İran’da cumhurbaşkanı adayları belli oldu: Kilit isimlere izin yok

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin 19 Mayıs’ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından İran’da yeni lideri belirlemek için seçim maratonu başlıyor. İran İçişleri Bakanlığı 28 Haziran’da yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yarışmak üzere Koruyucular Konseyi tarafından onaylanan altı adayın nihai listesini açıkladı.

Tamamı erkeklerden oluşan listede dini lider Ali Hamaney’in Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi’ndeki temsilcisi sertlik yanlısı Said Celili, mevcut Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf ve ‘reformist’ bir parlamenter olan Mesud Pezeşkiyan gibi üst düzey hükümet figürleri yer alıyor.

Aralarında eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, eski Meclis Başkanı Ali Laricani ve eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri’nin de olduğu çok sayıda üst düzey isim diskalifiye edildi.

Bu durum Ahmedinejad ve Laricani’nin adaylığının reddedildiği ve sadece ikinci dereceden ‘ılımlı’ bir adayın yarışmasına izin verilen 2021 seçimlerine benziyor. Düşük katılımın olduğu o seçim Reisi’nin ilk turda sınırı geçtiği rahat bir oylamayla sonuçlanmıştı.

İki isim öne çıkıyor: Celili ve Kalibaf

İran’daki bazı analistler yerel medyaya yarışın büyük olasılıkla eski nükleer müzakereci ve Batı ile anlaşmaya karşı olan Celili ile daha esnek bir siyasetçi olarak görülen Kalibaf arasında geçeceğini söylüyor. Her halükarda Batı ile ilişkiler ve İran’ın nükleer programının akıbeti dini lider Ali Hamaney’in yetkisinde.

Eski Adalet ve İçişleri Bakanı Mustafa Purmuhammedi, mevcut Cumhurbaşkanı Yardımcısı Emir Hüseyin Kadızadehaşimi ve bir diğer sertlik yanlısı Tahran Belediye Başkanı Ali Rıza Zakani de aday olarak seçildi.

İran’ın nükleer müzakere ekibinde önemli bir figür olan ve dışişleri bakanlığında çeşitli üst düzey görevlerde bulunan 58 yaşındaki Celili üçüncü kez cumhurbaşkanlığına adaylığını koyuyor. İmam Sadık Üniversitesi’nden siyaset bilimi alanında doktora derecesine sahip olan Celili uzlaşmaz muhafazakar duruşuyla tanınıyor.

Eski Devrim Muhafızları Ordusu generali ve şu anki Meclis Başkanı 63 yaşındaki Kalibaf ise askeri ve siyasi tecrübesiyle tanınıyor.

Reformist eğilimli tek aday: Pezeşkiyan

Reform eğilimli tek aday olan 69 yaşındaki Pezeşkiyan, sağlık bakanlığı ve Tebriz Tıp Bilimleri Üniversitesi rektörlüğü görevlerinde bulundu. Kendisi aynı zamanda Tebriz Üniversitesi’nden tıp diplomasına sahip eğitimli bir kalp cerrahı.

1980’lerde ‘Ölüm Komisyonu’ndaki rolüyle ünlenen 64 yaşındaki Purmuhammedi, istihbarat bakan yardımcısı olarak geçmişte yaptıkları nedeniyle kutuplaştırıcı bir figür olarak öne çıkıyor.

Halen Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Şehit ve Gazi İşleri Vakfı Başkanı ve KBB cerrahı olarak görev yapan 53 yaşındaki Kadızadehaşimi, siyasi kariyeri boyunca muhafazakar bir duruş sergilemiş ve birkaç dönem parlamentoda Meşhed ve Kalat seçim bölgesini temsil etmişti. Kendisi aynı zamanda Meşhed Tıp Bilimleri Üniversitesi’nden tıp diplomasına sahip.

Tahran Belediye Başkanı 58 yaşındaki Zakani ise çatışmacı tarzı ve muhafazakar görüşleriyle tanınıyor. Tahran Tıp Bilimleri Üniversitesi’nden nükleer tıp alanında doktora derecesine sahip. Nükleer anlaşmanın açık sözlü bir eleştirmeni ve zorunlu başörtüsüne karşı çıkan kadınlara yönelik baskıları destekleyen muhafazakar kampın kilit isimlerinden biri.

İran’da erken seçim kararı 19 Mayıs’ta bir helikopter kazasında Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan dahil beraberindekilerle birlikte hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin ani ölümünün ardından alınmıştı.

Din adamlarının hakimiyeti devam ediyor: Reformistler saf dışı

Adayların dini lider Ali Hamaney’e bağlılığıyla bilinen din adamlarından oluşan Muhafız Konseyi tarafından onaylanması, din adamlarının iktidar üzerindeki hakimiyetinin devam ettiğini gösteriyor. Halkın, ülkenin teokratik diktatörü tarafından yapılan sahte anketleri reddetmesi nedeniyle yaklaşan seçimlere katılımın rekor düzeyde düşük olması bekleniyor.

Açık sözlü Ahmedinejad ve Laricani gibi ağır topların diskalifiye edilmesi halk arasında karışık tepkilere yol açtı. Ahmedinejad’ın seçilme ihtimali oldukça düşüktü ancak pek çok kişi, Hamaney’in 2021’deki “haksız diskalifiyesinden” sonra yaptığı yorumu göz önünde bulundurarak, içeriden sessiz bir isim olan Laricani’nin son aşamaya kadar gelebileceğini düşünüyordu.

Öte yandan İranlı analist ve Iran International yazarı Behruz Turani’ye göre ‘reformistler’, resmi adaylarından yalnızca birinin başvurusunun onaylanmış olması nedeniyle biraz hayal kırıklığına uğramış olmalı. Reform yanlısı tek aday olan Pezeşkiyan’ın cumhurbaşkanlığını kazanma şansı, Hamaney’in nefret ettiği bilinen etnik seçmen tabanı nedeniyle belirsiz.

Gözlemcilere göre son mücadele “devrimci” Celili, içeriden gelen Kalibaf ve hırslı Zakani arasında geçecek. Turani’ye göre Hamaney bu adaylar arasında bir fark görmüyor ancak Celili’nin aşırı hırslı ve aşırı sertlik yanlısı Paydari partisiyle olan bağından kesinlikle hoşlanmıyor.

Hamaney’in 2022 protestoları sonrasındaki güvenlik durumu göz önünde bulundurulduğunda ideal adaylarının, her ikisi de muhalefeti bastırma konusunda kanıtlanmış bir geçmişe sahip deneyimli Devrim Muhafızları ve Basij ajanları olan Kalibaf ve Zakani olması daha muhtemel.

İran genelkurmayı: Helikopter kazasında sabotaj izi yok

Reisi ve Abdullahiyan son yolculuğa uğurlandı

İran halkı Reisi’nin yasına, dünya ‘suikast mi’ sorusuna odaklandı