Alım gücü düşen tüketicinin ekonomiye güveni de azalıyor

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) tüketicilerin  ve üreticilerin genel ekonomik duruma ilişkin değerlendirme, beklenti ve eğilimlerini özetleyen ekonomik güven endeksi nisan ayında 99,0 iken mayıs ayında yüzde 0,8’lik düşüşle 98,2’ye geriledi. Ekonomik güven endeksindeki “bir tık düşüş”te özellikle perakende ticaret güven endeksinde nisan ayına göre yüzde 3,3’lik yüksek oranlı gerileme etkili olurken tüketici güven endeksindeki yüzde 0,1’lik “ihmal edilebilir” artışın 100 değerindeki “iyimserlik sınırı”ndan biraz daha uzaklaşılmasını önleyemediği görüldü.

Mayıs ayı verileri vatandaşın alım gücündeki düşüş nedeniyle talebin kesilmeye başladığını ve düşük fiyatlı ürünlere yöneldiğin söyleyen perakendecileri haklı çıkardı. Perakende ticaret sektörü güven endeksi uzun süreden beri ilk kez bu denli yüksek oranda düşerken Soysal tarafından dün Haliç Kongre Merkezi’nde başlayan “Perakende Günleri 2024”ün açılışında konuşan perakende sektörünün önde gelen temsilcileri, alım gücü düşen tüketicilerin artık alışveriş yapmamasından yakınmışlardı. Toplantıda konuşan Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel tüketicilerin artık daha düşük fiyatlı ve daha ekonomik ürünlere yöneldiğini söyleyerek “Bu durum perakendeci üzerinde çok büyük bir maliyet ve satış baskısı yaratıyor. Maliyetlerin artmasındaki en önemli sebep hammadde fiyatlarındaki ara mal ve bitmiş ürün fiyatındaki artış. Özellikle gümrük vergilerin bu kadar arttığı bir ortamda maliyetlerimizi maalesef normal bir çizgide tutabilmek de mümkün olmuyor” demişti.

Perakende sektörünün e-ticaret yatırımları ve ciro artışının pandemi sonrasında da devam ettirdiğini söyleyen Öncel “Ciro artışlarının önemli bir kısmı indirimli satışlardan kaynaklanıyor. Satışların önemli bir kısmının indirim odaklı olması da perakende sektörüne kan kaybettiriyor” dedi. Öncel önümüzdeki dönem yaşanabilecek sıkıntıların sinyallerini Ocak ayından almaya başladıklarını da ekleyerek “Gelen turist sayılarındaki artışlar ne yazık ki harcamaya yansımıyor. BKM verilerine göre kredi kartıyla yapılan harcamalarda yüzde 10 olan toplam harcama içindeki yabancının payı 2024’ün ilk 3 ayında yüzde 3,5’a düşmüş durumda. Yabancı artık bizi tercih etmiyor” diye konuşmuştu.

AVM’ler açısından cirolarda enflasyonun üzerinde bir artış olmakla birlikte kendi içinde bir düşüş eğilimi gördüklerini belirten Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği (AYD) Başkanı Nuri Şapkacı da konuşmasında “Bu düşüşün temel sebebi ise satın alma gücünün düşmesidir. Önümüzdeki dönemde müşteri satın alma davranışlarına şekil verecek iki etken var. Bunlardan ilki baz etkisiyle enflasyonun düşüş eğilimine geçmesi; ikincisi ise turizm sezonunun açılmasının alışverişe olumlu etkisi olacaktır. AVM’ler olarak biz, her zaman bardağın dolu tarafından bakıyor, aynı gemide yol aldığımız perakendeci iş ortaklarımızla anlayış içinde hep daha iyisini yapmak için çalışıyoruz. AVM’lerdeki doluluk oranları, bu çalışmaların perakendeciler nezdinde de sonuç verdiğinin en önemli göstergesi” ifadelerine yer vermişti.

2023 yılını perakendenin tüm kategorilerinin genel olarak olumlu bitirdiğini belirten Zincir Mağazalar Derneği (ZMD) Başkanı Serhan Tınastepe, konuşmasında 2024 yılının ilk çeyreğinde de bu trendin devam ettiğini vurguladı. Bundan sonraki dönemde tüketimde bir daralma beklendiğini ifade eden Tınastepe “Ülke çapındaki önlemler de bu yavaşlamayı gerektiriyor. Tüketicimizin öncelikli olarak temel ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra bizim kategorilerimize yani gıda dışı harcamalara yönelmesini bekliyoruz” demişti.

Tescilli Markalar Derneği (TMD) Başkanı Selçuk Güzenge ise konuşmasında sahte ürünlerin AVM’lerden çıktığına emin olduklarına, ancak e-ticaretin büyümesi ile birlikte sahte ve taklit ürünlerin kamuoyunu aldatıcı bir şekilde büyüdüğüne vurgu yaparak “Dernek olarak e-ticaret sitelerinde sahte ve taklit ürünleri tespit edecek bir yapay zeka programı hazırladık. En kısa zamanda kullanmaya başlayacağız” diye konuşmuştu.

Krediye ulaşımın zorlaştığı ve maliyetinin arttığına ilişkin yakınmaların yoğunlaştığı reel kesimde (imalat sanayii) güven endeksi yüzde 1,1 oranında düştü. Mayıs ayında turizm sezonunun başlamasına rağmen hizmet sektörü güven endeksi nisan ayına göre kımıldamadı. İnşaat mevsiminin başlaması ve deprem bölgesindeki dev şantiyeler ise inşaat sektörü güven endeksinin yüzde 0,3 düşmesini engelleyemedi. Bunun nedenlerinden biri de kredi maliyetlerinin yüksekliği ve artan fiyatlar nedeniyle yeni konut üretilememesi.

Ekonomik güven endeksi nasıl bir seyir izledi?

2023 Kasım’ından dan sonra yükselişe geçip aralık ayını 96,4’ten, ocak ayını ise 99,4’ten tamamlayan ekonomik güven endeksi “iki adım ileri, bir adım geri” şeklindeki mehter yürüyüşüne uygun olarak şubatta düştü, mart ayında yeniden yükselişe geçti. Mayıs ayı verisi nisan ayında başlayan düşüş trendinin  devam ettiğini gösteriyor. Endeksin 100’den büyük olması genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği gösterdiğinden 2023’ü yüksek enflasyon ve çeşitli ekonomik sorunlarla kapatan Türkiye’de vatandaşın karamsarlığının mayısta da artmaya devam ettiğini gösteriyor. Ekonomik güven endeksinin mayıs ayında 98,2 olarak  gerçekleşmesi “iyimserlik sınırı”ndan mayıs ayına göre biraz daha uzaklaşıldığını ortaya koyuyor.