The Wall Street Journal analizi: Ortadoğu’da İsrail ile Türkiye’nin güç elde etme savaşı giderek yoğunlaşıyor

The Wall Street Journal hem dünyanın en saygın gazetelerinden biri hem de Amerikan iş dünyası ile muhafazakar çevrelerinin sesi olarak biliniyor. Cumhuriyetçi Parti’ye yakın olan, gelmekte olan Donald Trump yönetimini yer yer destekleyen gazetede dün gazetenin kıdemli muhabirlerinden Yaroslav Trofimov imzasıyla kapsamlı bir haber analiz yayınlandı. Haber analizin konusu, Suriye’deki rejim değişikliği sonrası Ortadoğu’da Türkiye ile İsrail arasında artık saklanamaz hale gelen güç mücadelesiydi. Bu yazıyı geniş ölçüde çevirip yayınlıyoruz: 

Türkiye ve İsrail, İran’ın Orta Doğu’daki etkisinin dramatik düşüşünü temsil eden bir olay olan Suriye rejiminin çöküşünden stratejik olarak en fazla yararlananlar.

Ancak şimdi, geçen yıl Gazze’deki savaşın başlamasından bu yana ilişkileri zaten gergin olan bu iki Amerikalı müttefik, Suriye’de ve ötesinde kendi çarpışma rotasındalar.

Amerika’nın Avrupa ve Orta Doğu’daki ittifakları ağı üzerindeki baskıyı da arttıran bu gerilimi yönetmenin Trump yönetimi için bir öncelik haline gelmesi muhtemel.

Washington’daki Middle East Institute Türkiye programı direktörü Gönül Tol, “Türk yetkililer, Türkiye’nin ona sahip olabilmesi için yeni Suriye’nin başarılı olmasını istiyor ve İsraillilerin her şeyi mahvedebileceğini düşünüyorlar” dedi.

İsrail ve Türkiye arasındaki düşmanlık, İsrail, İran ve İran vekilleri arasındaki uzun ve kanlı çatışmayla kıyaslanamaz. Tahran’daki dini iktidar, Yahudi devletini haritadan silmeye çalışıyor ve iki ülke bu yıl birbirlerine doğrudan füze saldırıları başlattı, bu da İsrail ile Lübnan’daki İran destekli Hizbullah arasındaki onlarca yıldır süren mücadelenin tırmanmasını beraberinde getirdi.

İran ve Irak’tan Suriye üzerinden Hizbullah’a kadar uzanan İran liderliğindeki “direniş ekseni”nin bu ay dağılması, İsrail için büyük ve önemli bir güvenlik kazanımını temsil ediyor.

Yine de İsrailli yetkililer, özellikle Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İsrail’in Filistin hareketi Hamas gibi yeminli düşmanlarına verdiği destek göz önüne alındığında, Türkiye liderliğindeki yeni bir Sünni İslamcı ekseninin zaman içinde eşit derecede ciddi bir tehlike haline gelebileceğinden endişe duyduklarını söylediler.

Yeni Suriye’nin fiili lideri Ahmed Şara, çatışmayla ilgilenmediğini ve ülkeyi yeniden inşa etmeye odaklanmak istediğini söylerken, o ve Şam’daki diğer birçok üst düzey şahsiyet, Amerika’nın terör listesindeydi.

Beşar Esad’ın yıkılmasından sonra Suriye’deki düzen şekillenirken, Türkiye Şam’da açık ara baskın güç olarak ortaya çıktı. Bu, Erdoğan’ı eski Osmanlı topraklarına, Libya ve Somali’ye kadar uzanan bir etki alanı için hırsına ulaşmaya her zamankinden daha da yakınlaştırıyor. Bu, Filistin davasının en yüksek sesli savunucusu olarak İran ile rekabet etmeyi içeren bir yaklaşım.

İsrail parlamentosu Dışişleri ve Savunma İşleri Komisyonu başkanı Yuli Edelstein bir röportajda, “Türkiye ile ilişkiler kesinlikle kötü bir yerde, ancak her zaman daha fazla bozulma potansiyeli var” dedi. “Bu aşamada birbirimizi tehdit ettiğimizden değil, ancak Suriye söz konusu olduğunda çatışmalara, Türkiye’den ilham alan ve silahlandırılan vekil güçlerle çatışmalara dönüşebilir.”

Donald Trump, Pazartesi günü Mar-a-Lago’da yaptığı açıklamada, Esad’ın Suriye’nin Türkiye tarafından devrilmesini “dostça olmayan bir şekilde ele geçirilmesi” olarak nitelendirdi. Erdoğan, iki gün sonra Türkiye’nin Orta Doğu’da önde gelen bir güç olarak kendi vizyonunu vurguladı. Erdoğan, “Bölgemizdeki ve özellikle Suriye’deki her olay bize Türkiye’nin Türkiye’nin kendisinden daha büyük olduğunu hatırlatıyor” dedi. “Türk milleti kaderinden kaçamaz.”

Türkiye ile yakın müttefik olan Katar hariç, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Ürdün gibi bölgedeki diğer Amerikan ortaklarının, Türkiye’nin yeni etkisi konusunda kendine ait çekinceleri var. Oradaki yetkililer, Şam’dan yayılan siyasi İslam’ın yeniden canlanmasının uluslarının güvenliğini baltalayabileceğinden korkuyorlar.

1949’da İsrail’i tanıyan ilk Müslüman ülke olan Türkiye, Erdoğan’ın on binlerce Filistinli’nin orada İsrail güçleri tarafından öldürülmesinin ardından Başbakan Benjamin Netanyahu’yu “Gazze’nin kasabı” olarak nitelemesine ve İsrail’e ekonomik yaptırımlar uygulamasına rağmen hala Tel Aviv’de bir büyükelçiliğe sahip.

Tel Aviv Üniversitesi çağdaş Orta Doğu tarihi başkanı Eyal Zisser, “İki ülke arasında hala iletişim kanalları var ve Türkiye hala Amerika Birleşik Devletleri’nin bir müttefiki, bu yüzden aralarındaki sorunlar kapatılabilir” dedi. Türk egemen bir Suriye’nin İsrail için İran’ın egemen olduğu bir Suriye’den çok daha iyi olduğuna şüphe yok, diye ekledi.

Zisser, “Türkiye İsrail’in yok edilmesini arzulamıyor, nükleer silah geliştirmiyor, Hizbullah’a etkileyici bir füze cephaneliği sağlamıyor ve Suriye’ye on binlerce milis göndermiyor” dedi.

Büyükelçilik 2012’de kapatılana kadar Türkiye’nin Şam büyükelçisi olarak görev yapan siyasi analist Ömer Önhon, Suriye’de yakın bir Türk-İsrail çatışmasından bahsetmenin çok alarmcı olduğunu kabul etti.

“Türkiye’nin karşı olduğu Netanyahu hükümetinin politikalarıdır ve politikalar değiştirilirse ilişkiler tarih boyunca olduğu gibi bir kez daha normale dönebilir” dedi.

Türkiye’nin kendi dış ve savunma politikaları, Erdoğan’ın Rusya ile askeri ve nükleer enerji işbirliğine ve o sırada ABD’li yetkililerin Irak ve Suriye’deki DEAŞ’a gizli Türk yardımı olarak nitelendirdiği şeyler Amerikan yönetimlerini uzun zamandır rahatsız ediyor. İsrail, Ukrayna ve Tayvan’ı destekleyen Washington’un bir düşünce kuruluşu olan Foundation for the Defense of Democracies’ın genel müdürü Jonathan Schanzer, “Türkiye bir süredir Batı ittifakı içinde bir tür haydut devlet” dedi.

Şu anda Suriye’de devam eden tek şiddet, Suriye Milli Ordusu olarak bilinen Türk destekli milislerin, birkaç ABD askeri üssüne ev sahipliği yapan ülkenin kuzeydoğusundaki Suriye Kürt bölgesine karşı yaptığı saldırılar. Bu savaşçılardan bazıları, hem Ankara hem de Washington’un terörist olarak gördüğü bir örgüt olan PKK Kürdistan İşçi Partisi’nden gelen etnik Kürtler.

Washington’un Suriyeli Kürt silahlı gruplarına verdiği destek uzun zamandır büyük bir Türk şikayeti. Türkiye’nin iktidardaki AKP partisinden milletvekili Mehmet Şahin, “Şu anda olan şey, bir NATO ülkesinin başka bir NATO ülkesine karşı faaliyet gösteren bir terör örgütünü desteklemesidir” dedi ve Trump’ın bu desteği bırakmasını umduğunu da sözlerine ekledi.

Bir başka Türk milletvekili, Kürt yanlısı DEM partisinden Berdan Öztürk, Washington’un son on yılda İslam Devleti’ne karşı ortaklaşa dökülen kan nedeniyle Suriye Kürtlerine karşı bir yükümlülüğü olduğunu söyledi.

“Türkiye şu anda temel insan haklarını ihlal ediyor” dedi. “Kürt halkına ihanet ederlerse kimse ABD ile müttefik olmayacak. Bir partneriniz varsa, bu gerçekten değerlidir ve onu daha güçlü tutmanız gerekir.”

İsrail Dışişleri Bakanı Gideon Saar, Ankara’yı öfkelendiren sözlerinde bu hafta İsrail’in de Türkiye ve İran tarafından ezildiğini söylediği Kürtleri “doğal müttefikleri” olarak görmesi ve onlarla ve diğer Orta Doğu azınlıklarıyla bağlarını güçlendirmesi gerektiğini açıkladı.

Kürt meseleleriyle uğraşmada uzun deneyime sahip eski bir Türk diplomat olan Aydın Selcen, bu tür açıklamalara rağmen, İsrail’in Türkiye’ye ve vekillerine karşı Suriyeli Kürt savaşçıları maddi olarak desteklemesinin olası olmadığını söyledi. “İsrail, Suriye’de Türkiye’ye karşı sorun aramaya karar verseydi bir ülke olarak aklını kaybedecekti” dedi.

“Son gelişmelerde kazanan Ankara, kazanan ise İsrail. İsrail ve Türkiye arasında açık bir çatışma olasılığını hiç görmüyorum. Sadece mantıklı değil.”

Suriye’de yaklaşık 2.000 asker konuşlandıran ABD’nin aksine, İsrail’in çok uzakta bulunan Suriye Kürt bölgelerinde açık bir varlığı yok. “Kürtlerle uzun ilişkilerimiz var, bu bizim tarihimizin bir parçası, onların tarihinin bir parçası. Ancak İsrail, Kürtleri desteklemede Amerikan rolünü üstlenmeyecek,” dedi. Tümgeneral Yaakov Amidror, Netanyahu’nun eski bir ulusal güvenlik danışmanı ve Amerika Yahudi Ulusal Güvenlik Enstitüsü’nde bir araştırmacı.

Son günlerde Türkiye, İsrail’in Suriye Golan Tepeleri çevresindeki işgal bölgesinden asker çekmesini defalarca talep etti ve İsrail’i Esad rejiminin devrilmesinden sonra geçişi sabote etmeye çalışmakla suçladı. “İsrail, mevcut boşluktan yararlanarak işgal politikalarına devam etmek istiyor. Bu, Suriye veya bölge için iyi bir şey değil,” dedi Şahin.

Netanyahu’nun en azından 2025’in tamamında süreceğini söylediği bir varlık olan güney Suriye’de toprak ele geçirmenin yanı sıra, son iki hafta içinde İsrail, Esad rejiminin askeri altyapısından geriye kalan her şeyi amansızca bombalayarak Suriye’nin yeni yöneticilerinin hava savunması, donanması, hava kuvvetleri veya uzun menzilli füze ve roketleri olmamasını sağladı.

Ankara’nın asker çekme talebine yanıt olarak İsrail Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’nin Suriye’de işgal konusunu gündeme getirecek son ülke olması gerektiğini söyledi, çünkü Türk birlikleri 2016’dan beri o ülkede faaliyet gösteriyor, “cihatçı güçleri” destekliyor ve ülkenin büyük bir bölümünde Türk para birimi, bankacılık ve posta hizmetlerini genişletiyor.