Üretimi arttı, ihracatına yasak geldi ama vatandaş yine de tavuk eti alamıyor

Ticaret Bakanlığı’nın “kanatlı et ihracatının sınırlandırılmasına yönelik alınan tedbir hakkında basın açıklaması” sonrası ülkemizde tavuk eti ihracatı 1 Mayıs 2024’ten 31 Aralık 2024 tarihine kadar aylık bazda azami 10 bin ton, toplamda ise bu yıl sonuna kadar 80 bin ton olacak şekilde sınırlandırılmasına karar verildi.

Türkiye’de tavuk eti ihracatının sınırlandırılması, kırmızı et üretimindeki sorunlar ve artan fiyatlar karşısında tüketicinin tavuk etine yönelmesi sonucu alınan bir karar olarak görülse de rakamlar bu varsayımın ötesinde bir gerçeklik sunuyor.

Gerçekte öyle mi? Rakamlar bize ne anlatıyor, hep beraber bakalım.

2000’li yıllarının başında 600 bin ton olan tavuk eti üretimi ilk olarak 2007 yılında 1,1 milyon tona, 2017 yılında 2,1 milyon tonun üzerine çıktı. 2022 yılında ise 2,4 milyon ton üretimle en yüksek rakamına ulaştı. Ancak 2023 yılında bir önceki yıla göre tavuk eti üretimi yüzde 3,7 azaldı.

Artan nüfusa karşı üretimin azalması iç pazarda tüketimin azalması ve fiyatların artması demekti. Bunun önüne geçebilmek için ilk olarak tavuk eti ihracatı 2023 Mayıs ayı içinde “ihracı kayda bağlı mallar” listesine alındı. Bu karar sonrası tavuk eti ihracatı daha kontrollü hale geldi. Sonuçlara bakıldığında 2022 yılında 604 bin ton tavuk eti ihraç eden Türkiye, 2023 yılında bir önceki yıla göre yüzde 30 azalışla 425 bin ton tavuk eti ihracatı yaptı.

Şimdi yine bir mayıs ayı içinde Ticaret Bakanlığı tavuk eti ihracatını yıl sonuna kadar aylık bazda azami 10 bin ton, toplamda ise bu yıl sonuna kadar 80 bin ton olarak belirledi. Bu kararın alınması tavuk eti üretiminde bu yılın ilk ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10’luk artış olmasına rağmen aynı dönemlerde tavuk eti ihracatının yüzde 8 artmasından kaynaklanıyor. Üretimin artması iç pazarda tüketici lehine olan bir durum olmadı.

Peki, bu durum tüketicini tavuk etine ulaşmasına engel oldu mu?

Tüketici tarafından baktığımızda ise Türk halkı 2001 ile 2010 yılları arasında ortalama 13,2 kilo tavuk eti tüketirken 2011 ile 2023 yılları arasında kişi başına tüketim 20,1 kilo oldu. Geçen yıl başlayan kırmızı et krizi sonucu 2022 yılında 21,3 kilo olan tavuk eti tüketimi 2023 yılında bir kilo artarak 22,3 kiloya kadar çıktı.

Yıllık 22,3 kilo tavuk eti tüketimi aylık 1,86 kiloya denk geliyor. Bu yılın ilk iki ayında tavuk eti üretimi yüzde 10 artmasına rağmen kişi başına aylık tavuk eti tüketim miktarı 1,78 kiloya düştü. Görüldüğü gibi üretim artışı tüketici lehine olan bir gelişme olmadı. Üstüne bir de tavuk eti fiyatlarındaki artış tüketicinin zaten ulaşamadığı kırmızı et yanında beyaz ete ulaşmasını da zorlaştırdı. Peki bu fiyat artışının sorumlusu kim?

Fiyat artışının sorumlusu olarak, firmaların kırmızı ette yaşanan sorunu fırsata çevirerek tavuk etine zam yapmaları gösteriliyor. Ticaret Bakanlığı’nın açıklamasına göre bu karar 2024 yılının ilk aylarında tavuk eti fiyatlarındaki artış hızının genel enflasyonun, yem ve enerji gibi maliyet kalemleri ile döviz kurundaki aylık fiyat değişimlerinin çok üzerine çıkması üzerine alındı. Kısacası firmalar kırmızı ette yaşanan sorunu fırsat bilip tavuk etine zam yaptılar. Bakanlık da “Madem öyle, biz de ihracatı kısıtladık” dedi. “Hadi bakalım elinizdeki tavukların fiyatını düşürmeyin de görelim” demeye getirdi.

Zaten geçen yıl soruşturma kapsamında 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında 16 tavuk eti üreticisi incelenmiş ve aykırılık yaptığı tespit edilen 8 firmaya idari ceza kesilmişti.

Bu yıl da yine 16 firmaya fahiş fiyat artışından dolayı 4 Ocak’ta başlayan soruşturma sonucunda 26 Nisan’da bazı firmalara ceza verildi. Tabii açıklamada kaç firma olduğu ve ne kadar ceza verildiği açıklanmıyor.

Sonuç olarak bu ceza ve kısıtlamaların tüketicinin daha çok tavuk eti tüketmesini sağlayıp sağlamadığını göreceğiz.

İlk iki ay verilerine göre tüketicinin tavuk eti alamadığı ve tüketemediği ortada. Ancak 2022 yılında 604 bin tonla rekor ihracatın yapıldığı yıldan sonra 2023 yılında 425 bin tona ve bu yıl alınan son kararla tahmini 210 bin ton civara düşecek olan tavuk eti ihracatı firmaların pazar kaybetmesine neden olacak.

Elbette artan fiyatlara karşın kontrol ve denetim yapılsın. Ancak günün sonunda tüketici ne kırmızı et alabiliyor ne de tavuk eti. Tüm bunlar ülke hayvancılığının bir krizde olduğunu gösteriyor.

Tavuk etinde ihracat sınırlaması yarın başlıyor

Rekabet Kurumu’ndan tavuk ve baharat üreticilerine soruşturma