Araştırma: Haber okumaktan kaçanların sayısı giderek artıyor

Oxford Üniversitesi’nin Reuters Enstitüsü tarafından hazırlanan bir rapora göre dünya genelinde her 10 kişiden neredeyse dördü (yüzde 39) bazen ya da çok sık bir şekilde haberlere bakmaktan kaçınıyor. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse bu oran 2017’de yüzde 29’du. Rapora göre haberlerden kaçma oranları şu anda rekor seviyelerde. Raporun yazarları, Ukrayna ve Ortadoğu’daki savaşların insanların haberlere bakma isteğinin azalmasına neden olan unsurlardan biri olabileceğini söylüyor.

Rapor dünyanın dörtte birinin sandık başına gittiği bir döneme denk geliyor. Bu yıl hem Avrupa kıtasının tamamı Avrupa Parlamentosu için sandığa gitti hem de Hindistan beş yıl daha ülkeyi yönetecek başbakanını ve parlamentoyu belirlemek için. Kasım ayında da ABD seçimleriyle dünyanın önümüzdeki süreçte nasıl bir yol izleyeceği belirlenmiş olacak.

Aslında tam da şu anda adayların politikalarını öğrenmek için haberlere daha sık bakılması gerekirken araştırma, dünya genelindeki eğilimin aşağı doğru olduğunu gösteriyor. Bu yılın Dijital Haber Raporu’nu çıkarmak için ocak ve şubat aylarında anket sitesi YouGov’dan 47 ülkede toplam 94 bin 943 yetişkine sorular soruldu. Dünya genelinde insanların yüzde 46’sı haberlerle çok fazla ilgilendiğini söylüyor. Bu oran 2017’de yüzde 63’tü.

Örneğin İngiltere gelecek ay seçimlere gidiyor ve uzun zaman sonra ilk kez İşçi Partisi iktidara gelmeye çok yakın. Ancak ülkede haberlere duyulan ilgi 2015’ten beri neredeyse yarı yarıya azalmış durumda. Raporun yazarlarından Nic Newman BBC International’a verdiği demeçte “Gündemin son yıllarda ağır olduğu ortada. Pandemi ve savaşlar patlak verdi. Dolayısıyla ister ruh sağlıklarını korumak için deyin, ister kendi hayatlarını yaşamak için deyin, insanların haberlerden uzaklaşmaları gayet doğal bir tepki” diyor.

Yapacak bir şey bulamadıkları için kaçıyorlar

Haberlerden kasten kaçmayı tercih edenlerin bunu genelde kendilerini “güçsüz” hissettikleri için yaptıklarını belirten Newman, “Bu insanlar dünyada olup biten büyük olaylar karşısında hiçbir yaptırım gücüne sahip olmadıklarını düşünüyor” diye belirtiyor. Newman’a göre kimileri haberlerin çokluğu karşısında giderek bunalmış durumda, kimileri de siyasetten yoruldu. Rapor özellikle kadın ve çocukların haberlerin çokluğu karşısında kendilerini yıpranmış hissettiğini söylüyor.

Öte yandan haberlere duyulan güvende bir değişiklik olmadı, hâlâ yüzde 40. Yine de Covid-19 pandeminin zirve yaptığı döneme kıyasla haberlere inançta yüzde dörtlük bir düşüş olduğu söylenebilir.

Macaristan ve Yunanistan’da haberlere duyulan güvenin oranı sadece yüzde 23. İspanya’da haberlerden yorulduğunu düşünenlerin ornaı 2019’da yüzde 26’yken, bugün yüzde 44’ye yükseldi. Tayland (yüzde 39) ve Kenya (yüzde 36) haber almak için TikTok’u en çok kullanan iki ülke. Enflasyonun alıp başını gittiği Arjantin’de insanların yüzde 45’i haberlerden kaçıyor.

Geleneksel medya ölüyor, kısa videolar yükselişte

Rapor, gazete ve dergi gibi yazılı basın ürünleriyle televizyon gibi geleneksel haber alma yollarına da uyarı niteliği yaşıyor. Zira gençler haberleri artık internet ve sosyal medya üzerinden takip etmeyi tercih ediyor. Haberlerin en çok takip edildiği sosyal medya platformu, uzun süredir düşüşte olmasına rağmen Facebook olmaya devam ediyor. YouTube ve WhatsApp da birçok kişinin önemli haber kaynağı olarak gördüğü yerlerden biri. TikTok da ilk kez X’i geçerek önemli bir haber kaynağı olduğunu gözler önüne serdi: İnternet kullanıcılarının yüzde 13’ü haber almak için TikTok’u tercih ederken X’i kullananların oranı yüzde 10.

TikTok’un haber alma özelliğiyle yükselişe geçmesinin nedeni muhtemelen Gazze’deki savaş konusunda herhangi bir sansürün uygulanmaması. Batı’da X ve Facebook gibi platformlar dezenformasyon riski olduğunu söyleyerek savaşla ilgili paylaşımlara müdahale ederken, Çinli bir şirketin uygulaması olan TikTok bu konuda çok daha rahat paylaşım yapılabilen yer oldu. Hatta ABD’nin bugün TikTok’u yasaklamayı ya da Batılı bir şirkete satılmasını istemesi biraz da TikTok üzerinde kontrolünün olmamasından kaynaklanıyor.

Yine de Türkiye’de X’i (yüzde 22) tercih edenlerin oranı TikTok’u (yüzde 10) tercih edenlerden daha yüksek. Ayrıca Türkiye’de haber almak için en çok YouTube (yüzde 38), Instagram (yüzde 38) ve WhatsApp (yüzde 29) tercih ediliyor. Facebook (yüzde 27) ise dördüncü sırada yer alıyor. En güvenilir haber kaynakları ise NOW TV (yüzde 60), Cumhuriyet (yüzde 54) ve Sözcü (yüzde 53).

Raporda Türkiye’nin dünyanın geri kalanının aksine televizyonu en etkili haber alma mecrası olmaya devam ettiğini gösteriyor. Ancak gazete ve dergi gibi basılı yayınlara ilgide 2015’e kıyasla yarı yarıya bir düşüş söz konusu. Türkiye’de habere duyulan güven ise yüzde 35. Hükümete eleştirel yaklaşan haber kuruluşlarının çoğu bu yıl halkın güvenini biraz daha kazanırken, iktidar lehine yaptığı seçim yayınları nedeniyle epey eleştirilen TRT üç puanlık bir düşüş yaşadı.

Geleneksel medya ve internetin ne kadar sık kullanıldığını gösteren grafik. Kaynak: DNR

Bu değişimlerle bağlantılı olarak video formatı, özellikle genç kesimler için çok daha önemli bir haber kaynağı haline geldi. Özellikle de kısa haber videoları çok ilgi görüyor. Özellikle Türkiye yüzde 81 gibi bir oranla kısa video formatını Güney Avrupa’da en çok tüketen ülkelerin başında geliyor. Newman “Tüketiciler video formatını benimsiyor çünkü kullanımı kolay ve ilgi çekici içerik sunuyor. Ama pek çok geleneksel haber merkezi metin temelli içerikler üretmeye devam ediyor ve hikaye anlatımını günümüze uyarlamakta zorlanıyor” diyor.

Rapor yükselen bir yıldıza da dikkat çekiyor: Podcast yapma. Yine de podcastler özellikle iyi eğitimli kişilerin ilgisini çeken, azınlıkların tercih ettiği bir uygulama olmaya devam ediyor.

Yapay zekaya duyulan güven az

Hep kötü haberler mi vereceksin, demeyin. İnsanlar yapay zekanın özellikle de siyaset ve savaş gibi ağır konularda nasıl kulanılabileceği konusunda büyük bir şüphe yaşıyor. Newman “Yapay zekanın deşifre ve çeviri gibi gazetecilerin işini kolaylaştıracak perde arkası işlerde kullanılması konusunda bir endişe yok” diye belirtiyor.

Eğer raporun tamamını merak ediyorsanız buradan inceleyebilirsiniz.

10Haber ve özgür gazetecilik neden bir topluma lazımdır? Bugün güzel bir örnek var