Türkiye ziyaretini iki kez pas geçmişti: Reisi ve Erdoğan görüşmesinden 10 yeni anlaşma çıktı

İsrail’in Gazze işgaline karşılık olarak aktif bir rol oynayan İran’ın başını çektiği Direniş Ekseni İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Ortadoğu’da gerilimi tırmandırırken İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi daha önce iki kez ertelenen Türkiye ziyaretini gerçekleştirmek için Türkiye’ye geldi. Reisi’nin ziyareti Ankara’nın onayıyla NATO’nun genişlemesini sağlayacak İsveç kararını takip etmesi açısından da önemli. Ayrıca ziyaret İran’ın Tüpraş’a ham petrol taşıyan gemiye 11 Ocak’ta el koymasının da ardından geldi. İran’ın el koyduğu gemiyle ilgili sessizlik ise sürüyor.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan Ankara’ya gelen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’yi resmi törenle karşıladı. Reisi’nin makam aracını Cumhurbaşkanlığı önündeki caddede karşılayan süvariler araca protokol kapısına kadar eşlik etti. Cumhurbaşkanı Erdoğan İran Cumhurbaşkanı Reisi’yi Cumhurbaşkanlığı ana giriş kapısında karşıladı. Erdoğan ve Reisi’nin tören alanındaki yerlerini almalarının ardından 21 pare top atışı eşliğinde İstiklal Marşı ile İran milli marşı çalındı. Reisi Muhafız Alayı Tören Kıtası’nı “Merhaba asker” diyerek Türkçe selamladı.

Törende tarihte kurulmuş 16 Türk devletini temsil eden bayraklar ve askerler de yer aldı. İki ülke heyetlerinin takdiminin ardından Erdoğan ve Reisi merdivende Türkiye ve İran bayrakları önünde gazetecilere poz verdi.

Türk heyetinde Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun, MİT Başkanı İbrahim Kalın ve Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan yer aldı.

Son bir haftadır babasının Merkez Bankası’nda bir çalışanı işten attığı iddialarıyla gündemde olan Hafize Gaye Erkan’ın karşılama heyetindeki tek kadın olarak Reisi’ye (elini sıkmayacağını tahmin ettiği için) elini uzatmaması dikkatlerden kaçmadı.

Türkiye’ye gelen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Hafize Gaye Erkan’ın elini sıkmadı.

pic.twitter.com/Ls5hUbHEPK

— Boşuna Tıklama (@bosunatiklama) January 24, 2024

İkili görüşme gerçekleşti

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Reisi daha sonra baş başa görüşmeye geçti. Erdoğan ve Reisi Türkiye-İran Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi 8. Toplantısı’nın ardından anlaşmaların imza töreni yapıldı ve ortak basın toplantısı düzenlendi. Erdoğan ile Reisi arasındaki resmi görüşmelerde ikili ilişkilerin yanı sıra Gazze’deki son gelişmeler, Irak, Suriye, Kafkasya, Afganistan ve Ukrayna’daki savaş gibi bölgesel konuları ele aldı.

İran ve Türkiye aslında birçok konuda ters düşüyor. Bunlardan en öne çıkanı İsrail ile Türkiye arasındaki ticaret. Cumhurbaşkanı Erdoğan Gazze’ye yönelik açıklamalarında çok sert konuşup İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’ya “Gazze Kasabı” gibi ifadeler kullansa da İsrail’le ticaret de devam ediyor. Bu konu İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin Kasım ayında yapması beklenen ama bir anda ertelenen ziyareti için de gündemdeydi. İran’ın ruhani lideri Ayetullah Ali Hamaney’in internet sitesinde Reisi’nin kasım ayındaki ziyaretinden iki gün önce bir analiz yayınlanmış, analizde İsrail ile ticari ilişkilerine devam eden Müslüman ülkeler ifşa edilmişti. Analizde İsrail ile en geniş ticaret hacmine sahip ülkeler arasında Türkiye’nin 5’inci sırada olması dikkat çekmişti. Reisi’nin son anda iptal edilen Türkiye ziyareti hakkında da Tahran’dan tatmin edici bir açıklama gelmemişti. Ocak ayının başında Ankara’ya gelmesi  yeniden planlanan Reisi İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı General Kasım Süleymani’nin ölüm yıldönümünde ülkesinde yaşanan terör saldırısı nedeniyle ziyareti iptal etmişti. Saldırı Kasım  Süleymani’nin mezarının olduğu Kirman’da yapılmış, patlayıcı madde dolu iki ayrı çantanın patlaması nedeniyle 89 kişi ölmüş, 284 kişi yaralanmıştı. Saldırıyı terör örgütü IŞİD üstlenmişti.

İran, Hamas’ın ve bölgede İsrail ve Batılı müttefikleriyle askeri olarak karşı karşıya gelen Şii grupların oluşturduğu “Direniş Ekseni”nin lider ülkesi. Direniş Ekseni Lübnan’dan Yemen’e, Suriye’den Irak’a kadar birçok bölgede hem İsrail hem de İsrail’i destekleyen Batılı güçlerle karşı karşıya. Son dönemde ise Tahran, ABD ve İsrail’in Yemen’de Husiler, Irak’ta İran bağlantılı milis güçler üzerinden düzenlediği saldırılarla uluslararası arenada Batı’nın direkt hedefi durumda.

Türkiye ve İran’ın ters düştüğü tek konu bu değil. Türkiye ve İran yönetimleri Suriye konusunda da fikir ayrılığı içinde. Türkiye’de iktidar Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad karşıtı İslamcı silahlı grupları siyasi ve mali olarak destekliyor. Ankara’nın tavrı bu yönde iken İran da hem maddi, hem de mali olarak Esad saflarında savaşan silahlı güçlere destek sağlıyor. Öte yandan İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun üst düzey üyelerinin Suriye’de konuşlanmış olduğu da bilinen bir gerçek. Hatta geçenlerde İsrail’in Suriye’nin başkenti Şam’a düzenlediği saldırıda İran Devrim Muhafızları yönetici ve üyeleri ölmüştü.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye’ye ziyarette bulunan İran Cumhurbaşkanı Reisi ile görüştü https://t.co/SxJoZpkYWl pic.twitter.com/Bh6TSbBthH

— Anadolu Ajansı (@anadoluajansi) January 24, 2024

Ortak basın toplantısında ‘Gazze’ ağır bastı

İki lider ortak basın toplantısı düzenleyerek hem ikili ilişkilere hem de Gazze’de yaşanan krize değindi. “Değerli kardeşim” olarak nitelendirdiği Reisi’nin ay başında Türkiye’ye gelmesine engel olan Kirman’daki terör saldırısını lanetleyen ve terörle mücadelede İran’ın yanında olduğunu söyleyen Erdoğan “Komşumuz İran’la ilişkilerimizi karşılıklı güven ve müşterek menfaatler temelinde derinleştirmeye önem veriyoruz” dedi ve toplantıda alınan kararların yalnızca iki ülke için değil, bölgenin istikrarı ve refahı bakımından da önemli olduğuna inandıklarını belirtti.

Erdoğan Filistin meselesiyle ilgili olarak şu sözleri dile getirdi:

“Filistin meselesi hem Türkiye’nin hem İran’ın odağında yer alıyor. Dışişleri bakanlarımız dün New York’ta BM Güvenlik Konseyi’nde düzenlenen Filistin konulu oturuma katıldı. Gazzeli kardeşlerimizin güvenliğini, refahını ve istikbalini temin etmeye yönelik gayretlerimizi sürdürdüler. Türkiye olarak 7 Ekim’den beri 26 bin tonu un olmak üzere toplam 30 bin tondan fazla insani yardım malzemesini El Ariş’e gönderdik. Görüşmelerimizde İsrail’in Gazze’ye yönelik insanlık dışı saldırılarının bir an önce son bulması, adil ve kalıcı barışın tesisine yönelik ivedi adımlar atılması ihtiyacını ele aldık.”

Erdoğan, İranlı liderle görüşmesinde İsrail’in Gazze’deki “insanlık dışı saldırılarını” durdurmanın yollarını ve bölgede kalıcı ve adil barış için adım atılması gerekliliğini konuştuklarını söyledi.

Türkiye ile İran’ın Filistin konusunda ortak görüşlere sahip olduğunu vurgulayan Reisi ise “Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Filistin davası ve Filistin halkının haklarının verilmesi hususunda mutabıkız” dedi. Türk halkı ve hükümetinin İsrail’in Gazze’deki saldırılarına karşı tutumunun takdire şayan olduğunu vurgulayan Reisi “Biz uzun yıllar Türkiye ile iyi ilişkiler içinde olduk ve bundan sonra da bu ilişkileri daha üst seviyelere taşımayı istiyoruz” dedi.

Ticarette 30 milyar dolar hedefi ve 10 yeni anlaşma

İran medyasında yer alan bilgilere göre Reisi Türkiye ziyareti için uçağa binmeden önce Tahran Mehrabad Havalimanı’nda yaptığı konuşmada “Bu gezi Türkiye’nin saygıdeğer cumhurbaşkanının iki ülkenin ortak yüksek heyetinin oluşturulması, ikili ilişkilerin geliştirilmesi ve ekonomik konuların müzakere edilmesi yönündeki daveti üzerine gerçekleştirilmektedir. Türkiye İran’ın komşusu Müslüman bir ülke ve İran’ın önemli bir ticari ve ekonomik ortağıdır. Ticari ve ekonomik ilişkilerimizin 30 milyar dolara ulaşması hedefi belirledik ve bu hedefe mevcut kapasitelerle ulaşılabilir. Ayrıca bu gezide iki ülkenin ilişkileri geliştirme çerçevesinde önemli belgeler de imzalanacak” demişti.

Tasnim Haber ajansının Aralık 2023’te TÜİK’e dayandırdığı haberinde iki ülkenin 11 aylık ticaret hacminin 5 milyar dolar olduğu ifade ediliyordu.

İki liderin görüşmesinin ardından 10 yeni anlaşma imzalandı. İmzalanan anlaşmalar ekonomiden iletişime, taşımacılıktan teknolojiye çok çeşitli alanları kapsıyor. Erdoğan bu anlaşmalarla “ilişkilerin ahdi zemininin tahkim edildiğini” belirtti. Liderler arası imzalanan anlaşmalar şöyle:

1. Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) ile İran Şebeke Yönetim Şirketi (IGMC) Arasında İşletme Anlaşması
2. Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı ile İran İslam Cumhuriyeti Serbest Ticaret, Endüstriyel ve Özel Ekonomik Bölgeler Yüksek Kurulu Arasında Serbest Bölgeler Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı
3. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı ile İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı Arasında Medya ve İletişim Alanında İşbirliğine Dair Mutabakat Zaptı
4. Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile İran İslam Cumhuriyeti Yol ve Şehircilik Bakanlığı Arasında Demiryolu Taşımacılığına İlişkin Çerçeve Anlaşması
5. Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile İran Bilim ve Teknolojiden Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcılığı Arasında Bilimsel, Endüstriyel Ve Teknolojik İşbirliği Mutabakat Zaptı
6. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ile İran İslam Cumhuriyeti Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı Arasında 2025 Karşılıklı Kültür Yılına İlişkin İşbirliği Niyet Bildirgesi
7. Türkiye Cumhuriyeti Polis Akademisi Başkanlığı ile İran İslam Cumhuriyeti Amin Polis Üniversitesi Arasında Mutabakat Muhtırası
8. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile İran İslam Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ulusal Sürücü Belgelerinin Karşılıklı Olarak Tanınması ve Değişimine İlişkin Mutabakat Zaptı
9. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile İran İslam Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Silahlı Uçuş Güvenlik Görevlisi Görevlendirilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı
10. Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile İran İslam Cumhuriyeti Petrol Bakanlığı Arasında Enerji Sektöründe İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı.

İş Forumu’ndaki konuşmadan öne çıkanlar

Liderler daha sonra Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde düzenlenen Türkiye-İran İş Forumu’na katıldı ve burada da birtakım açıklamalar yapıldı. Erdoğan buradaki konuşmasında Türkiye ile İran arasındaki ikili ticaretin geliştirilmesi konusunda en temel ihtiyaçlardan birinin, tercihli ticaret anlaşmasının kapsam dışı bırakılan 67 ürün dahil tam olarak uygulanması ve içeriğinin daha da genişletilmesi olduğunu söyledi.

Karma Ekonomik Komisyonu’nun müteakip toplantısının ekonomi, ticaret ve yatırım alanındaki tüm konuların kapsamlı olarak ele alınması açısından faydalı olacağını belirten Erdoğan sözlerine şöyle devam etti:

“Bu sürece iki ülke iş camiasının katkı vermesi önem arz ediyor. İki komşu ülke olarak İran’la ticaretimizin gelişmesi için sınır bölgelerindeki faaliyetlere ve buralardaki altyapıya özel önem atfediyoruz. Gürbulak-Bazergan Sınır Kapısı’nda 2021’de başladığımız modernizasyon çalışmaları tamamlanınca Esendere ve Dilucu gümrük kapıları rahatlayacak ve Gürbulak yüksek kapasiteyle hizmet verecektir. İran’la yeni sınır kapıları açılması konusu da gündemimizdedir. Sınır illerimizin ekonomik kalkınmasını artırmaya matuf sınır ticaret merkezleri tesis edilmesi çalışmaları da devam ediyor.”

Türkiye’nin “müteahhitlik sektörünün başarılarının” tüm dünya tarafından bilindiğini söyleyerek Erdoğan, “Ticaret Bakanlığı’mızın verilerine göre, müteahhitlik firmalarımız İran’da bugüne kadar toplam 4,6 milyar dolarlık 56 proje üstlendi. Birçok Batılı firma yaptırımlar nedeniyle İran’dan kaçarken tüm zorluklara rağmen 200 firmamız İran’da kalmayı tercih etmiştir” dedi.

Erdoğan ikili ticaretin gelişmesi açısından taşımacıları mağdur eden akaryakıt fiyat farklarını karşılıklı olarak kaldırma önerisini tekrarlayarak, Türk hava taşımacılığı firmalarının İran’daki frekans kısıtlamalarının kaldırılması veya daha üst sınır belirlenmesi taleplerinin karşılanmasının da ticari temasların artmasını sağlayacağını söyledi.

İran’la kara liste şoku: Reisi’nin Ankara ziyareti son dakikada iptal