Kenya vergi paketine karşı ‘Öfkenin 7 Günü’ sokakta: Parlamento binasını basıp ateşe verdiler

Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in “enflasyonu düşürme” deneylerinin ortasında ülke yeni vergilere boğuldu. Öyle ki sosyal medyada “Yakında aldığımız nefesten de vergi alacaklar” tepkileri yükseldi. Bir ülke var ki orada da haftalardır vergilerdeki artış tartışılıyor. Ancak oradaki tartışmalar Türkiye’dekinden daha gergin ve sosyal medyayla sınırlı değil. Bu ülke Kenya ve protestolara rağmen milletvekillerinin yeni vergi paketini kabul etmesi üzerine halk parlamento binasını bastı.

FLASH: The Kenyan parliament has just ERUPTED IN FLAMES as protests against the $2.7 BILLION TAX HIKE turn violent.

The hikes were spurred by Kenya’s latest IMF DEAL.

As Harvard Prof. Robert Barro puts it, “THE IMF DOESN’T PUT OUT FIRES, IT STARTS THEM.”pic.twitter.com/xyMcAucfNg

— Steve Hanke (@steve_hanke) June 25, 2024

Binlerce protestocu dün Kenya’nın başkenti Nairobi’de parlamento binasını çevreleyen sokakları doldurdu. Kolluk güçleri protestocuların parlamento binasına yaklaşmasını önlemek için göz yaşartıcı gaz, hatta gerçek mermi kullandı. Polisle halkın çatışmasında en az beş kişi hayatını kaybetti, 31 kişi de yaralandı. Ama sonuç olarak protestocular binayı basarak ateşe verdi ve tören topuzu çalındı. NTV Kenya’nın haberine göre baskın sırasında parlamento binasında olan milletvekilleri yeraltı kanalından kaçtı.

Halk neden ayaklandı?

Nüfusu 54 milyon olan bu Doğu Afrika ülkesinde tansiyonun yükselme sebebi vergiler. Milletvekilleri geçirmek istediği yasa tasarısıyla ağır borç yükünün altında ezilme tehlikesiyle karşı karşıya olan ekonomiyi düzeltmek ve borçlanmayı sınırlandırmak amaçlanıyor. Tasarı ilk olarak geçen ay Başkan William Ruto’ya sunuldu. Ancak Kenyalılar, pakette halkın belini bükecek yeni vergiler olduğunu ve alım gücünün azalacağını söyleyerek tasarıyı eleştiriyordu.

Tasarıyı istemediklerini açık açık göstermek üzere sokağa da döküldüler. Ama milletvekilleri onların iradesini görmezden gelerek tasarıyı meclisten geçirdi. Şimdi karar Ruto’da; ya yasayı imzalayıp onaylayacak ya da üzerinde değişiklik yapılması için parlamentoya geri gönderecek.

Tasarıya karşı çıkanlar baştakilerin yolsuzluklarına, devlet bütçesinin kötü yönetilmesine dikkat çekiyor; 2022’den beri iktidardaki Ruto’nun zengin yaşam tarzını ve “savurganlığını” suçluyor. Geçen haftaki protestolar sonucunda milletvekilleri tasarıda ekmeğe, yemeklik yağa ve arabalara getirilen yeni vergilerden bazılarını kaldırsa da ithal mallar gibi diğer ürünler üzerindeki vergilerin kaldırılmamasını kınadı.

Alıkonanlara ne olduğu bilinmiyor

Bu arada yetkililerin protestoculara tavrı da eleştiri altında. Kenya Hukuk Derneği’ne göre salı günkü büyük protesto öncesi tasarının en hararetli karşıtlarından bazıları alıkondu. Derneğin başkanı Faith Odhiambo aktivistleri alıkoyanların kimliklerinin kamuoyuna açıklanmadığını, ancak bazılarının istihbarat görevlisi olduğuna inanıldığını söyledi. Odhiambho alıkonanlardan bazılarının daha sonra serbest bırakıldığını açıkladı. Ancak Uluslararası Af Örgütü’ne göre alıkonulanlardan bazıları hâlâ kayıp.

Hak grupları uzun zamandır Kenya hükümetini muhalifleri kaçırarak işkence yapmakla suçluyor. Kenya’nın kolluk güçlerinden bir açıklama gelmese de Kenya Başyargıcı Martha Koome, alıkoymaları kınayarak bunun hukukun üstünlüğüne “doğrudan saldırı” olarak niteledi. Dünkü protestolara katılan 26 yaşındaki müzisyen Kasmuel McOurne, New York Times’a verdiği demeçte “Ekonomik olarak zor durumda olduğumuz bu dönemde vergileri artırma cüreti göstermeleri, endişelerimizi dinlememeleri ve bize kötü davranmaları hükümetin ne kadar sağır olduğunu ve bizi umursamadığını gösteriyor” dedi.

Ayaklanmayı gençler başlattı

Gözlemciler protestoların belli bir lideri olmadığını, eylemlerin TikTok ve Instagram gibi sosyal medya platformları üzerinden halkı örgütleyerek sokağa çıkmaya teşvik eden gençler tarafından başlatıldığını söylüyor. Genç Kenyalılar başlattıkları hareketin sınıf, kabile ve ırk sınırlamalarını aştığını ve sadece ekonomik güvenlik ve sosyal eşitliği amaçladığını vurguluyor.

Gençler farklı kabilelere de seslenebilmek için tasarıyı yapay zeka aracı ChatGPT’yi kullanarak yerel dillere çevirip dağıttılar. Milletvekillerinin iletişim bilgilerini toplamak için yine teknolojiden faydalanan gençler, seçmenlerden yasa tasarısına karşı çıktıklarını anlatmaları için bu numaraları aramalarını istediler. En dikkat çekici protestolardan biri de yasayı destekleyen milletvekillerinden bazılarının ofislerinin önüne tabut götürülmesiydi.

25 yaşındaki içerik üreticisi Muchiri Mike “Politikacılar uzun zamandır gücümüzü, enerjimizi ve tutkumuzu hafife alıyor. Artık sorguluyor, cevap arıyoruz. Onlarsa hemen diplerinde gerçekleşen bu devrim karşısında şaşırmış haldeler” dedi.

‘Dış güçler’ masalı devrede

Hükümet yetkilileri protestolar için adını vermediği “dış güçleri” suçladı. Parlamentonun çoğunluk lideri Kimani Ichung’wah da protestocuları “iPhone kullanan, gösterilere Uber ile gelen ve sonrasında KFC’de yemek yemeye giden ayrıcalıklı gençler” olarak niteledi. Protestocular ise bu nitelemeye karşı çıkıyor. TikTok’ta bir hayli takipçisi olan 19 yaşındaki Anita Barasa “Mesele protestolara nasıl geldiğimiz değil, neden sokaklarda olduğumuz. Dikkatleri taleplerimizden uzaklaştırmak istiyorlar ama biz, o havalı dediğiniz çocuklar, geleceğimizi parlak görmediğimiz için değişim istiyoruz” dedi.

Öte yandan bazı siyasetçiler genç protestocuları “ülkenin geleceğiyle yakından ilgilendikleri” için övdü. Ruto pazar günkü kilise ayininden sonra yaptığı konuşmada protestolara katılan gençlerle “gurur duyduğunu” söyleyerek “Birlikte büyük bir ulus inşa edebilmemiz için konuşmamız gerekiyor” dedi. Oysa Ruto’nun “konuşma” sözü salı günkü gözaltılar, ölümler ve yaralanmalar hükümetin diyaloğa hazır olmadığını gösterdi. Kenya Savunma Bakanlığı’na göre dünkü protestoların ardından Kenya ordusunun sahaya sürülmesine karar verildi.

Obama’nın üvey kardeşi de gazdan etkilendi

Aktivistler, avukatlar ve sağlık uzmanlarının yaptığı açıklamaya göre en az beş kişi vurularak öldürüldü. Yaklaşık 31 kişi yaralandı. Yaralananlardan 13’ü gerçek mermi, dördü plastik mermi ve üçü de gaz bombalarıyla vuruldu. Dünkü protestolarda tanıdık bir ismin yakını da vardı. ABD’nin eski Başkanı Barack Obama’nın üvey kız kardeşi Auma Obama protesto alanından CNN International’a konuşurken polisin göz yaşartı gazına maruz kaldı. Obama videoda “Buradayım çünkü neler olduğuna bir baksanıza. Genç Kenyalılar hakları için sokaktalar. Ellerinde bayraklar ve pankartlarla savaşıyorlar. Artık göremiyorum, üzerimize biber gazı sıkıyorlar” dedi.

BREAKING: Auma Obama is tear-gassed by Kenya police live on CNN as she joins peaceful protests against over-taxation pic.twitter.com/XLpsvLlDyz

— Larry Madowo (@LarryMadowo) June 25, 2024

Uluslararası Af Örgütü’nün Kenya ayağı, Kenya Tabipler Birliği, Kenya Hukuk Topluluğu ve Kenya Polis Reformu Çalışma Grubu’nun ortak açıklamasında “Hükümetin toplanma hakkının korunacağı ve kolaylaştırılacağına dair verdiği güvencelere rağmen bugünkü protestolar şiddetle sonuçlanmıştır” dendi.

ABD Dışişleri Bakanlığı Kenya’da yaşanan olayları şiddetle kınadı. Bakanlığın Sözcüsü Matthew Miller günlük basın brifingi sırasında “Düzenin yeniden sağlanması ve diyalog yolunun açılması için itidal çağrısı yapıyoruz. Yaşanan can kayıplarının ve yaralıların yasını tutuyor, sevdiklerini kaybedenlere başsağlığı diliyoruz” dedi.

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in sözcüsü Stephane Dujarric de Gutterres’in itidal çağrısını yaptığını açıkladı. Guterres’in bölgedeki şiddet olaylarından endişe duyduğunu aktaran Dujarric, “”Dünyanın diğer yerlerinde de söylediğimiz üzere insan haklarına uygun hareket edilmesini ve güvenlik güçlerince alınan canların düzgün bir şekilde soruşturulmasını sağlamak yetkililerin görevidir” dedi.

Maliye artık vergi cezalarında uzlaşmayacak

Vergi adaletsizliğine ilişkin en sert eleştirilerin Maliye’den gelmesine kaç puan?