İnsan kalıntısı satışı yasak, mezar soyguncularının çözümü bu: Fotoğrafını satıp kemiğini yanında ‘hediye’ ediyorlar

Avustralya’da kemik koleksiyoncularının insan kalıntısı alıp satması yasak. Ama uzmanlar koleksiyoncuların bu yasağı buldukları yasal boşluklardan faydalanarak aştığını söylüyor. Nasıl mı? Kalıntıların fotoğraflarını satıp kemikleri “hediye” ediyorlar. These Were People Once: The Online Trade in Human Remains and Why It Matters adındaki kitabın yazarı Damien Huffer, bazı koleksiyoncuların müzelere rakip olabilecek kemik koleksiyonlara rakip olduğunu söylüyor. Avustralya yasalarının bu kişileri durduramadığını söyleyen Huffer “Yasalar eyalet ve bölgesel düzeyde bu da tutarsızlık yaratıyor” diyor.

Sömürge döneminden kalma alışkanlık

Kemik koleksiyonculuğu Avustralya’nın sömürge döneminden kalma karanlık geçmişinin bir parçası. O karanlık dönemde yerlilerin bedenleri “objeden” başka bir şey olarak görülmüyordu. İskeletleri, kafatasları ve diğer vücut parçaları, hem yerel koleksiyoncular hem de uluslararası müzelerce yıllarca toplanıp sergileniyordu. Mesela Avustralya Ulusal Müzesi’nde 700’den fazla Aborjin’in kalıntıları var ve bunların çoğu haklarını savunurken sömürgecilerin şiddetine uğrayan insanlara ait.

Buna bir son vermek için insan kalıntıları alıp satmak, 1982 yılından itibaren yasaklandı. Ancak pek çok doktor, eğitimlerinde faydalanmak için gerçek iskeletler kullanmayı sürdürdü. Bu kalıntılar daha çok Hindistan, Bangladeş ve başka yerlerden gelmiş “sahipsiz, aşağı kasttan, fakir” kişilere aitti. “Tıbbi” nedenlerle alınan örnekler yasak değildi çünkü bu kalıntıların çoğu nihayetinde yasak gelmeden getirilmişti. Ancak bu kemikler sadece bilime faydaları dokunsun diye kullanılmadı. Bazı müzayede evleri bu kalıntıları satıyor.

Mesela yetkililer müzayedeci Small ve Whitfield’in sattığı iddia edilen insan kafataslarını araştırıyor. Bir kafatası 600 dolara satılırken, alt çenesi eksik başka bir kafatası omurlarıyla birlikte 1500 dolara satılmış. Emniyet yetkilileri müzayede evinin soruşturmada işbirliği yaptığını ve şimdiye kadar suç teşkil eden herhangi bir şeyle karşılaşmadıklarını söylüyor.

Müzayede evinin müdürü David Kabbani, İngiliz gazetesi The Guardian’a son 20 yılda tıbbi numune olmayan üç ya da dört kafatasının ellerine geçtiğini söylüyor. Bu kafataslarını polise teslim ettiklerini söyleyen Kabbani, “Müzayedeciler olarak tıbbi çalışmalar için kullanılan kafataslarıyla nereden geldiği belirsiz kafataslarını ayırt edebiliyoruz” diyor. Kabbani, tıbbi kafataslarını da emekli doktorlardan aldıklarını söylüyor.

İstisnalar ortalığı karıştırıyor

Normalde hem eyalet hem de bölgesel mevzuata göre canlı ve ölü bedenlerden insan dokusu alıp satmak yasak. Ancak bazı istisnaların olması belirsizlik yaratıyor. Bu istisna da satılması istenen doku bir işleme ya da tedaviye tabi tutulmuşsa satılabilmesi. Karışıklık da buradan çıkıyor, yasalarda bahsedilen “bilimsel amaç” ifadesinin ne kadar genişletilebileceği ve bahsi geçen işlemin kıstası. Nihayetinde “savaş ganimeti” olarak müzelerde “bilim niyetine” (ırk bilimi) sergilenen insan parçaları var.

Avustralya Hukuk Reformu Komisyonu ağustos ayında eyalet ve bölge yasalarıyla ilgili soruşturma başlattı. Soruşturmanın bu karışıklıklardan bazılarını açıklığa kavuşturması bekleniyor.

Şimdi gelelim işin kılçıklı tarafına. Müzayede evleri bu konuda dikkatli davrandıklarını söylese de koleksiyoncular sorunu aşmanın bir yolunu bulmuş. Queensland Üniversitesi’nde fahri araştırma görevlisi ve Alliance to Counter Crime Online’ın kurucularından olan Huffer, bu kişilerin taktiğinin şöyle olduğunu söylüyor: İnsan kalıntılarının fotoğraflarını satıp, hediye olarak da yanlarında kemikleri gönderiyorlar.

Kemik tüccarları birbirleriyle bağlantı kurmak ama fark edilmemek için emojiler, şifreli mesajlar ve etiketler kullanıyor. Journal of Computer Applications in Archaeology’de yayınlanan makalesinde, bir kişinin sosyal medyada “Birisi kadın ya da erkek fark etmez bir iki femur hediye edebilir mi (göz kırpma emojisi)?” diye soruyor. Bir başkası da “Elimde özel bir şey var. Fotoğrafın yanına bir de bedava vintage tıbbi numune almış olacaksınız… gerçek (kemik emojisi) (gemi emojisi) dahil ödeme seçeneklerimiz mevcut” diye konuşuyor.

27 kişiye mezar olan Firuz Mutlu Apartmanı davası: ‘Bende unutkanlık hastalığı var’