Sanayi neredeyse ayak sürüyor, perakende hızlı koşuyor

Sanayi üretiminin bir önceki aya göre yüzde 1,1 gibi düşük bir oranda arttığı, geçen yılın aynı ayına göre de yüzde 0.2 gerilediği mayısta perakende cephesinden şaşırtıcı haberler gelmeye devam ediyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre sabit fiyatlarla perakende satış hacmi mayıs ayında nisana göre yüzde 2,1 arttı. Bu oran, perakendenin üretime neredeyse tur bindirdiğini gösteriyor. TÜİK’e göre aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 2,5, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 2,0, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 2,2 arttı.

Cari fiyatlarla perakende ciro 2023 yılı Mayıs ayında bir önceki aya göre yüzde 4,6 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 5,5, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 5,5 arttı, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 0,9 azaldı.
Sabit fiyatlarla perakende satış hacmi, 2023 yılı Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 28,4 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 22,6, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 36,9, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 10,9 arttı. Cari fiyatlarla perakende ciro (2015=100) 2023 yılı Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 80,7 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 87,5, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 109,7, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 5,1 arttı.

Sanayi üretimi patinaj yapıyor

Üretim az artarken perakende satışlar nasıl çok artıyor?

Sanayi üretiminin çok az arttığı bir dönemde sabit fiyatlarla perakende satış hacminin artışı üzerinde durulması gereken bir konu. TÜİK’e göre 2022 yılı ocak ayı sonunda 141.2 olan mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış toplam sanayi indeks rakamı aralık sonunda 143.8 iken 2023 yılı nisan sonunda ancak 144.7’ye çıkabilmiş. Mayısta ise 146.4 olabilmiş. Daha yakın bir geçmişe döndüğümüzde şubatta sanayi üretimi depremlerin de etkisiyle yüzde 5.9 düşmüş. Mart ayında ise depremin etkisinden kısa sayılabilecek bir sürede çıkıp yüzde 5.5 büyümüş. Ardından nisan ayında az da olsa yüzde 0.9 düşmüş. Mayıs ayındaki oran ise sadece yüzde 1,1’lik artış. Yani 2022 yılının başından bu yana Türkiye’de sanayi üretiminde önemli büyümenin varlığından söz etmek mümkün değil.

Ancak Türkiye üretim cephesindeki durgunluk sabit fiyatlarla bile perakende satış hacmini etkilemiyor. Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Merkez Bankası eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara bu dengesiz büyümeye dikkat çekerek sosyal medyada paylaştığı tweet’inde şu grafiğe yer verdi:

“Yeni ekonomi modeli” üretimi destekleme iddiası ile ortaya çıkmıştı; üretimsiz büyüme modeli olarak tarihe geçti. pic.twitter.com/QSO2MqfsP7

— Hakan Kara (@ali_hakan_kara) July 13, 2023

Bu dengesiz büyümeyi sağlayan ise yılın başından beri sürekli açığı büyüyen ödemeler dengesinde görüldüğü gibi dövizimiz az olsa bile Türkiye’nin hızla artan ithalat bağımlılığı. Seçim öncesi ortalığı güllük gülistanlık göstermek için uygulanan politikalar ve TL’nin değer kaybını önlemek için yapılan Kur Korumalı Mevduat gibi icatlar ithalatı patlattı. İş Yatırım’ın ödemeler dengesiyle ilgili geçen ayki bilgi notunda dile getirdiği gibi ‘Seçimlerden sonra TL’nin değer yitireceğine yönelik yaygın inanç da ithal talebini öne alınca’ Türkiye büyüdü, perakende satışlar arttı ancak ödemeler dengesi açığı mayıs ayında 60 milyar dolarla son 11 yılın zirvesine çıkarken döviz rezervlerimizin de dibi göründü. Bugün de Körfez ülkelerine ve Suudi Arabistan’a ‘dolar bulma seferleri’ düzenlenip taşıma suyla değirmen döndürülmeye çalışılıyor.

Ekonomist ve eski gazeteci Doç. Dr. Orhan Karaca sosyal medyada paylaştığı tweet mesajında perakende satışların mayısta da hız kesmediğini ve aynı hızla artmaya devam ettiğini belirtiyor. 2. çeyrekte de iç talebe dayalı büyüme görüleceğini ifade eden Doç. Dr. Karaca şu paylaşımı yaptı:

Perakende satışlar mayısta da hız kesmemiş, aynı hızla artmayı sürdürmüş.👇Anlaşılan sanayi üretimindeki düşüşe rağmen 2. çeyrekte de iç talebe dayalı büyüme göreceğiz. Ancak seçim sonrası ekonomi politikasındaki değişimle 3. çeyrekten itibaren bu durum değişecek gibi görünüyor. https://t.co/iidwFrhiR5 pic.twitter.com/4xnQfoCO3W

— Orhan Karaca (@Dr_OrhanKaraca) July 13, 2023