Rusya’nın Priuralsky Bölgesi’ne bağlı Kharp kasabasında tutulduğu hapishanede yaşamını yitiren Aleksey Navalni’nin hayattaki son görüntüleri onu parmaklıklar ardında gösteriyor. Biraz zayıflamış, saçları kısalmış ve eski parlaklığını kaybetmiş. Yine de gözleri her zamanki gibi ışıl ışıl. Perşembe günü çekilen videoda yargıç ve polisle şakalaşıyor. Videoda Navalni “Param tükeniyor. İyi maaş alan bir yargıç bana biraz borç verebilir” diyor. Videoda yargıcın güldüğü de görülüyor.
Fakat Rus muhalif Kuzey Kutup Dairesi bölgesinde bir kampta sıkışıp kalmış bir mahkum için bayağı iyi görünüyor.
Geçen Cuma günü Navalni anmasında öne çıkan diğer görüntü ise Rus muhalif ve arkadaşı Boris Nemtsov’un birlikte olduğu fotoğraf. Bu fotoğraf Londra’da Navalni için düzenlenen anmalarda kullanıldı. İki isim 2012 baharında Rusya için farklı bir gelecek hayal eden ilham verici bir protesto hareketinin en önde gelen liderleriydi. Nemtsov kulağına muzipçe bir şey fısıldıyor Navalni’nin ve onu güldürüyor. İkisi de yakışıklı, uzun boylu ve dinç.
Nemtsov Şubat 2015’te Putin’in Ukrayna’ya ilk askeri saldırısından (2014’teki Rusya-Ukrayna Savaşı) bir yıl sonra Kremlin duvarlarının dibinde vurulup öldürüldü. 55 yaşındaydı. Navalni ise cuma günü Ukrayna’daki savaşın başlangıcının ikinci yıldönümüne bir hafta kala öldü. 47 yaşındaydı.
Otoriterlerin kendilerine yönelen büyük tehditleri belirleme ve ortadan kaldırma konusunda yetenekli olduğu söylenir. Yakın zamanda Rusya lideriyle yaptığı röportajdan ötürü gündeme gelen Tucker Carlson’ın deyimiyle Putin çok yetenekli bir adam. Avını iyi seçmiş. Zamanında Nemtsov güvenilir bir alternatif olarak görülüyordu. Nemtsov bir önceki Rus lider Boris Yeltsin döneminde Moskova’ya gelen Nizhny Novgorodlu reformcu bir valiydi. 1990’ların kaosunun lekesi üstüne yapışmıştı, fakat yapılması gereken ama Yeltsin tarafından ıskalanan reformların acısıyla ilişkilendirildi ve 2000’lerin başında iktidara yürümesi engellendi.
2015’te uğradığı saldırı sonucunda hayatını kaybeden Rus muhalif Boris Nemtsov. / Fotoğraf: Shutterstock
Navalni: ‘Rus muhalefetinin en büyüleyici yüzü’
2012 yılına gelindiğinde ise Navalni çıktı ortaya “Rus muhalefetinin en büyüleyici yüzü” olarak. Milliyetçi siyasetle uğraşmıştı. Sonra interneti yolsuzluğa karşı kullanabileceğini anladı ve adını bu vesileyle duyurdu. Putin ve yakın çevresini tanımlamak için “sahtekarlar ve hırsızlar” deyimini icat etti ve deyim Rusya siyasetinde pek sağlam bir yer edindi. 2012’de çok küçük de olsa bir açık kapı varmış gibi hissediliyordu. Rejim sevilmiyor, adeta sallanıyordu. Nemtsov ve Navalni Moskova ve St. Petersburg’un orta sınıflarını yanlarına almıştı. İkisi de, özellikle Navalni son 10 yıldır doğrudan siyasi tehditti rejim için. Medyayı nasıl kullanacağını biliyordu ve büyük bir kesime göre rejime nasıl cesaretle karşı çıkılacağını gösteriyordu.
Yine de Putin’e başka açılardan da meydan okumuş olmalıydılar. Gençlikleri ve enerjileri vardı. Nemtsov Putin’den yedi yıl sonra doğmuştu, ama sanki başka bir nesilden geliyormuş gibi davranıyor, öyle de görünüyordu. Navalni ise sonraki nesildendi. İkisi de mizah anlayışı olan insanlardı, yüzleri renkliydi. İyimserdiler, alaycı değildiler ama. Heybetli çehrelerini güzel saçları çevreliyordu. Politico’dan Matthew Kaminski’nin değerlendirmesine göre bu “kelleşen Putin’in” egosunu incitmiş olabilirdi. Sitede yer alan ve zaman zaman alaycı üslubuyla dikkat çeken yazıya göre Putin bu konuda “pek hassas.” Hatta iddiaya göre Putin görev süresi dolduğunda 2008-2012 yılları arasında başkanlık yapması için kendisinden daha kısa tek adamı, Dmitri Medvedev’i böyle buldu.
At sırtındaki yarı çıplak Putin mi Navalni mi?
“Nemtsov ve Navalni’nin belirgin maskülen özelliklerine dikkat çekiyorum çünkü bu özellik Putin ve yurtdışındaki hayranları için çok önemli” diyen Kaminski “Rus liderin gerçekte ne düşündüğünü köpeğinden başka kimse bilmez derler. Ancak bu adamların Putin’de Makyavelist güvensizlikten fazlasını uyandırmış olduğnu tahmin edebilirsiniz. At sırtındaki çıplak göğüslü Vlad’ın hiçbir fotoğrafı cuma günü baktığımda gördüğüm görüntünün çekiciliğine yaklaşamaz” diye ekledi.
Rus muhalif Aleksey Navalni adına Londra’daki Rusya Büyükelçiliği önünde düzenlenen anma töreni. / Fotoğraf: PA
Politico’daki yazısına şöyle devam etti Kaminski:
“Nesiller arası zıtlık da aynı derecede keskin. Putin ve adamları yaşlı görünüyorlar ve öyleler. Donuk ve gri, 1982 dolaylarındaki Sovyet politbürosu grup resmine tam uyuyorlar. Aynı dinamiği 46 yaşındaki Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’de de görebilirsiniz. Zelenski ve neredeyse tamamı kırklı yaşlarda ya da daha genç olan ekibi SSCB’nin çöküşünden sonra reşit oldu. İleriye bakıyorlar.
Nemtsov’u en son 2013 yılının Haziran ayında Washington’da gördüm. Bir panelde yanımda otururken sürekli kulağıma bir şeyler fısıldıyordu. Bazen kısa bir şaka, bazense iltifat. Sıcak ve şakacı biriydi. Halkı ona son derece sadıktı ve öyle de kaldı.
İki zehirlenme girişiminden kurtulan ve şu anda Putin’in siyasi mahkumlarından biri olarak bir Rus cezaevinde bulunan yazar ve aktivist Vladimir Kara-Murza da bu yakışıklı politikacılar kervanına dahil.”
Navalni ile bir anısını anlatan Politico editörü yazısını Navalni’den edindiği izlenimlerle şöyle sürdürdü:
“Navalni’yi 2012 yılının Mart ayında daha yakından tanıdım. Protestocular sokaklardaydı. Başkanlık seçimleri yaklaşıyordu. Navalni bana Putin’e meydan okuma sözü verdi ve ‘Kremlin on binlerce insanın sokakları asla terk etmeyeceğini anlamalı’ dedi. ‘Putin’i asla meşru bir başkan olarak görmeyeceğiz’ diyen Navalni sözlerinden çok fiziksel etki bırakıyordu. Varlığı rahat ve yoğundu. O zamanlar 35 yaşındaydı ve genellikle kot pantolon ve açık bir gömlek giyerdi.
Seçim gecesi muhalefet tarafından düzenlenen bir etkinliğe katıldım ve Navalni ile satranç ustası ve muhalefet lideri Garry Kasparov’un yanında durduğumu hatırlıyorum. Navalni’nin birkaç gün önceki özgüveni azalmıştı. O ve Kasparov düzmece seçimin Putin için zafer olduğunu ve rejimin güç kullanarak karşı saldırıya geçeceğini düşünüyordu. Haklıydılar da. Kasparov ertesi yıl Rusya’yı temelli terk etti. Navalni ise temmuzda zimmetine para geçirme suçlamasıyla karşı karşıya kaldı ve bu sonraki 12 yıl boyunca onu hapse atan ve özgürlüğünden alıkoyan suçlamaların ilkiydi.”
Stalin benzetmesi
Putin’in “istediği gibi cinayet işleyebildiği” bir rejim inşa ettiğini savunan gazeteci yazısını tarihe atıflarla yaptığı şu cümlelerle noktaladı:
“Borya (Nemtsov) ve Alyoşa (Navalni) başka bir ülkede mutlu sona ulaşabilirdi. Gösterişli prenslerdi onlar, Putin ise kurbağaydı. Ama hikaye Çarların ülkesinde geçiyor. Burada Çar istediği gibi cinayet işliyor. Halk ise buna karşı duyarsız. Kimileri cuma gecesi Moskova’da Navalni için düzenlenen anma töreninde cesurca çiçek bıraktı ama bunun nasıl sona ereceğini biz de biliyoruz. Alyoşa da Borya gibi bir anı olarak kalacak. Ya Putin’in hikayesi nasıl sona erecek? En çok benzediği Rus lider Stalin öfkeli ve hasta haliyle yatağında öldü. Rusya’da iyimserlik pırıltılarının ortaya çıkması için otuz yıl daha geçmesi gerekti. 1980’lerde Gorbaçov’un ‘glasnost’ olarak bilinen açıklık ve 1990’larda test edilen demokrasi deneyi ve ardından Putin’in 2000’deki yükselişiyle tüm bu girişimler söndürüldü. Bugünlerde Rusya’da bunların kırıntıları dahi yok.”
Cuma günü Navalni’nin ölümünün ardından Rusya’da son yıllarda şüpheli şekilde hayatını kaybeden Rus muhaliflerin sayısı da gündeme geldi. Sayı 10’u aşınca Batı medyası işin izahını yapamayacağını anlayıp mizaha yöneldi. Navalni ve benzeri politikacıların fiziksel özelliklerinin öne çıkarılması bundan olsa gerek. Birçok ideolojik farklılıklarına rağmen Rus muhalifler Batı’da zaten farklı düşünce yapılarıyla öne çıkamıyor, hatta Putin’e karşı “koz olarak kullanıldıkları” düşünülüyor ve bu da büyük bir kesim tarafından eleştiriliyor.
Hapisteki bir diğer Rus muhalif: Navalni’nin ölümünden sonra hayatımdan endişe ediyorum
Bir Rus muhalifin son ayları: Navalni’nin mektupları ortaya çıktı
Navalni’nin eşi Navalnaya bayrağı devraldı: Öfkemi, kinimi ve nefretimi paylaşmanızı istiyorum
Oyunlar ve Bulmacalar