Şempanzelerin zihnine yolculuk: Yakınlarının yüzünü yıllar sonra bile hatırlıyorlar

Louise kız karkadeşi Loretta ile irtibatını kaybetmişti. Aralarına hayat girmişti. California’dan Ohio’ya, oradan da Japonya’ya geçmişti Louise. Dolayısıyla 26 yıl boyunca kardeşini görmek mümkün olmamıştı. Ama Louise yakın zamanda Loretta’nın fotoğrafına rastladığında gözleri kız kardeşinin yüz hatlarında takılı kaldı. Kardeşler arası bu dokunaklı ama sıradan gibi görünen hikayeyi neden paylaştığımızı merak edebilirsiniz. Louise insan değil çünkü, bonobo; insanlığın yaşayan en yakın akrabaları olan primatlardan.

Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde pazartesi günü yayınlanan bir çalışmada, bonobo ve şempanzelerin eski dostlarının, aile üyelerinin ve sürü arkadaşlarının fotoğrafını gördüğünde onları hatırlayabildiğini söyledi. Bu sonuç hayvanlar aleminde şimdiye kadar kaydedilen en uzun süreli hafızalardan birine işaret ediyor.

Ama aynı zamanda insanlığın karmaşık sosyal ağlar kurmasının ardındaki evrimsel köklerin ne kadar derin olduğunu gösteriyor. Zira insan şempanze ve bonoboların ortak atası da muhtemelen uzun süreli hafızaya sahipti. Duke Üniversitesi’nden çalışmada yer almayan bilişsel bilimci Brian Hare, “7 milyon yıl önce yaşamış ortak atamızın zihnine daha önce hiç yapmadığımız bir şekilde zaman yolculuğu yaptık” dedi.

Şempanze zihninin derinliklerine yolculuk

Araştırmacılar maymunların zihinlerine bir pencere açabilmek için İskoçya ve Belçika’daki hayvanat bahçeleriyle Japonya’daki bir maymun barınağında bulunan 26 şempanze ve bonoboyu monitöre bağladı. Deney sırasında maymunlar hareket etmemeye zorlanmamış. Hayvanların başlarını sabit tutması için meyve suyu dolu bir pipetten, göz hareketlerini izlemek için de kızılötesi bir kameradan faydalanan ekip, hayvanlara üç saniye boyunca yana kayan fotoğraflar gösterdi.

Gösterilen fotoğraflar boşuna seçilmemişti. İçlerinden biri mutlaka daha önce yaşadıkları maymuna ait oluyordu. Diğeri ise kendilerine tamamen yabancı olan bir maymun. Her iki fotoğrafı da gören bonobo ve şempanzeler, eski sürü arkadaşlarına yabancılara baktıklarından saniyenin dörtte biri daha uzun süre bakıyordu.

Johns Hopkins Üniversitesi’nde yardımcı doçentlik yapan ve araştırmanın da yazarları arasında yer alan Christopher Krupenye maymunların tepkisini sokakta yanımızdan geçen lisedeki eski sınıf arkadaşımızı tanımaya benzetti. “İki kez bakabilirsiniz, sınıf arkadaşınızı görmeye hazırlıksız yakalanmış olabilirsiniz” diyen Krupenye “Bir anlamda bizim çalışmamız da buna benziyor işte” diye belirtiyor.

Göz hareketlerini izleme üzerine araştırmalar yapan Pensilvanya Üniversitesi profesörlerinden Michael Platt ise bu deneyin bonobo ve şempanzelerin gerçekten de eski dostlarını tanıdıklarını gösterdiğini kabul etmekten kaçınıyor. Platt’e göre hayvanlar eski sürü arkadaşlarının görüntüsüne aşinalık hissetmiş de olabilir.

Çalışma bir maymunun eski sürüsüyle uzun ya da kısa süre beraber yaşamasının sonuçları etkilemediğini gösterdi. Mesela Louise kız kardeşini en son 1992 yılında San Diego Hayvanat Bahçesi’nde görmüş, sonra Cincinnati Hayvanat Bahçesi’ne ve ardından da Japonya’daki Kumamoto Koruma Alanı’na taşınmıştı. Yani uzun süreli hafıza dendi mi şempanzeler ve bonobolar da insanlarla yunusların saflarına katılıyor. Önceki araştırmalar yunusların da birbirlerinin ıslıklarını 20 yıldan daha uzun bir süre hatırlayabildiğini göstermişti.

Bonobo ve şempanzeler de geçmişte arkadaşlık ettikleri, olumlu ilişkiler kurdukları eski sürü arkadaşlarına daha uzun baktı. Biz buna dostluk diyoruz ama o da tartışma konusu. Dostlarına “düşmanlarından” daha uzun süre baktılar demek daha doğru. Krupenye’ye göre bu sonuç hem kendisinin hem de yıllardır maymunlar üzerine çalışan diğer meslektaşlarının deneyimlediği bir şeyi kanıtladığını söylüyor: “Geri döndüğünüzde sizi çok net şekilde tanıdıklarına dair apaçık izlenim ediniyorsunuz.”

Kafeste geçen 28 yıl: Şempanze Vanilla ilk kez gökyüzünü gördü