Beyaz yakalı çalışanlar merakta: Uzaktan çalışma döneminin sonuna mı geldik?

Amazon’un CEO’su Andy Jassy geçen hafta sürpriz bir kararını açıkladı: Şirket pandeminin başlangıcından beri devam eden evden çalışma / zamana ve mekana bağlı olmadan esnek çalışma gibi seçenekleri bırakıp haftada beş gün ofisten çalışmaya geri dönüyordu. Herkesin düzenini hemen değiştiremeyeceğini düşünerek bir de son gün verdi: Uygulama en erken 2 Ocak 2025’te başlayacaktı.

İş ve çalışma dünyasını takip ediyorsanız bu gelişmeyi zaten biliyorsunuz ama bilmedikleriniz, daha doğrusu kesin olarak bilmediklerimiz de var: Dünyanın en yetenekli çalışanlarını kapmak için yarışan teknoloji şirketleri, yöneticiler, milyonlarca beyaz yakalı bu karardan nasıl etkilenir?

Yöneticiye kıskançlık, çalışana korku verdi

The Wall Street Journal ‘da önceki gün yayımlanan bir yazı “Andy Jassy’nin bu kararı CEO’ları kıskançlığa, beyaz yakalı çalışanları ise korkuya sürükledi” diyor: “Hibrit çalışma birçok şirkette benimsenip yerleşmiş bir konuyken bir anda böyle bir kararın açıklanması ister istemez herkesi şaşırttı. Silikon Vadisinde şimdi herkes bunu konuşuyor.”

Kargo şirketi UPS ve yatırım bankası Goldman Sachs gibi “tam zamanlı ofis çalışma düzenine geçen birkaç şirketi saymazsak hakikaten de Jassy’nin notuna kadar birçok şirkette patronlarla çalışanlar arasında esnek çalışma konusunda iyi kötü bir uzlaşma sağlanmıştı. Bu sadece Amerika’da ve teknoloji sektöründe de değil, Türkiye’de de pek çok şirkette hala esnek çalışma uygulanıyor, haftanın bazı günleri ofisler bomboş.

Aslında hem patrona hesap veren hem de çalışanları idare eden yöneticilere kalsa herkes “işinin başında” olmalıydı ama çalışanları ofise gelmeye zorlamak, yetenekli çalışanları daha esnek koşullar sunan başka şirketlere kaçırabilirdi. Herkes haftanın birkaç gününün evde geçirildiği bu yeni normale alışmışken Amazon’un çıkışı, oyunun bir kere değişebileceğinin işaretini verdi.

İbre yeniden işverenden yana

Şimdi ABD’den biraz istatistik, yine WSJ’den derlemeyle.

6,300’den fazla şirketin çalışma politikalarını takip eden Flex Index’in verisine göre ofiste beş gün çalışmayı şart koşan firmaların sayısı bir yıl öncesine göre yüzde 15 azaldı.

Ancak işgücü piyasasındaki dengeler beyaz yakalıların aleyhine değişme eğiliminde. Bir süreden beri iş bulmak eskiye oranla daha zor. Şirketler ise çalışan sayısını azaltma konusunda istekli. Dolayasıyla güç dengesi işçiden işverene kayıyor.

Patronlar ya da işyerinde onları temsil eden yöneticiler ise ofiste bir arada olunmadığında verimliliğin ve inovasyonun zarar göreceğinden endişe ediyor. Bu yüzden hazır Silikon Vadisinin en büyüklerinden Amazon da karar almışken bu sisteme dönecek başka şirketler de olacaktır diye tahmin yapılıyor.

Danışmanlık şirketi KPMG bu hafta 400 ABD’li CEO ile bir anket yaptı. Tepe yöneticilerin yüzde 80’i önümüzdeki üç yıl içinde tam zamanlı olarak çalışma sistemine geri dönmüş olacaklarını düşünüyor. Nisan ayında bu oran yüzde 34 olarak ölçülmüştü.

Silikon Vadisi’ndeki emlak şirketi Redfin’in CEO’su Glenn Kelman’a göre Amazon’un hamlesinden sonra diğerleri şu ikisine bakacak: Amazon işten çıkarma yapacak mı? Bu karar ona rekabet avantajı sağlayacak mı? “Amazon yetenek kaybedebilir ama öte yandan daha hızlı inovasyon yapıp aksaklıkları daha çabuk çözebilir” diyor, Kelman.

‘İşten çıkardım’ demeden işten çıkarmak

Amazon CEO’su Jassy mesajında yeni politikanın hem şirkete hem de çalışanlarına fayda getireceğini söylemiş: “Ekip arkadaşlarımız ofise gelerek kültürümüzü daha kolay öğrenecek, modelleyecek ve uygulayacak. İşbirliği, beyin fırtınası, inovasyon daha kolay ve etkili olacak. Birbirinden öğrenen ekipler daha sorunsuz çalışacak.”

Kulağa hoş geliyor ama bazılarına göre Andy Jassy’nin “tek derdi” bu değil. Yeni politika eleman azaltmanın yolunu açacak. Çünkü bu sisteme uyamayacak birileri mutlaka çıkacak.

Nitekim şirketin eski yöneticilerinden Tony Carr LinkedIn sayfasında şöyle yazmış: “‘İşten çıkarma’ kelimesini kullanmamış olması politika değişikliğini açıklayan uzun e-postanın anlamını değiştirmiyor.”

İyi çalışan her yerden çalışır

Amazon iyi çalışanlarını kaybeder mi? Stanford Üniversitesi’nde ekonomi profesörü Nicholas Bloom, “Başka yerde iş bulabileceğine inanlar ayrılabilir tabii” diyor: “Ama bu kişilerin performansı zaten iyidir ve uzaktan da iyi çalışıyorlardır. Yöneticiler düşük performans gösterenlere ‘Ya işe gelirsin ya da buradan gidersin’ demek isterler tabii ama iyi çalışanlarını kaybetmekten de korkarlar.”

Genç mühendisler rahatsız: Yeni işlere açık

Bir de çalışanın gözünden bakalım: Amazon’da sistem mühendisi olan 29 yaşındaki CJ Felli, CEO’nun ofise dönüş kararından sonra LİnkedIn profilini “Yeni işlere açık” olarak değiştirmiş: “Seattle’daki ofise sadece 15 dakikalık mesafede yaşıyorum. Geçen yıldan beri haftada üç gün ofise gidiyorum, hatta son zamanlarda neredeyse her gün gittim. Amazon’da çalışmaktan gurur duyuyorum. Ama bu karar beni çok rahatsız etti. Çünkü özellikle orta seviye yetenekleri, özellikle ebeveynleri ve uzaktan çalışmak zorunda olanları kaybedileceğiz gibi görünüyor. Bir süre sonra Amazon’da sadece başlangıç seviyesi çalışanları olarak kalabiliriz, bu da şirketin sonunu getirir.”

Austin Texas’ta Amazon’un müşteri hizmetleri teknoloji ekibinde yönetici olarak çalışan Pavi Theva, geçen sene haftada üç gün çalışma sistemine geçtiğinden beri neden mutsuz olduğunu şöyle anlatıyor: “Pandemi öncesinde ofise gitmekten keyif alıyordum. Ancak pandemiyle birlikte ofiste çalışmanın çoğu zaman gerekli hatta mantıklı olmadığını gördük. Şimdi haftada üç gün işe gelmem isteniyor. Üstelik bütün ekibim Austin dışında yaşadığı için ofiste tek başımayım.”

Engelliler iş hayatına dahil oldu

Pandemi sonrası iş gücü piyasasının uzaktan ve hibrit çalışma modeli hayatı sanılandan çok daha fazla değiştirdi. Mesela ebeveynler çocuklarının bakımıyla ilgili daha az sorun yaşar oldular. Engelli bireyler de dahil olmak üzere çok sayıda kişi iş hayatına dahil oldu. Özellikle teknoloji şirketlerinde çalışanlar genel merkezlerin bulunduğu pahalı bölgelerden kiraların daha ucuz olduğu yerlere taşındılar.

Uzaktan çalışma e-ticareti de patlattı. Amazon gibi online perakende devleri rekor kârlar elde etti ve dünyanın dört bir yanından yüz binlerce kişiyi işe aldı. 2020 – 2021 arasında Amazon’un çalışan sayısı kabaca iki katına çıkarak 1.6 milyonu geçti. Ancak bir noktada işler yavaşladı ve 2022’nin sonlarından itibaren toplamda 27 bin çalışan işten çıkardı.

Şirketlerin işgücü ihtiyacı değişiyor çünkü kaynakların önemli bir kısmı yapay zekaya kaydı. Indeed.com’a göre Şubat 2020’den bu yana yazılım geliştirme iş ilanları yüzde 30 azaldı. 2022’nin sonlarında başlayan işten çıkarmalar bu yıl da devam etti. Teknoloji şirketleri Ocak ayından bu yana yaklaşık 137 bin işten çıkarma yaptı.

Hem çalışana hem işverene zarar verir

Birçok çalışan için haftada beş gün ofise dönmek zorlayıcı olabilir. Çünkü şirketlerin iş gücü önceki dönemlere göre çok daha dağınık. Örneğin 2020’de çalışanların yüzde 23’ü yöneticisiyle aynı bölgede değildi. Bu oran geçen yıl neredeyse yüzde 30’a çıktı. Calm adlı ruh sağlığı uygulamasının CEO’su David Ko, “Herkesi haftada beş gün işe getirmek  sadece şirkete değil, çalışanların hayatlarına da büyük zarar verebilir” diyor. “Çalışanlarımız  pozisyonlarına bağlı olarak haftada bir ila beş gün arasında ofise geliyor. Ayrıca zaman zaman bazı ekipleri belirli projeler için iki ila üç günlük işbirliği toplantılarına çağırıyoruz.”

Şirketlerin uzaktan çalışanları ofislere geri getirme konusunda başarılı olup olamayacaklarını büyük ölçüde arz talep dengesi belirleyecek. Ama çalışanlar şirketlerden net bir şey duymak için şimdiden soru sormaya başladı.

Bu hafta Intuit’in New York ofisindeki bir toplantıda çalışanlar, CEO Sasan Goodarzi’ye Amazon’un hamlesini sordu ve şirketin kendi politikasını değiştirip değiştirmeyeceğini netleştirmesini istediler. TurboTax yazılımının üreticisi Intuit, genel olarak çalışanlarından haftada en az iki gün ofiste olmalarını bekliyor. Goodarzi, çalışanların biraz daha fazla, örneğin haftada üç gün ofise gelmesini istediğini söyledi, ancak tam zamanlı ofise dönüş çağrısında bulunmadı. Daha önce çalışanlarına, Intuit’in ihtiyaçlarına göre mevcut çalışma yöntemlerinin hala evrilebileceğini düşündüğünü belirtmişti.

Büyük deney devam ediyor

Toplantı sonrası yaptığı bir röportajda, çalışan anketleri ve giriş kartı izleme verilerinin, Intuit’in en ilgili çalışanlarının genellikle haftada üç ila dört gün ofiste olduklarını gösterdiğini, yalnızca bir gün ya da daha az gelenlerin ise genellikle daha zayıf performans sergilediklerini söyledi. Goodarzi, “Büyük bir deney devam ediyor,” diyerek kurumsal iş düzenlemelerindeki değişimlere dikkat çekti. “En iyi yanıtın ne olduğunu merak etmeye devam etmemizin önemli olduğunu düşünüyorum” dedi.

380 bin kişinin çalıştığı 104 milyarlık şirket uzaktan yönetilir mi?