Kamuda gizli işsizlik sinyali mi var?

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) tarafından geçtiğimiz günlerde İstihdam İzleme Bülteni yayımlandı. Bülten, Ekim 2023 ayına ait verilerle ülkemizdeki istihdam durumundaki gelişmeleri değerlendiriyor.
Bültende yer alan bilgilere göre ekim ayında toplam sigortalı (sosyal güvenlik sistemine kayıtlı) çalışan sayısı yıllık olarak yüzde 2,1 azalırken, aylık olarak ise yüzde 0,1 arttı ve 23 milyon 240 bin olarak gerçekleşti.
Toplam sigortalı çalışanların yüzde 71’ini oluşturan sigortalı ücretli çalışan grubundaki (4/a-SSK) yıllık istihdam değişimi yüzde 4,5 azalış gösterirken aylık olarak yüzde 0,1 oranında arttı. Diğer taraftan, bu dönemde esnaf sayısında yıllık yüzde 4,1, çiftçi sayısında ise yüzde 2,4 azalış görüldü. Bu gruptaki aylık değişimler ise esnaf sayısında yüzde 0,04 artış, çiftçi sayısında ise yüzde 0,7 oranında azalış şeklinde.
Özel sektör çalışanları ve kendi işinde çalışanlar yıllık bazda azalırken, kamu sektöründe çalışan (4/c-Emekli Sandığı) sayısı yıllık olarak yüzde 12,8 (414 bin 384 kişi), aylık olarak ise yüzde 0,3 arttı.
Kamu çalışan sayısındaki artışlar Mart 2023 sonrasında belirgin şekilde hızlandı.
Sigortalı ücretli yani özel sektör çalışanlarının yüzde 52,6’sı üç ana sektörde istihdam ediliyor. Bu sektörler yüzde 25,8 pay ile imalat, yüzde 15,2 pay ile toptan ve perakende ticaret ve yüzde 11,6 pay ile inşaat.
Ekim ayı itibarıyla yıllık değişimlere bakıldığında, imalatta yüzde 8,1, toptan ve perakende ticaret sektöründe yüzde 5,1 daralma, inşaat sektöründe ise yüzde 8,8’lik artış var.
Sigortalı ücretli çalışanların yüzde 52,6’sı da bu üç ana sektörde istihdam ediliyor. Sırasıyla baktığımızda, toplam sigortalı ücretli çalışanlar içinde imalat sektöründe çalışanlar yüzde 25,8, toptan ve perakende ticarette çalışanlar yüzde 15,2 ve inşaat sektöründe çalışanlar yüzde 11,6 pay alıyor. Ekim ayı itibarıyla yıllık değişimlere bakıldığında, imalatta yüzde 8,1, toptan ve perakende ticaret sektöründe yüzde 5,1 daralma kaydedildiği gözleniyor. Bunun yanı sıra inşaat sektöründe yüzde 8,8’lik yıllık artış var.
Önemli bir veri de ekim ayında 89 alt sektörün 71’inde sigortalı ücretli çalışan sayısında azalma görülmüş olması.
İller itibarıyla baktığımızda çalışan sayısında en fazla artış 16 bin 047 ile Antalya’da. Yaklaşık 17 milyon sigortalı ücretli özel sektör çalışanının yarısı ekonomik aktivite ve nüfus yoğunluğuna bağlı olarak 5 büyük ilde istihdam ediliyor. Bu iller toplam içindeki payına göre sırasıyla; İstanbul yüzde 27,1, Ankara yüzde 7,6, İzmir yüzde 6,0, Bursa yüzde 4,6 ve Antalya yüzde 4,5.
Ekim 2023’te Türkiye genelinde faaliyet gösteren iş yeri sayısı yüzde 0,03 azalarak 2 milyon 169 bin oldu. İşyeri sayısına baktığımızda son bir yılda iş yeri sayısı 39 ilde arttı, Adana ve Osmaniye dışında tüm deprem illerinde ise geriledi. Özellikle Hatay, Malatya, Adıyaman ve Kahramanmaraş’ta iş yeri sayılarında yüzde 20 ve üzerinde gerileme dikkat çekiyor.
Bu verilere baktığımızda ortaya çıkan sonuç; kendi işini yapan esnaf ve çiftçiler ile özel sektörde çalışan sayısındaki azalmaya karşın kamuda çalışan sayısında yoğun bir artış olmuş. Dolayısıyla kamu işsizlik artışını önlemeye çalışıyor. Ancak kamuya işe alınanların ne kadarı gerçekten ihtiyaçtan ve ne kadarı başka gerekçelerle alınıyor, belli değil. Aynı zamanda kamuda işe alınanların hangi yöntemlerle alındıkları da belli değil. Ancak çoğunlukla olması gereken sınavla işe alma prosedürlerinin kenarından dolaşarak eş, dost, akraba vb. saiklerle sürekli çalışan olarak alındığı biliniyor. Bunların önemli bir bölümünün nitelik ve liyakat durumları da soru işareti.

Kamu çalışanları en yüksek ücret düzeyine sahip

İkinci olarak geçen yıl ve bu yılbaşında belirlenen yüksek ücret artışları ile kamu çalışanları, ücretli çalışan kesim içinde en yüksek ücret düzeyine sahip olanlar arasında yer alıyor. Dolayısıyla kamuda çalışmak üzere önümüzdeki dönemde baskılar çoğalacak ve bunların çok büyük çoğunluğu bir şekilde işe de gireceklerinden kamu çalışanı sayısında daha da artış olacak. Sonuçta ihtiyaçtan çok daha fazla kamu çalışanı ortaya çıkacak. Bu ise 2023 bütçe gerçekleşmelerinde görülmeye başlayan personel giderlerinin yeni bir kara delik olma sürecini hızlandıracak. Ayrıca baskı yapanların çoğunluğu normal sınavla işe alım süreçleri dışında işe girmek isteyenler olacağından ve belirttiğimiz gibi bunların büyük bölümü işe de gireceklerinden, giderek gerileyen kamuda çalışanların nitelik ve liyakat düzeyi daha da düşecek.
Kamu dışında çalışan sayısındaki azalış endişe verici. TEPAV çalışması Ekim 2023 verilerini içermekle birlikte yılın kalan bölümünde ve 2024 yılında bir iyileşme beklenmemekte, daha da azalması olası görülmekte. Özellikle yerel seçimler sonrası özel sektörde ve kendi işinde çalışan sayısında daha hızlı gerileme görme olasılığımız yüksek. Aynı çerçevede işyeri sayısında da önümüzdeki dönemde gerilemenin hızlanması beklenmeli.

Özel sektörde çalışan sayısı azalırken kamuda artıyor