Lojmandan araçlara kadar dev tasarruf başladı ama bütçe açığının yanında cüce kalıyor

Türkiye’de Tayyip Erdoğan iktidarı enflasyonla mücadele iddiasını kuvvetlendirme arayışında. Bu amaçla Merkez Bankası’nın sıkı para politikası uygulamaya başlamasından yaklaşık 10 ay sonra bu kez kamu maliyesinde de sıkıştırma adımları atılmaya başlandı. 2024 yılı bütçesinde 2.7 trilyon TL’lik açık öngören hükümet beklenen verimlilik ve tasarruf yapma hamlesini başlattı. Dün yapılan açıklamaya göre planlanan bütçe giderlerinden 100 milyar liranın üzerinde tasarruf yapılacak. Ama bu tasarruf toplam bütçe büyüklüğü ve beklenen bütçe açığıyla kıyaslandığında sembolik kalıyor. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ile Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek tarafından Cumhurbaşkanlığı’nda açıklanan Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi’nin nedenleri arasında deprem yarasını sarmanın ve enflasyonla mücadelenin öne çıktığı ifade edildi. Paketteki bazı önlemlerin üç yıl süreyle uygulanacağı vurgusu ise düzenlemenin en az üç yıl yürürlükte olacağını gösteriyor.

Cevdet Yılmaz toplantının açılışında yaptığı konuşmada “Paketin nedenleri arasında birinci olarak depremin yaralarını kuvvetle sarmamız, ikincisi pandemi sonrası tüm dünyada meydana gelen enflasyonla mücadele etme irademizdir. Kamuda tasarruf programı ile sadece zorunlu olmayan harcamaları azaltmakla kalmıyor, kamu tüketim ve harcamalarında verimliliği esas alıyoruz. Bu paket deprem harcamalarından en küçük bir fedakarlık yapmadan kamu dengelerini sağlıklı bir şekilde sürdürme politikamızı yansıtıyor” dedi.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de yaptığı konuşmada en önemli gündemlerinin hayat pahalılığını gündemlerinden çıkarmak olduğunu belirterek “Maliye politikasında atacağımız adımlarla dezenflasyon sürecine katkıda bulunacağız ” diye konuştu. Şimşek tedbir setini geçmişteki uygulamalardan farklı kılan üç husus olduğu belirterek şu bilgiyi verdi: “Birincisi OVP’ye uygun olarak kamuda verimliliği artırarak tasarrufu amaçlıyoruz. İkinci olarak, çok güçlü izleme, denetleme, raporlama ve yaptırım modelini hayata geçiriyoruz. Tedbirler tüm kamuyu kapsayacak şekilde uygulanacaktır. Merkezi, mahalli, kamu iktisadi teşebbüsleri tedbir paketinin kapsamındadır.”

Kamu tasarruf alanlarında 8 öncelikli alan olduğunu belirten Şimşek sıralamayı “Bunlar taşıtlar, binalar, kamu istihdamı, idari yapılanmada etkinlik, enerji ve atık yönetimi, diğer cari harcamalar, harcamalar” şeklinde yaptı.

Pakette hangi önlemler var?

• Pakete göre yeni araç satın alımı 3 yıl süreyle durdurulacak. Bütçe dışı kaynaklardan taşıt kullanımı izne tabi olacak. Kanunla izin verilenler hariç yabancı araç menşeli araç kullanımı sonlandırılacak. Mevcut kiralık taşıt sözleşmelerinin yenilenmesi için izin gerekecek. (Bütçe dışı kaynaklarla ilgili düzenlemeyle  bir açığın da kapatılması hedefleniyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan adının açıklanmasını istemeyen bürokratlar bazı kamu kurumlarında bağlı vakıflar aracılığıyla “lüks makam aracı saltanatı”nın sürdüğünü belirterek düzenlemeyle bu uygulamanın ortada kalkacağını söylediler. Yürürlükteki uygulamada mevcut kiralık taşıt sözleşmeleri Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın izni olmadan yenilenebiliyor ve lüks araç saltanatı devam ediyordu. Bu önlemle bir gediğin daha kapatılması hedefleniyor).
• İhtiyaç fazlası ve ekonomik ömrünü tamamlamış araçlar tasfiye edilecek.
• Toplu taşıma olan yerlerde kamuda personel servisi hizmeti sonlandırılacak (Kamu personelinin çalıştığı yerleşim bölgelerinin büyük bölümünde toplu taşıma olduğu düşünüldüğünde uygulamanın hayata geçirilmesi durumunda bir süre sonra binlerce servisin trafikten çekileceği ve devletin ödediği faturanın da hayli küçüleceği görülüyor. Bu durumda kamu personeline büyük olasılıkla toplu taşıma kartları verilecek).
• Deprem riski hariç yeni bina alımı durdurulacak.
• Yeni bina kiralanmasına izin verilmeyecek. Mevcut kiralamalar da peyderpey sonlandırılacak.
• Yeni lojman ve sosyal tesis alımı ve yapımı süresiz olarak kaldırılacak.
• Savunma ve güvenlik hariç mevcut sosyal tesisleri ekonomiye kazandırılacak.
• Lojman kiraları ve sosyal tesis bedelleri gözden geçirilecek.
• Paketle birlikte hükümet çoğunlukla seçim öncesi artan kamu istihdamını da sınırlamayı hedefliyor.  Buna göre üç yıl boyunca emekli olanlar kadar istihdama izin verilecek ve kamuoyunda tepki uyandıran yüksek yönetim kurulu üyelik ücretlerine üst sınır getirilecek.
• Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi ile kamu kurumlarının hizmet içi eğitimlerinin otellerde değil kamu tesislerinde yapılması zorunlu hale gelecek.
• Yurtdışı geçici görevler sınırlandırılacak. Kamu idarelerinde mükerrer yapılanmaların önlenmesi için çalışmalar yapılacak. Kamuda yeni kurumlar kurulmasının önüne geçilecek.
• Bakanlıkların yurt dışı teşkilatları ihtiyaçlar çerçevesinde gözden geçirilecek. Uluslararası toplantılar ve milli bayramlar hariç gezi, kokteyl, yemek ve benzeri faaliyetler düzenlenemeyecek. Temsilde yüzde 25 kesinti yapılacak.
• Kamu kurumlarının takvim, plaket, ajanda, eşantiyon türü hediyeler vermesi yasaklanacak.
• Zorunlu haller hariç, mobilya, ofis donanımı gibi demirbaş alımı üç yıl süre ile dondurulacak.
• Kamu alımlarının DMO aracılığıyla yapılması da esas hale getirilecek.
• Bütçede mal ve hizmet alım ödeneklerinde yüzde 10; yatırım ödeneklerinde yüzde 15 kesintiye gidilecek.
• Yatırımlarda proje bazlı önceliklendirmeye gidilecek. Öncelik “fiziki ilerlemesi yüzde 75’in üzerinde olan yatırım projeleri”, “deprem riski nedeniyle gerekli olan yatırım projeleri,” “Kahramanmaraş ve Hatay depremleri sonrasında planlanan projeler” ile OSB liman-demiryolu bağlantı projelerinde olacak.
• Zorunlu haller dışında kamu yatırım programına yeni proje alınmayacak.
• Sokak ve cadde ışıklandırmasında LED dönüşümünün hızlandırılması sağlanacak. 2024’te sokak ve cadde aydınlatması için öngörülen 35 milyar liralık ödenekten kayda değer tasarruf yapabileceği düşünülüyor.
• Kamu bina ve tesislerinde enerji verimliğini artıran uygulamalar geliştirilecek. Yenilenebilir enerji kaynaklarından faydalanılacak. Ekonomik değeri olan atıkların, bedeli karşılığında her yıl değerlendirilmesi zorunlu hale getirilecek.
• Dijitalleşme yoluyla tasarrufa gidilecek. Elektronik haberleşmeye geçilecek. Kurumsal arşivler elektronik ortama taşınacak. Yayınları basılmayacak bunun yerine elektronik ortamda yayılmasını sağlanacak.

Hazine ve Maliye Bakanı Şimşek tasarruf genelgesine aykırılık tespit edilirse idari yaptırım ve para cezası uygulanabileceğini de belirterek “Kamu maliyesi alanında paylaştığımız ilk paketimizdir. Tedbirlerin bir kısmı kanun gerektiriyor. İdari düzenleme olacak” dedi.

Paket ne kadar tasarruf sağlayacak?

Toplantıda Kamu Verimlilik ve Tasarruf Paketi ile sağlanacak tasarrufun miktarına ilişkin bir açıklama yapılmadı. Ancak Cumhurbaşkanı Yılmaz daha önceki bir açıklamasında hedeflenen tasarruf miktarının  100 milyar TL olduğunu söylemişti.

En büyük ve en kısa sürede gerçekleştirilebilecek tasarrufun yatırımlar ile mal ve hizmet alımlarında olabileceği görülüyor. Bütçede mal ve hizmet alımları için ayrılan ödenek ise 680 milyar TL. Bunun nisan ayı son itibariyle 120 milyar TL’lik bölümünün harcandığı tahmin ediliyor.  Ancak mal ve hizmet alımlarından kalan 560 milyar TL’nin yaklaşık yüzde 60’ı idarenin faaliyet gösterebilmesi için gerekli harcamalar. Yani oradan bir kısıntı veya tasarruf imkanı yok. O zaman tasarrufa esas teşkil edecek miktarın yaklaşık 225 milyar TL olduğu ortaya çıkıyor Bunun yüzde 10’u üzerinden hesaplanan tasarruf miktarı da yaklaşık 22,5 milyar TL olacak. Paketin ifade edildiği gibi sıkı şekilde uygulanması halinde tasarrufun yalnızca bu iki kalemde bile 140 milyar TL’ye ulaşarak 100 milyar TL’yi geride bırakacağı görülüyor.

2024 bütçesine yatırım ödeneği olarak görülen rakam 788 milyar TL. Mart ayı sonu itibariyle bunun 100 milyar TL’lik bölümü kullanılmış. Nisan ayı sonu itibariyle bu rakamın 130 milyar TL’ye çıkmış olabileceği varsayımıyla  bu kalemden tasarruf henüz kullanılmamış yaklaşık 658 milyar TL’lik ödenek üzerinden yapılacak. Bu durumda yatırımlarda yapılacak yüzde 15 tasarrufla kasada yaklaşık 100 milyar TL kalacak.

Ancak bu tasarruf miktarının 2024 için öngörülen 2,7 trilyon TL’lik bütçe açığına önümüzdeki aylarda artmasa bile çare olamayacağı aşikar. Bu durumda Şimşek’in söylediği bunun son paket olmadığına ilişkin sözlerinin yeni paketlerinin müjdecisi olduğunu kabul etmek gerekiyor.

Bütçe açığı uçtu, ilk üç ayda yarım trilyonu geçti

Hükümet tasarruf için Uber kuracak, kamu yatırımlarında önceliğe bakacak