Uruguay’ın 1915 kararına Türkiye’den tepki: Yok hükmündedir

Türkiye ‘1915 Olayları’ diyor, bazı otoriteler ‘Ermeni Tehciri’ demeyi tercih ederken birçok ülke de Osmanlı İmparatorluğu’nun İttihat ve Terakki iktidarı döneminde yaşanan ve binlerce Ermeninin zorunlu göç sırasında hayatını kaybettiği bu olayları ‘Ermeni Soykırımı’ olarak tanıyor.

Tehcir Kanunu veya resmî adıyla Sevk ve İskân Kanunu 27 Mayıs 1915’te Osmanlı Hükümeti tarafından Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusu ile karşı karşıya gelebilecek iç unsurların savaş bölgelerinden uzak yerlere devlet eliyle gönderilmesi için çıkarılmıştı.

Kanun 1 Haziran 1915 tarihinde Takvim-i Vekayi’de (Osmanlı’da Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe girmişti. İçeriğinde Osmanlı Ermenilerinden bahsetmemesine rağmen doğrudan imparatorlukta yaşayan Ermeni halkı hedef alarak Ermenilerin yaşadığı şehirlerden başka yerlere sürülmesine yol açmış ve böylece Ermeni Tehciri’nin bir parçasını oluşturmuştu.

‘Ermeni Soykırımı’nı tanıyan ilk ülke olan Uruguay, Türkiye’de tepkiyle karşılanan bir karara imza attı. Uruguay parlamentosu tarafından kabul edilen ve Uruguay Cumhurbaşkanı Vekili tarafından imzalanan yasada 1915’te yaşananlar ‘soykırım’ olarak anıldı.

Dışişleri Bakanlığı’ndan konuya ilişkin yapılan yazılı açıklamada söz konusu yasanın başta 1948 Birleşmiş Milletler (BM) Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi olmak üzere uluslararası hukukun aykırı olduğu savunuldu.

Açıklamada kararın “yok hükmünde” olduğu ifade edilerek şöyle dendi:

“Uruguay Parlamentosu tarafından kabul edilen ve Uruguay Cumhurbaşkanı Vekili tarafından imzalanan, 1915 olaylarını ‘soykırım’ olarak tanıyan yasayı reddediyor ve kınıyoruz. Yasama organlarının ve siyasilerin tartışmalı tarihi konularda hüküm verme yetkisi yoktur. Uruguay Parlamentosunun ve hükümetinin yerel siyasi hesaplarına tarihi çarpıtarak ulaşmaya çalışması kabul edilemez.”

Çavuşoğlu’nun bozkurt işaretli Uruguay ziyareti

24 Nisan 1915, İstanbul’daki Ermeni toplumundan 2234 kişinin tutuklanarak tehcir edilmesi nedeniyle Ermeni tehcirinin başlangıç günü olarak kabul ediliyor. Bu tarih Uruguay dahil birçok ülke tarafından ‘Ermeni Soykırımı’nı Anma Günü’ olarak kabul ediliyor.

24 Nisan 2024’te ise dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Uruguay’a bir ziyaret gerçekleştiriyor. Bu ziyaret uzun süre hem Uruguay hem de Türkiye gündemini meşgul ediyor. Zira bu ziyarette Çavuşoğlu, Montevideo Büyükelçiliği’nin açılışının ardından ‘1915’in diğer ülkeler tarafından da tanınmasını talep eden bir gruba bozkurt işareti yapıyor.

Uruguay’da başta Cumhurbaşkanı Luis Lacalle Pou olmak üzere bazı üst düzey yetkililer, Uruguay’daki Ermeni azınlık ve bazı kitle örgütleri, Çavuşoğlu’nun bozkurt işareti yapmasını çatışmacı bir davranış olarak yorumlayarak tepki göstermişti.

Cumhurbaşkanı Pou da konuyla ilgili yaptığı açıklamada Çavuşoğlu’nun bozkurt işareti yapmasını eleştirdiklerini belirtti ve yapılan hareketten ötürü “İnsanların haklı olarak canı yandı” ifadelerini kullanmıştı.

Yaşananların ardından Türkiye’nin Montevideo Büyükelçisi Hüseyin Müftüoğlu Uruguay Dışişleri Bakanlığı’na çağrılmıştı.

Büyükelçi Müftüoğlu’nu Çavuşoğlu’nun hareketiyle ilgili kendilerine açıklama yapması için çağıran Uruguay Dışişleri Bakanı Franscisco Bustillo, Pazar günü 1915 olaylarını anmak için bir etkinliğe katılmıştı. Uruguay’ın 1915 yılında yaşananları ‘soykırım’ olarak tanıyan ilk ülke olmasına dikkat çeken Bustillo yaptığı konuşmada “Biz uzlaşmayı çatışmaya tercih eden bir ülkeyiz. Barışın ve hoşgörünün hakim olduğu ülkemizi ziyaret edenlerin de topraklarımızda aynı şeyi yapmasını bekleriz” demişti.

Bu arada Uruguay’ın başkenti Montevideo’da Temmuz 2013’te Ermeni Soykırımı Müzesi inşaatı da başlamıştı. Uruguay Eğitim ve Kültür Bakanlığı ve ülkedeki Ermeni toplumu işbirliğiyle başlatılan inşaatın 1915’in 100. yılında sona ermesi bekleniyor.

Paşinyan-Aliyev görüşmesi iptal, ama Ermeni başbakan hâlâ umutlu

Ermeni mahallesine Talat Paşa İlkokulu açmak