Her bahar gitmek isteyip gidemeyenlere: Bugün bahar ağır ellerini toprağa basıp doğruluyor

Hayatta kalabilmek için bir ömür veriyoruz.
Bir ömür karşılığı, bir ömür yani.
Ne saçma…
Bahar mıdır bizi bu hale getiren?
Galiba.

Ben her bahar aşık olmam ama
Her bahar gitmek isterim.
Gittiğim olmadı hiç,
Ama olsun… İstemek de güzel.

-Pakize Suda

Genelde nisan gibi başlar havanın soğuk mu sıcak mı olduğunu anlayamadığımız zamanlar. Halbuki bu yıl sonbahar ne zaman bitti de bahara geldik anlayamadık. Sahi kışı gerçekten yaşadık mı? Geçen yıl baharı Orhan Veli Kanık ile, “Ben ki her nisan bir yaş daha genç / Her bahar biraz daha âşığım” diye karşılamıştık, bu yıl “Ben her bahar aşık olmam ama / Her bahar gitmek isterim” ile karşılıyoruz. Mazur görün, üstümüzden koca bir seçim geçti, biri de 10 gün sonra geçecek.

Yine geçen yıl kuş cıvıltılarından, çiçek kokularından, tenimize değecek sıcaklıktan bahsetmiştik. Herhalde hepimiz seçim arabalarının sesindense kuş cıvıltılarını dinlemeyi tercih ederiz… Tenimize değecek sıcaklıksa mümkün mertebe geçen yılki cehennem ateşi olmasın kâfi.

Bugün güneş ışınları ekvatora dik açı ile gelecek, böylelikle gece ve gündüz eşitlenecek. Hem kuzey hem de güney kutbu aynı anda gündoğumu hattına girecek. Kuzey Yarımküre’de olan bizler için bugün baharın geldiğinin bir işareti; Şili, Avustralya ve Güney Afrika gibi Güney Yarımküre’deki ülkeler ise sonbaharı yaşayacak (Bizim sonbaharımızdan daha iyi bir sonbahar performansı göreceklerini umarız). Ekvador ve Singapur gibi yerlerde ise bu ekinoks bir anlam ifade etmiyor. Onlar yıl boyunca gündüz ve geceyi zaten eşit yaşıyor.

Neden ekinoks diye bir şey var?

Biraz edebi, şikayetçi bir başlangıç yaptık kabul. Şimdi biraz da işin bilimsel tarafına bakmaya ne dersiniz? Sizi baharın ilk günü ilkokul yıllarınıza götürelim bir de.

Dünya 23.5 derecelik bir eğimle Güneş’in etrafında dönüyor. Bu eğiklik yarımkürelerin yılın bir yarısında daha fazla güneş ışığı almasına neden oluyor. Güneş ışığının alınma oranındaki farklılıklar mevsimleri doğuruyor.

Bu etkiyi biz en çok haziran ve aralık aylarında görüyoruz. Kuzey Yarımküre için haziran yazın başlangıcıyken, aralık kışın başlangıcı olarak kabul ediliyor. Güney Yarımküre’de ise tam tersi bir olay yaşanıyor. Özellikle bu iki zamanda kutuplara yakın yerlerde gece ile gündüz arasındaki fark en uzun olur.

Biz üç ay önce Kuzey Yarımküre’dekiler olarak en uzun geceyi 21 Aralık’ta yaşadık. Fark etmişsinizdir, o günden beri de günler uzuyor, geceler kısalıyor. Bugün ise eşitlenme vakti. Gece ve gündüz eşit olacak ama bundan sonraki günlerde güneşe daha fazla maruz kalacağız (bu kış hiç kalmamışız gibi).

Eşit dediysek o kadar da eşit değil

Nerede olduğunuza bağlı olarak ekinoksta gün ışığı gecenin karanlığından daha fazla olabiliyor. 12 saat gündüz, 12 saat gece yaşıyorsak bu nasıl mümkün olabiliyor? Bunun nedeni gün doğumunun Güneş’in tepe noktasının ufuk çizgisini geçtiği an oluşması ve gün batımının Güneş’in diğer ucunun ufuk çizgisinde kaybolduğu an olarak tanımlanmış olması. Güneş noktasal ışık kaynağı olmaktan çok disk şeklinde olduğu için de ekinoks sırasında Dünya sadece birkaç dakika daha fazla ışık alıyor. Bir de tabii atmosferin güneş ışığını kırması nedeniyle güneş tamamen batsa bile dünyanın geceyi yaşayan tarafına o kırılan ışığın gitmesi var.

Bahar güzel şey

Yazıya umutsuz başladık falan ama her bahar yeni başlangıçları da beraberinde getiriyor. Yıllardır pek çok kültür baharın gelişini farklı şekillerde selamlıyor. Örneğin Meksika’da Mayaların yaşadığı Chichen Itza’daki Kukulkan Piramidi öyle tasarlanmış ki, piramide yansıyan güneş ışıkları ekinokslarda piramitteki çıkıntılar sayesinde merdiven basamaklarının yan tarafında ters çevrilmiş ışık üçgenlerinden oluşan ve sanki aşağı doğru inen bir yılan intibası yaratıyor.

İngiltere’ye gelelim. Stonehenge’in gizemli taş yapısı çağlar boyu ekinokslar için popüler bir toplanma yeri olageldi. Japonya’da ekinoks zamanı resmi tatildir. Birçok insan bu tatili ölen yakınlarını ziyaret etmek ya da baharı kutlamak için ailesiyle bir araya gelerek geçirir.

Ve tabii bizim kültürümüze de yabancı olmayan nevruz kutlamaları var. İran’da nevruz tatili başlayınca Van’a akın başlamış mesela. Biz bu haberi sabah koyacağımızdan henüz Türkiye’den bir kutlama eklememiz mümkün değil, ama Azerbaycan kutlamalara erkenden başladığından oradan bir görüntü ekleyelim.

Nevruz kutlamalarına bir ay öncesinde başlayan 🇦🇿Azerbaycan Türkleri, su, ateş, rüzgâr ve toprak çarşambası günlerinde farklı şekilde kutlamalar yapıyor. pic.twitter.com/I8NvNFawn5

— Türk Dünyası Kültürü (@TurkicWorldCt) March 20, 2024

Her bahar gitmek isteyip gidemeyenler, gidemeyip pişman olmak yerine “İyi ki gidememişim” diye geçsin bu bahar ömrünüzden.

Bugün baharın, yeni başlangıçların ilk günü