Hepimiz Narsistiz: Sağlıklı narsisizm (nasıl) mümkün

Narsisizm dendiğinde, çoğumuzun aklına Yunan mitolojisinde yakışıklılığıyla bilinen Narcissus karakteri gelir. Narcissus, peri kızı Echo’nun aşkına karşılık vermediği için kızın kara sevdadan ölümüne neden olur, bu yüzden Olympos Tanrıları tarafından cezalandırılır. Bu yakışıklı adam bir gün sudaki yansımasına bakarken kendine âşık olur, çaresizce günden güne erir, sonunda açlıktan ve susuzluktan ölür. Cesedi, onun adı verilen çiçeklere dönüşerek ölümsüzlüğe ulaşır.
Klinik psikolog ve psikodramatist Şule Öncü, ‘Hepimiz Narsistiz’ kitabında narsisizmle ilgili yanlış bildiğimiz bazı konular olduğunu söylüyor. Narcissus kendi yansımasına âşık olmamıştır, çünkü “Narsisizm kendine âşık olmak değil, kendine mahkûm olmaktır.” Ötekinin ilgisini, arzusunu, sevgisini yok sayan, kendine hayran, büyülenen değil büyüleyen narsist birey, bu havalı duruşun hücresinde yapayalnız kuruyup gider.

Sağlıklı nirsisizm mümkün

‘Hepimiz Narsist’i okurken aklımdan, narsistik davranışlar sergileyen tanıdığım insanlar geçti. Hatta farkında olmadan narsistik eğilimler göstermiş olabilir miyim, diye kendimi sorguladığım çok oldu. Aslında hepimiz narsistiz, doğru. Şule Öncü, sağlıklı narsisizm mümkün olduğunu, sağlıklı insanlarda olması gerektiğini anlatıyor. İnsanın kendinden memnun olması, kendini olduğu gibi kabul etmesi, başkalarıyla olumlu ilişkiler kurabilmesi, dürtülerini kontrol edebilmesi sağlıklı narsisizmin göstergelerinden.

“Sağlıklı narsisizmi olan birey kendini geliştirir, eğitim alır, mesleğinde kendine özgü katkılar sunar.”

Sağlıklı narsisizm, patolojik narsisizme dönüştüğünde tehlike çanları çalmaya başlıyor. Şule Öncü, patolojik narsisizmin tohumlarının daha bebeklikte atıldığından bahsediyor.

“Annesinin âşık olmadığı bebekler ve annesinin üç yaşından sonra âşık kaldığı çocuklar narsist olur. Onlara sorgusuz sualsiz âşık olacak, hayran olacak, alkış tutacak, hizmet edecek insanları arar ve kayıp çocukluklarını telafi etmeye çalışırlar.”

Erken çocukluk döneminde, yeterince görülmemiş ve onaylanmamış çocuklar büyüdüklerinde de başkalarının beğenisi için çırpınır, sürekli sahnede, performans hâlinde ve alkış bekler. Burada yazar, Otto Fenichel’in narsisistik yakıt ikmalinden (narcissistic supply) söz ediyor: “Narsisistik yakıt ikmali, başkalarının vereceği aşırı ilgi, övgü, hayranlık ya da bunlar olmuyorsa korku, itaat ve hizmete ihtiyaç duyma, talep etme ve almak için yoğun çaba gösterme hâlidir.” Narsist birey, aç kaldığı ilgi ve sevgiyi güzellikle ya da zorla almayı bilir.

Herkes bir arzu nesnesi olma peşinde ama…

Öyle bir dönemdeyiz ki reklam, moda ve sosyal medya yüzünden ilgi ve onay bağımlısı insan sayısı çoğaldı. İçinde bulunduğumuz sistem, yani kapitalizm de narsisistik yakıt ikmalini besliyor. Sosyal medya sayesinde ya da yüzünden, kendimize müthiş bir öz güven, öz değer, güzellik ve başarı illüzyonu yaratabiliyoruz. Kendimizi instagram, tiktok gibi uygulamalarla kendimize sahte bir benlik yaratıyor, ruhsal açlığımızı doyuracak binlerce takipçi bulabiliyor, kendimizi uyuşturarak gerçeklikten kopabiliyoruz. “Herkes etkilemek, etkilenmeden etki etmek istiyor. Peki kim etkilenecek? Herkes arzu etmeden arzu edilmeyi bekliyor, peki kim arzu edecek?” Herkes bir arzu nesnesi olma peşinde ama arzu duyacak insan yok.

Şule Öncü, narsistle yaşamayı bir bataklığın kenarında yaşamaya benzetiyor. Narsistler, karşısına çıkan herkesi ve her şeyi değersizleştirip aşağılayarak sizi kendi bataklığına çekmeye ve kendi gibi hissettirmeye çalışır. “Sahte tevazunun ardındaki kibri, havalı duruşların ardındaki empati yoksunluğunu, olgun duruşların ardındaki çiğliği, etkileyici centilmenin ardındaki sadisti, cömert kahramanın ardındaki ruh ve beden cimrisini görmeden narsist bireyle mücadele etmek yetersizdir,” diyor yazar.

Bu narsist kişiler anneniz, babanız veya kardeşiniz de olabilir. Bu kişilere karşı mümkün olduğunca sınır çizmek, mesafeli durmakta fayda var.