‘Hasta adam’ın karnesi: BM’nin yaptırım gücünü düşündürten en zor buluşma

Dünya liderleri bu hafta Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nda bir araya geliyor. BM Genel Kurulu zirvesi her yıl bu zamanlar yapılıyor ve 130’dan fazla cumhurbaşkanı, başbakan ve devlet başkanı konuşma yapmak için zirvede hazır bulunuyor. Bu yıl da Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan zirveye katılıyor. Bu son dönemin belki de en gergin buluşması olacak. Nasıl gergin olmasın ki? Savaşlar, Batı’da demokrasinin gerileyeceğine dair artan endişeler ve jeopolitik bölünmeler almış başını gidiyor. BM Genel Kurulu kürsüsüne çıkacak liderler her yıl olduğu gibi yine işbirliğinin, barışın ne kadar erdemli olduğunu vurgulayacak. Ancak bu kez sarf edilen sözlerin ne kadar dinleneceği tartışmalı. Kurum meydan okumalara karşı yetersiz kalması nedeniyle epey sıkıntı çekiyor.

ABD, Çin, Rusya, Fransa ve İngiltere’nin daimi veto hakkına sahip olduğu BM Güvenlik Konseyi (BMGK) süregelen savaşlara karşı hiç caydırıcı olmaması nedeniyle alay konusu oluyor. Rusya’nın daimi üye olması Ukrayna konusunda caydırıcı bir önlemin konseyden geçmesini zorlaştırırken Gazze savaşında da ABD’nin daimi üye olması işleri yokuşa sokuyor. Daimi üyelerin birinin bile verdiği veto tasarının konseyden geçmesini önlüyor. Şimdi işin içine bir de İsrail ve Lübnan Hizbullahı’nın savaşa girme ihtimali, mevcut durumu daha da içinden çıkılamaz bir duruma getiriyor.

Özellikle İsrail ve BM arasında bir gerginlik olduğu da ortada. Hem İsrail hem de İsrailli yetkililere açılan davalar BM’nin üst mahkemesi Uluslararası Adalet Divanı ve yine BM destekli Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde (UCM) görülüyor. UCM Başsavcısı Kerim Han, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant için tutuklama kararı çıkardı bile. Öte yanda İsrail de Filistinli mültecilere yardım eden UNRWA’yı Hamas’a destek vermekle suçluyor. Bunun sonucunda birçok ülke UNRWA’ya desteğini kesti.

Dünyanın unutulan diğer yüzü

Tüm dünya gözünü Ortadoğu ve Avrupa yaşananlara çevirmişken Afrika’da ve Asya’da başka insanlık dramlarının yaşandığını da unutmayalım. Sudan’da ordu ile paramiliter grup arasındaki anlaşmazlık bir buçuk yılı aşan bir iç savaşa dönüştü, Myanmar’da cuntayla isyancı gruplar arasında aylardır süren bir savaş durumu hakim. Her iki durumda da BM bir çözüm yolu sunmakta başarısız oldu.

Sadece savaş mı ki? Pandemi sonrası kendini ekonomik buhranın içinde bulan gelişmekte olan ülkeler borçlarını nasıl ödeyebileceği konusunda yeterli desteği görmediği gibi, iklim krizinin neden olduğu sel felaketlerinde ağır can kayıpları verdi, kıtlıklarda kendilerini açlığın içinde buldu. Bu sorunların hiçbiri BM tarafından boylu boyunca ele alınmadı, alındıysa da çözüm üretilemedi. İnsanlar savaş, istikrarsızlık, ekonomik kriz, açlık ve işsizlik gibi sorunlar nedeniyle ülkelerini terk edip kendilerini tehlikeli göç yollarına attığında da BM sessizliğini korudu.

Yaptırım gücünü kullanamayan BMGK

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres bile El Cezire’ye son konuşmasında “Gerçek şu ki Güvenlik Konseyi bugün karşı karşıya olduğumuz Sudan, Gazze ve Ukrayna gibi en dramatik çatışmalara bir son verme konusunda sistematik olarak başarısız olmuştur” itirafını yaptı. Guterres’in bir diğer itirafı da “uluslararası sorunların BM’nin çözüm üretme kapasitesinden daha hızlı ilerlediği”ydi.

Guterres dün BM toplantılarına paralel olarak düzenlenen “Geleceğin Zirvesi”nin açılışına yardımcı oldu. Genel Kurul dün zirvenin 42 sayfalık sonuç belgesi “Geleceğin Paktı”nı 143’e yedi oyla kabul etti. 15 üye ise çekimser kaldı. Zirvedeyse üye devletlerin oybirliğiyle kabul ettiği, 21’inci yüzyıl sorunlarına yönelik yeni yönetişim konseptlerinin ana hatlarının belirlendiği pakt sunulacak. Yapay zekanın yarattığı riskler, önceki yıllarda belirlenen küresel sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin finanse edilmesindeki zorluklar ve Güvenlik Konseyi’nin reform ihtiyacı ele alınacak.

Buna rağmen Güvenlik Konseyi’nin reformu için orta yolun bulunamaması ve nükleer silahsızlanma konusunun gündeme getirilmesinin bazı üye devletlerce engellenmesi yapılmak isteneni zorluyor. Yine de analistler gelecek için bir umut ışığı görüyor. Carnegie Endowment for International Peace’den Stewart Patrick ve Minh-Thu Pham “Üye devletler BM’nin hasta da olsa hayatta olduğuna ve sağlığını, canlılığını yeniden kazanmasının önemli olduğuna inanıyorlar” diyor.

Örneğin Genel Kurul’daki toplantıyı kendi çıkarlarına kullanmaya hazır ülkeler de var. Bir yanda 43 gün sonra yapılacak ABD seçimlerinin adaylarıyla görüşmek için can atan dünya liderleri var, bir yanda da ülkelerine yatırım arayan ülkeler. Bunlardan biri de Türkiye. Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi, New York’un dünyaca ünlü Times Meydanı’ndaki dijital panolarda “Invest in Türkiye” (Türkiye’ye yatırım yapın) ve “Nexus of the World” (Dünyanın bağlantı noktası) mesajları yayınlandı.

Türkiye shines in Times Square with “Invest in Türkiye” and “Nexus of the World” messages, promoting its potential as global investment hub pic.twitter.com/tukDNfbzhO

— Türkiye Today (@turkiyetodaycom) September 22, 2024

Kim ne zaman konuşacak?

📌Cumhurbaşkanı Erdoğan BM Genel Kurulu’nda salı günü konuşacak. Erdoğan’ın hangi liderlerle bir araya geleceği belli değil, ama “Şu an itibariyle Biden ile bir görüşme var mı yok mu bu henüz kesinleşmedi. Biden veya daha başka sürpriz görüşmeler nerede, nasıl olur, bunların hepsini oradaki gelişmelerle ele alacağız” dedi. Erdoğan şimdiye kadar Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ve Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ile görüştü.

Geçen yılki BM Genel Kurulu ziyaretinde Erdoğan, Netanyahu ile görüşmüştü. O zamanlar daha savaş başlamamış, Türkiye ve İsrail ilişkileri yeni yeni normalleşmişti.

📌Hamas ve Hizbullah’ın destekçisi olması nedeniyle ABD’nin hedefinde olan İran’ı yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan yarın öğleden sonra dünya liderlerine hitap edecek. Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas perşembe sabahı Netanyahu da aynı gün öğleden sonra konuşacak.

📌Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski iki kez spot ışıklarının altında olacak. Yarın ABD, Fransa, Japonya, Malta, Güney Kore ve İngiltere’nin isteği üstüne toplanacak BMGK’nın üst düzey toplantısında konuşacak, çarşamba sabahı da Genel Kurul’a hitap edecek.

📌BMGK dönem başkanı Slovenya çarşamba günü yapılacak toplantı için “Barışa Liderlik” konusunu seçti. Bu toplantıda 15 üye ülke uluslararası barış ve güvenliği sağlamakla görevli BMGK’nın neden başarısız olduğunu ve neleri daha iyi yapabileceğini konuşacak.

📌BMGK’nın daimi üyelerinden Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve İngiltere Başbakanı Keir Starmer bu hafta BM’de ABD Başkanı Joe Biden ile birlikte olacak. Ancak konseyin diğer daimi üyeleri Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping dışişleri bakanlarını göndermekle yetiniyor. Geçen yıl da Putin ve Şi BM toplantılarına katılmamıştı.

New York trafiği: Erdoğan yolculuk öncesi İsrail’e sert çıktı, Netanyahu ziyaretini erteledi