İlhak korkusu ‘şimdilik’ tatlıya bağlandı: Maduro ve Ali Karayipler’de tokalaştı

Latin Amerika’nın son günlerde en çok gündeme gelen konusu Venezuela ve Guyana arasındaki Essequibo gerilimi oldu. Bölgeyi bir süre diken üstünde tutan gerilim komisyon kurulması konusunda anlaşılmasıyla en azından şimdilik yatıştı. Venezuela ve Guyana liderleri, perşembe günü bir açıklama yaparak petrol zengini olan ve Venezuela’nın hak iddia ettiği Essequibo için tarafların şiddete başvurmayacağı ve bu konunun çözümü için bir komisyon kurulması kararı aldıklarını açıkladı.

Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro ve Guyana Devlet Başkanı Başkanı Irfaan Ali sözkonusu anlaşmazlığı çözmek için üst düzey bir görüşme yapmayı kabul ettiklerini duyurmuşlardı. Bu duyurudan 5 gün sonra da liderler, Karayipler’de bir ada ülkesi olan Saint Vincent ve Grenadinler’de bir araya geldi. 2 saat süren görüşmeyi tokalaşarak bitiren liderler,

Venezuela’dan Nicolas Maduro ve Guyana’dan Irfaan Ali, Karayip adası ülkesi Saint Vincent ve Grenadinler’de yapılan iki saatlik toplantının ardından el sıkıştı.

Guyan Devlet Başkanı Irfaan Ali ve Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, 14 Aralık 2023 tarihinde Kingstown, St Vincent ve Grenadinler’de sınır anlaşmazlığı nedeniyle yaşanan gerginliğin ortasında bir araya gelirken el sıkıştılar.

Aprobado por consenso el Acuerdo de San Vicente y las Granadinas por el camino del diálogo y la Paz entre Guyana y Venezuela, que en definitiva se refiere a la tarea de escucharnos y respetarnos. Fue una reunión de franca conversación, con verdades y de respeto como debe ser, en… pic.twitter.com/cd1LpXkURL

— Nicolás Maduro (@NicolasMaduro) December 15, 2023

Maduro görüşmenin ardından yaptığı açıklamada, “Guyana ve Venezuela arasındaki anlaşma, samimi bir toplantı çerçevesinde gerçekleşti” dedi. Maduro, “samimi” sohbetin ve anlaşmasının “olması gerektiği gibi” saygı ve diyalog unsurlarıyla çerçevelendiğini de sözlerine ekledi. Bir sonraki açıklamasında ise bunu “Venezuela’nın yolu” diye tanımladı.

Guyana Devlet Başkanı İrfan Ali de Saint Vincent ve Grenadinler’de yapılan görüşme için destek veren tüm aktör ve taraflara teşekkürlerini sundu.

I would like to thank our technical team, inclusive of all our state actors, lawyers, expert national, regional and international diplomats who supported us with their expertise on today’s endeavour.

I also extend my gratitude to the leaders of CARICOM, CELAC, Brazil,… pic.twitter.com/UQqM0SBzid

— President Dr Irfaan Ali (@presidentaligy) December 15, 2023

Vincent ve Grenadines adasında bir gün süren zirve tokalaşmayla bitse de yayınlanan ortak bildiride dikkat çeken çelişkiler de vardı. Bildiride, Guyana’nın sözkonusu sınır anlaşmazlığını Uluslararası Adalet Divanı tarafından çözülmesi gerektiği yönündeki görüşü vurgulanırken, Venezuela’nın da “Uluslararası Adalet Divanı’nı ve onun sınır anlaşmazlığındaki yargı yetkisini tanımadığı” teyit edildi.

İkinci görüşme Brezilya’da olacak

Ortak bildiride her iki ülke, “hiçbir koşulda birbirlerini tehdit etmeme ya da birbirlerine karşı güç kullanmama” ve “aralarındaki herhangi bir ihtilaftan kaynaklanan herhangi bir çatışmayı ya da anlaşmazlığı tırmandırmaktan sözle ya da eylemle kaçınma” konusunda mutabık kaldı. Bildiride, ortak komisyonun her ülkenin dışişleri bakanı ve teknik personelinden oluşacağı ve “karşılıklı olarak mutabık kalınan konuları ele alacağı” ve üç ay içinde bir güncelleme yayınlaması gerektiği belirtildi. Her iki ülke ayrıca “ihtilaflı bölgeyi ilgilendiren herhangi bir konuyu ele almak üzere” önümüzdeki aylarda Brezilya’da tekrar bir araya gelme konusunda mutabık kaldı.

İki saat süren görüşmelerin ardından yapılan basın açıklamasında Ali gazetecilere, “Guyana’nın bu konunun UAD tarafından karara bağlanması ve UAD’deki sonuca herkes tarafından saygı gösterilmesi konusunda kesinlikle geri adım atmayacağını” vurguladı. Guyana’nın savaş istemediğini belirten Ali, ülkesinin yine de herhangi bir tehdide karşı kendisini savunma hakkından da bahsetti.

Venezuela uzun zamandır Essequibo üzerinde hak iddia ediyor ve 1899 yılında uluslararası mahkeme tarafından verilen ve sınırları belirleyen kararı da reddediyor. Yine de Venezuela hükümeti görüşme ardından yaptığı açıklamada iki ülke liderinin “diyaloğa devam etme” ve “Essequibo bölgesiyle ilgili tartışmayı çözme isteklerini” ifade ettiklerini söyledi.

Maduro da daha sonra X’te bildirinin bir kopyasını paylaşarak “diyalog için mükemmel bir gün!” yazdı.

Excellent day of dialogue! Here I share the document with the Joint Statement approved by all those present at the high-level dialogue in St. Vincent and the Grenadines. We did it! pic.twitter.com/RMmYF0u0Gs

— Nicolás Maduro (@NicolasMaduro) December 15, 2023

Vincent ve Grenadinler ile Dominika başbakanlarının yanı sıra BM ve Brezilya temsilcileri de görüşmelerde hazır bulundu. Vincent ve Grenadinler ve Dominika liderleri aynı zamanda sırasıyla Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu (CELAC) ve Karayip Topluluğu (CARICOM) olmak üzere iki önemli bölgesel bloğun başkanlığını yürütüyor.

Essequibo krizi

Guyana topraklarının yaklaşık üçte ikisine kapsayan Essequibo üzerindeki gerilim, Venezüella’da yapılan ve seçmenlerin tartışmalı bölgede bir Venezüella devleti kurulmasını onayladığı referandumun ardından son günlerde tırmanışa geçmişti. Guyana bu adımı ilhak yönünde atılmış bir adım ve “varoluşsal” bir tehdit olarak nitelendirmişti. Guyana’yı alarm konumuna getiren referandum Aralık ayı başında Venezuela’da yapıldı. Venezuela halkı komşu ülke Guyana’nın petrol ve maden zengini Essequibo bölgesinin ilhakı için referandum sandığına gitti ve sandıktan yüzde 96 oranında “evet” oyu çıktığı duyuruldu.

Oy pusulalarında yer alan beş soru şu şekildeydi:

1- Venezuela hükümetini Essequibo bölgesinden mahrum etmeye çalışan 1899 Paris tahkim kararının hileyle dayattığı sınırı kesinlikle reddediyor musunuz?

2- Guyana ile ihtilaflı olunan Essequibo bölgesi nedeniyle 1966 Cenevre Anlaşması’nda Venezuela ile Guyana için pratik ve tatmin edici çözüme ulaşacak tek geçerli yasal çözümü destekliyor musunuz?

3- Venezuela’nın Essequibo üzerindeki toprak anlaşmazlığının çözümü için Uluslararası Adalet Divanı’nın yargı yetkisini tanımadığı yönündeki tarihsel tutumuna katılıyor musunuz?

4- Guyana’nın uluslararası hukuku ihlal ederek tek taraflı deniz yetki alanını belirlemesine ülke olarak hukuk çerçevesinde karşı çıkıyor musunuz?

5- Essequibo eyaletinin kurulmasına ve bu bölgede yaşayanlar için gelecekte vatandaşlık ve kimlik kartı verilmesini içeren bir planın hayata geçirilmesini onaylıyor musunuz?

Venezuela 1966 yılında bağımsızlığını kazanan Guyana’nın hâlâ bir İngiliz sömürgesi olduğu 1899 yılında uluslararası hakemler tarafından çizilen sınıra uzun yıllardır itiraz ediyor. Bu sınır İngiltere, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri’nden hakemlerce belirlenmişti. Venezuela hükümeti İngiltere ile diplomatik ilişkiyi kestiği için panelde İngiltere’yi kısmen ABD temsil etmişti. Güney Amerika’da İngilizce konuşulan tek ülke olan Guyana ise ilk anlaşmanın yasal ve bağlayıcı olduğunu savunuyor. Ülke yönetimi 2018’de Uluslararası Adalet Divanı’ndan bu yönde karar vermesini de istemişti. Ancak kararın çıkması uzun zaman alacak gibi görünüyor.

Enerji devi ExxonMobil 2015 yılında madenler açısından zengin olan Essequibo’da petrol bulunduğunu duyurmuştu bu duyurunun ardından da bölgenin “kendisinden çalındığını” iddia eden Venezuela gerilimi tırmandırmaya başlamıştı. Yunanistan’dan daha büyük bir alan kaplayan Essequibo aynı zamanda Atlantik bölgesine de erişim sağlıyor.

İlhakın gölgesinde: Venezuela ve Guyana petrol zengini bölge için görüşecek