıştı.

Türkiye’nin o dönemki Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ve Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad 10 Mayıs’ta Moskova’da bir araya gelmişti. Bakanlar, Türkiye ve Suriye arasındaki devletlerarası ilişkilerin canlandırılmasına dair konularda çeşitli açılardan içerikli ve açık bir görüşme gerçekleştirmişti. Katılımcılar 2254 sayılı BMGK Kararı ve “Astana Formatı” çerçevesinde yayınlanan resmi bildiriler uyarınca Suriye’nin egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve terörizmin tüm biçim ve tezahürleriyle mücadeleye olan bağlılıklarını teyit etmişti.

Dışişleri tarafından görüşmeyle ilgili açıklamada “Türkiye ve Suriye arasındaki ilişkilerin ilerletilmesine yönelik olarak Dışişleri Bakan Yardımcılarını dört ülkenin Savunma Bakanlıkları ve İstihbarat birimleri ile koordinasyon halinde bir yol haritası hazırlamaları hususunda talimatlandırmayı kararlaştırdılar” denmişti.

Ancak Suriye’nin normalleşme için Türkiye’nin çekilmesi şartını koşması ardından süreç tıkanmıştı.

20 yıl sonra ilk ziyaret: Esad Çin’e açıldı