Felsefenin çıkmaz sokaklarında alışılmadık bir tarih: Felsefenin Başarısızlıkları

Zaman birçokları için doğrusal ilerler. Başı, ortası ve sonu vardır. Düz bir çizgidir. Belirli bir ahenk ve tempo içinde, belirli partisyonlara bölünmüş devam eden bir silsileler dizisi olarak düşünürüz. Ancak dönüp de zamanın geride bıraktığı tarihe baktığımızda birçok şeyin ne doğrusal ne de bir ahenk içinde olduğunu görürüz. Bir disiplini mercek altına alıp baktığımızda kimi zaman döngüsel ilerlediğine şahit oluruz, kimi zaman çıkmaz sokaklara girer, kimi zaman on yıllarca durağan kalır.

Stephen Gaukroger’ın ‘Felsefenin Başarısızlıkları’ adlı kitabı alışılmadık bir felsefe tarihi. Felsefenin girdiği çıkmaz sokakları, dehlizleri, yanlış yönleri inceliyor. Felsefenin başarısız olduğu yerde başka disiplinlerin nasıl devreye girdiğini anlatıyor. Ve bunları anlatırken felsefenin hem kapsamlı bir öyküsünü anlatıyor hem de felsefenin ne olduğu konusunda çok önemli ipuçları veriyor.

“Felsefi soruşturmanın Avrupa tarihinin dönüm noktalarına denk gelen zamanlarda uğradığı başarısızlıklar bize felsefenin ne olduğu konusunda çok şey anlatıyor.”

Basit ama çok çetrefilli soru: Felsefe nedir?

Felsefenin ne olduğu sorusu belki de felsefenin varlığından beri sorulan ve farklı cevaplar verilen, görünüşte basit ama aslında çok çetrefilli bir soru. Felsefenin ilk başta bilinen her türlü bilimi, disiplini, insanın her türlü entelektüel, düşünsel çabasını kapsayan bir üst-disiplin olduğunu söyleyebiliriz. Isaac Newton’ın yerçekimi kanununun prensiplerini anlattığı kitabının adının ‘Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri’ olması boşuna değil. Ancak zamanla bilim, teoloji, siyaset ve diğer disiplinler felsefeden ayrıldılar. Büyük kopuşlar yaşandı. Bu ayrılışlar da keyfî değildi. Felsefe, binlerce yıllık ömrünün çeşitli dönemlerinde cevaplayamadığı sorularla, girdiği bataklarla ve kimi zaman da yüzyıllarca terk edilerek derin çöküşler yaşadı.

“Birçok felsefeci Batı felsefesinin tarihini güncel meselelere adım adım varan bir ilerleme süreci olarak yorumlamıştır. Buna karşılık felsefe tarihçilerinin birçoğu artık bu tarz bir soykütüksel yaklaşımı büyük ölçüde terk etmiştir.”

Felsefenin bilimin hizmetçisi olduğu çağda felsefe yapmak

Stephen Gaukroger, felsefenin başarısızlıklarla dolu tarihini anlatırken günümüzdeki felsefenin felsefe tarihi bilmeden tam olarak anlaşılamayacağını da gösteriyor. Ancak sadece felsefe tarihi değil, dinler tarihine ve bilimler tarihine de ihtiyacımız var. Çünkü doğrusu felsefenin suskun kaldığı birçok soruya teoloji ve bilimin cevap vermişliği var. Ancak felsefenin bilimden, dinden ve teolojiden farkı ve benzerlikleri, onun ne olduğu, hangi sorulara cevap verebileceği ve gelecekte neye dönüşebileceği konusunda bize bir fikir verebilir.

“Bilhassa felsefenin bilimin hizmetçisi haline getirildiği bir çağda felsefe yapmanın amacının ve anlamının ne olduğunu anlamak için şöyle bir geri çekilip konuya dışarıdan bakmak ivedi bir ihtiyaç haline gelmiştir.”

‘Felsefenin Başarısızlıkları’, felsefe tarihi konusunda birçok soruya cevap veriyor. Felsefenin amacıyla ilgili cesur soruşturmalar yapmaktan çekinmiyor. Ancak felsefe konusunda okunması gereken ilk kitaplar listesine giremez. Daha deneyimli bir okur kitlesine hitap ediyor. Bu deneyimli okur kitlesini ise fazlasıyla ödüllendirmesini biliyor.