Reuters: İran, Suriyeli muhalif güçlerle doğrudan temas halinde

Suriye’de Esad yönetiminin düşmesinden en çok zarar görenlerin başını İran çekiyor. İran, Suriye ve Lübnan Hizbullahı’ndan oluşan Direniş Ekseni’nden Suriye silinmiş oldu, Lübnan Hizbullahı ise Gazze savaşında 32 yıldır başında olan liderini kaybetti. Ayrıca yapılan yeni ateşkes gereği Hizbullah’ın İsrail sınırından ayrılması gerekiyor. Yani parçalanmış bir Direniş Ekseni’nden bahsetmek mümkün. Suriyeli muhalifler Şam’a girdikten sonra ilk adreslerinden biri İran’ın Şam’daki büyükelçiliği oldu. Medyaya yansıyan görüntülerde yağmalanmış bir konsolosluk görüyoruz. Peki bundan sonra İran nasıl adımlar atmayı planlıyor?

İngiliz haber ajansı Reuters’e konuşan üst düzey İranlı bir yetkiliye göre, İran Esad devrildikten hemen sonra muhaliflerle doğrudan iletişim hattı açtı ve iki ülke arasındaki “düşmanca gidişatı önlemek” için çaba sarf ettiğini söyledi. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan dün kabinesiyle toplantısında “Ülkelerinin geleceği, siyasi sistemine karar vermek Suriye halkına kalmış” dedi. Pezeşkiyan ayrıca Suriyelilerin şiddet ve dış güçlerin müdahalesi olmadan istediğini yapmakta özgür olduğunu da söyledi.

Esad’ın düşüşünden saatler sonra İran, Şam’la ilişkilerin “ileri görüşlülük ve akıllıca yaklaşım”a dayalı bir şekilde sürmesini beklediğini söyledi. Ayrıca Tahran Suriye’de tüm toplumsal kesimleri temsil eden kapsayıcı bir hükümetin kurulmasını istedi. Şam’daki iktidar değişikliğinin Tahran’ın bölgesel nüfuzunun dayanak noktası olan Suriye’deki varlığının nasıl etkileneceği konusunda endişeli olduğu düşünülüyor.

Tahran Esad’ı uyarmış ama…

Lideri Ebu Muhammed El Colani’nin geçmişte El Kaide için Irak’ta ABD’ye karşı savaştığı ama artık El Kaide’yle hiçbir bağlantısı olmadığını iddia eden Heyet Tahrir El Şam’ın (HTŞ) 10 gün içinde Esad’ı devirmesi, Ortadoğu’da dengelerin bir kez daha değişmesine neden oldu. Esad’ın düşüşü İran e Rusya’nın Ortadoğu’daki nüfuzunun büyük darbe görmesine neden oldu.

Ancak Reuters’e konuşan İranlı yetkililer, Tahran’ın “Suriye’de gücü ele geçiren gruplar arasında görüşleri İran’a daha yakın olanlar”la temas kurmak için diplomatik yollar aradığını söyledi. Bir İranlı yetkili Tahran’ın asıl endişesinin “Esad’ın halefinin Suriye’yi İran’dan uzaklaştırıp uzaklaştırmayacağı” olduğunu söylüyor. İran’ın asıl kaçınmak istediği senaryonun bu olduğunu da ekliyor.

Bu arada İran’ın son 10 gündür meydana gelen olaylara epey şaşırdığı da İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi’nin televizyonda yayınlanan mülakatında dile getirdiği sözlerden anlaşılıyor. Arakçi bu mülakatta İdlib’teki muhaliflerin kuzeyde ayaklanmaya hazırlandığıyla ilgili ellerine istihbarat geçtiğini söyledi. Bu istihbaratı Esad hükümetiyle paylaşmışlar. Arakçi bu noktada “Bizi hazırlıksız yakalayan şey, Suriye ordusunun ayaklanmaya karşı koyamaması ve gelişmelerin çok hızlı yaşanması oldu” dedi. Arakçi’ye göre geçen hafta Suriye’ye gittiğinde Esad da bu durumdan yakınarak “ordunun ayaklanmaya karşı koymadaki isteksizliğinden” şikayet etmiş. Arakçi, Esad’ın durumu doğru okuyamadığını düşündüğünü de söyledi.

Esad’ın düşüşü İran’ı nasıl etkileyecek

Yeni Suriye yönetiminin İran’a düşmanca yaklaşması, Hizbullah’ın İran’dan kara yoluyla ikmal yapabildiği tek yolun kapanması anlamına gelecek. İran’ın da Akdeniz’e ve İsrail’le cephe hattına doğrudan erişimi engellenecek. Ayrıca gelecek ay Donald Trump ABD’de ikinci dönemine başlayacak. İran’ın bir diğer endişesi de Trump’ın Suriye’deki bu iç karışıklığı İran üstündeki ekonomik ve siyasi baskıyı artırmak için koz olarak kullanması. ABD ve İran arasında 2015’te nükleer anlaşma yapılmıştı ancak Trump 2018’de bu anlaşmadan çekilerek İran’ı ekonomik yaptırımlara tabi tutarak “maksimum baskı” uygulamayı tercih etmişti. Yeni döneminde de benzer bir tavır içinde olması muhtemel.

Bu bakımdan Tahran’ın şimdiden muhalif gruplardan ikisiyle temas kurduğu ve etkileşim düzeyinin ne olacağı önümüzdeki günlerde Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi’nde yapılacak toplantıda değerlendirileceği söyleniyor. Bu grupların hangileri olduğu ise bilinmiyor. Bununla birlikte Arakçi İran ve HTŞ arasında Şam’ın düşüşünden önce diplomatik mesaj alışverişi olduğunu söyledi. İran’ın konsolosluğu ve Şii ibadet yerlerinin korunması için istekte bulunduğunu, muhalif grubun da bunu kabul ettiğini söyledi. Ne var ki yazının başında da değindiğimiz üzere bir grup muhalif İran’ın Şam’daki konsolosluğunu bastı.

Uluslararası Kriz Grubu’ndan Ali Vaez Reuters’e “İran’ın önünde artık sadece iki seçenek kaldı. Ya geri çekilip Irak’ta savunma hattı oluşturacak ya da Trump’la uzlaşacak” dedi.

Suriye’nin en büyük kaybedeni İran