Erdoğan 12 yıl sonra Kahire’de: Ticarette 15 milyar dolar hedefi, İsrail’e Refah uyarısı

Yıl 2022. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve Mısırlı mevkidaşı Abdülfettah Sisi Dünya Kupası’nın açılış töreni için gittikleri Katar’ın başkenti Doha’da el sıkıştı. Bundan bir süre sonra, geçen yıl karşılıklı elçilikler açıldı ve bir soru yükseldi: Normalleşmenin son adımı olarak iki liderden hangisi diğerini ziyarete gidecekti? Bu sorunun cevabı geçen yıl cevaplanır gibi oldu. Sisi Türkiye’ye gelecekti ama ziyareti birdenbire ertelendi. O dönem resmi kaynaklar bu ertelemenin sebebi olarak Sisi’nin Rusya’daki zirveye katılacak olmasını göstermişti. Uzmanlar ise durumu Sisi’nin ilk ziyareti Erdoğan’dan beklemesine yordu.

Sisi’nin beklediği ziyaret geçen yıl gelmedi belki ama bu yıl, hem de Sevgililer Günü’ne denk gelen 14 Şubat’ta gerçekleşti. Birleşik Arap Emirlikleri’nde Dünya Hükümetler Zirvesi’ne katılan Erdoğan bugün Mısır’a doğru özel uçakla yola çıktı. Kahire Uluslararası Havalimanı’na ulaşan Erdoğan bizzat Sisi ve Türkiye’nin Kahire Büyükelçisi Salih Mutlu Şen tarafından karşılandı. Bu demokratik seçimlerle başa geçmiş ilk Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’nin darbeyle düşürülmesinden bu yana Erdoğan’ın Mısır’a ilk gelişi. Yani 12 yıl sonraki ilk ziyaret.

Erdoğan Mısır’ı en son 2012’nin kasım ayında ziyaret etmişti. O zamanlar Mısır’da iktidarda demokratik seçimlerle iktidara gelen ilk cumhurbaşkanı Muhammed Mursi vardı. Bu ziyaretten yaklaşık sekiz ay sonra Mursi yerinden edilecek, yerine Sisi gelecekti.

Cumhurbaşkanı yolculuğunda yanına kalabalık bir kafile aldı. Başta eşi Emine Erdoğan olmak üzere Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ve Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Akif Çağatay Kılıç’ı da yanında götürdü.

‘Aynı masada oturmam’dan onuruna verilen yemeğe

Cumhurbaşkanı Erdoğan Sisi’nin heyet onuruna vereceği resmi yemeğe katılacak. Erdoğan darbeden sonra Sisi’ye en sert tepki gösteren liderlerin başındaydı, 2019’da BM Genel Kurulu’na katılmasına rağmen yemek davetine gitmemiş, bunu da “Darbecilerle aynı masaya oturup onları meşrulaştırmam” diye açıklamıştı. “Aynı masaya oturmam” sürecinden Sisi’nin Erdoğan heyeti onuruna verdiği resmi yemeğe katılmaya giden bir süreçteyiz.

Erdoğan: Hedef 15 milyar dolar ticaret hacmi

Erdoğan, Sisi tarafından İttihadiye Sarayı’nda resmi törenle karşılandıktan sonra ikili ve heyetler arası görüşmenin ardından ortak basın toplantısı düzenledi.

Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi ile Ortak Basın Toplantısı https://t.co/JAz4KysrwM

— Recep Tayyip Erdoğan (@RTErdogan) February 14, 2024

Toplantıda konuşan Erdoğan 12 yıl sonra yeniden Kahire’de olmaktan büyük memnuniyet duyduğunu söyledi. Mısır ile bin yılı aşan içi içe geçmiş bir tarihleri olduğunun altınız çizen Erdoğan “İki ülke arasındaki ilişkileri hak ettiği seviyeye çıkarma gayretindeyiz” diyerek bugün yapılan görüşmelerde ticaret hacmini kısa süre içerisinde 15 milyar dolara çıkarmak için mutabık kalındığını belirtti.

İki liderin görüşmesinde ana gündem maddelerinden biri de Gazze oldu. “Gazze halkının topraklarından sürgün ettirilmesi yönündeki girişimler yok hükmündedir” diyen Cumhurbaşkanı Erdoğan “Gazze’nin insansızlaştırılması hiçbir şekilde kabul edilemez” ifadelerini kullandı.

Bölgedeki barış ve istikrarın tesisi için Mısır ile temasları her seviyede artırma kararlılığında olduklarını söyleyen Erdoğan “Gazze’de akan kanın durması için Mısırlı kardeşlerimizle işbirliği ve dayanışma halinde olmaya devam edeceğiz” dedi ve ekledi:

“Gazze’deki insanlık dramı gündemimizin ilk sırasında. Ateşkesin bir an evvel tesisi ve insani yardımların engelsiz bir şekilde Gazze’ye sevki önceliğimizdir. Mısır savunma sektörüne önemli yatırımlar yapıyor. Mısır ile güç birliğine giderek ortak projeler geliştireceğimize inanıyorum.”

İsrail’in Refah’a son günlerde düzenlediği saldırılara da değinen Erdoğan, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’ya uyarıda bulundu:

“Netanyahu yönetimi, katliamlarını Gazzeli sivillerin sığındığı son nokta olan Refah’a da taşımaktan uzak durmalıdır. Orta vadede Gazze’nin yeniden toparlanması ve imarı için de Mısır’la birlikte çalışmaya hazırız. Bölgemizde barış ve istikrarın tesisi için Mısır’la temaslarımızı her seviyede artırma kararlılığındayız.”

Sisi: Krizi birlikte aşmak istiyoruz

Mısır lideri Sisi ise “Türkiye ve Mısır ilişkilerinde yeni bir sayfa açıyoruz. Tükiye ile hem tarihi hem kültürel beraberliğimizi önemsemekteyiz. Geçtiğimiz 10 yıl içinde halklarımız arasındaki ilişkiler kesintiye uğramadı. Yatırım ve ticari ilişkiler de devam etti” dedi. Türkiye’nin Mısır ihracatında önemli bir ortak olduğunu söyleyen Sisi “İki ülke ticarette de birrbirine tamamlayıcı unsur. 15 milyar dolarlık hedefimizi gerçekleştirmeyi amaçlıyoruz” diye konuştu.

“Koordinasyon haline iki ülkenin de bölgede ağırlık merkezi olarak sahip oldukları konumu barış ve esenliğin tesisi için kullanmayı arzuluyoruz” diyen Mısırlı lider “Birçok sorunla karşı karşıya kalan bögede terörizm ekomomik zorluklar, bölgemizi sarmalayan kriz sorunlarını birlikte aşmayı istiyoruz” diye ekledi.

Sisi’nin de ajandasında ülkesine sınır olan Gazze Şeridi’ndeki durum vardı. “Mısır ve Türkiye’nin el ele vererek Gazze konusunda da çok iyi sonuçlar elde edebilir” diye belirten Abdülfettah Sisi “İsrail devletinin engellemelerine rağmen insani yardım konusunda beraber çalışarak ilerleyebiliriz” ifadelerini kullandı.

Erdoğan ile Gazze Şeridi’ndeki durumu ele aldıklarını söyleyen Sisi “Gazze’de derhal ateşkes sağlanması ve Batı Şeria’daki gerilimin yatıştırılması konusunda Türkiye Cumhurbaşkanı ile aynı fikirdeyim” diye konuştu. Türkiye ile bu konuda işbirliği vurgusu yapan Sisi “Mısır ve Türkiye el ele vererek Gazze konusunda da çok iyi sonuçlar elde edecektir” dedi.

Mısır Cumhurbaşkanı ayrıca Nisan ayında Türkiye’ye iade-i ziyarette bulunacağını belirtti.

Masada neler vardı?

Hükümet önceki iktidar döneminin sonlarına doğru başlattığı normalleşme faaliyetlerini yeni iktidarda hızlandırdı. Yunanistan ile normalleşme süreci tamamlandı, Mısır ile normalleşme süreci Erdoğan’ı ziyaretiyle tamamlanıyor, Suriye ile normalleşme görüşmelerinde gelinen son nokta yol haritasını belirlemek. Türkiye’nin bu tavrında son dönemlerde değişen durumun etkisi büyük. Özellikle Mısır açısından bakacak olursak, iki ülke bu zamana kadar ilişkileri kopuk bir şekilde kalmaktansa ilişkileri güçlendirme yolunda adımlar atsa bugün iki ülkenin ortak atacakları adımlarla yaratacakları caydırıcılık çok daha etkili olurdu. Zira Mısır Süveyş Kanalı hakkında söz hakkı sahibiyken Türkiye Boğazlar üzerinde söz hakkına sahip.

Erdoğan ve Sisi’nin görüşmesinde ele alınacak iki temel konu var. Bunlar Gazze’deki son durum ve özellikle ekonomi alanında olmak üzere ikili ilişkilerin canlandırılması.

Malum ziyaret tam da İsrail’in Refah’a tanklarla girmeyi planladığı bir döneme denk geldi. Bu da Refah’a sınırı olan Mısır için gerginlik yaratan bir durum. Bu yüzden Gazze konusunda en çok değinilecek konunun Refah olacağı kesin. Ziyaret ilk açıklandığında Erdoğan’ın Refah sınır kapısına gideceği iddia edilmişti ancak iddianın gerçek olup olmadığı doğrulanmadı.

Bir diğer kritik konu ise iki ülke arasında kriz sebebi olan Libya oldu. Türkiye ve Libya arasında imzalanan deniz yetki alanları sınırlandırmasına dair mutabakat muhtırası sayesinde Türkiye Doğu Akdeniz’de gaz arama çalışmalarına hız kazandırmıştı. Ama bu durum özellikle Yunanistan ve Mısır’ın tepkisini çekmişti. Şimdi Türkiye hem Mısır hem de Yunanistan ile diyaloglarını artırdı. Türkiye Yunanistan normalleşmesinde Doğu Akdeniz meselesi için ortak bir yol bulunabileceğini söylemişti. Mısır ziyaretinde de bu ortak yolu bulmak için mesai harcandı.

İlişkiler neden kopmuştu?

Mursi’nin 3 Temmuz 2013’te Sisi tarafından devrilmesine en çok tepki gösteren ülkelerden biri Türkiye’ydi. Erdoğan 2023 temmuzunda yaptığı konuşmada Mısır’daki darbeyi “katliam” ve “anti-demokratik” olarak nitelendirerek “Türkiye’de polisin son derece haklı ve meşru şekilde kullandığı su ve biber gazı için yaygara koparanlar Mısır’daki darbe karşısında, katliam karşısında nerede” demişti. Erdoğan Sisi’yi “tiran, darbeci ve zalim” gibi sözlerle tanımlamaya daha sonra da devam etti.

Ankara ve Kahire ilişkileri maslahatgüzar seviyesine düştü, zamanında Mursi’nin liderliğini yaptığı Müslüman Kardeşler’e bağlı kişiler Türkiye’den yayın yapmaya başladı. Erdoğan “Beni Sisi ile çok barıştırmak isteyen var, asla kabul etmiyorum, etmem de” sözlerini dile getirerek barış yolunu iyice kapamıştı. Sisi’yi sürekli hedef alıp eleştirmesi sonucunda diplomatik ilişki maslahatgüzar seviyesine geriledi. Ancak iki ülke özellikle 2020’den beri aralarındaki ilişkiyi düzeltmeye çalışıyor.

Ne var ki ticareti geliştirme girişimlerinde bulunan tarafların attığı adımlar ilişkilerin maslahatgüzar seviyesinde kalmasından dolayı yavaş ilerliyordu. Büyükelçi Salih Mutlu Şen’in Kahire’de göreve gelmesinin ardından ilişkilerde büyük sıçrama yaşandı.

Katar’da geçen yıl düzenlenen Dünya Kupası’nda Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve Abdülfettah Sisi’nin umulmadık şekilde el sıkışmasını Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat depremlerindeki insani yardımlar izledi, deprem diplomasisi normalleşmeyi hızlandırıcı işlev gördü. Türkiye’nin son yıllarda Mısır’daki yönetim karşıtı yayın yapan Müslüman Kardeşler kaynaklı kanallardan yayınlarını Türkiye’nin dışına taşımalarını istemesi de bunun bir örneği.

İlişkileri bir adım ileri taşıyan gelişme ise cumhurbaşkanlığı seçimlerini Erdoğan’ın kazanmasının ardından Sisi’nin telefon etmesi oldu. Görüşmede iki lider yeniden büyükelçi atama konusunda mutabık kaldıklarını bildirmişti. Bundan bir ay sonra Amr Elhamami Ankara Büyükelçisi olarak görevlendirilirken Büyükelçi Salih Mutlu Şen’in de Kahire’de görev yapacağı belirtildi. Büyükelçi atamalarından sonra normalleşmenin son adımı eylül ayında Hindistan’daki G20 Liderler Zirvesi’nde atıldı.

Erdoğan 12 yıl sonra Mısır’da: ‘Ey Sisi’den yumuşama sürecine