‘Türk Dedektif’ dizisinde sarı filtre tartışması
Haluk Bilginer'in rol aldığı, 15 Aralık'ta yayına girecek 'Türk Dedektif' dizisinin fragmanı tartışmalara neden oldu. Eleştiriler çekimlerde kullanılan filtrenin üçüncü dünya iması taşıdığı yönünde. Tartışma 'Geceyarısı Ekspresi'ne kadar uzandı.
Haluk Bilginer’in başrolünde oynadığı ‘Türk Dedektif / The Turkish Detective’ dizisi ekranlara gelmek için gün sayıyor. Yazar Barbara Nadel’ın Müfettiş Çetin İkmen karakterini konu alan polisiye roman serisinden uyarlanan dizi 15 Aralık’ta TV+’ta yayınlanacak.
Bilginer’in yanı sıra Ethan Kai ve Yasemin Allen’in de kadroda yer aldığı yapımın fragmanı izleyiciyle buluştu ama yayınlandıktan kısa süre sonra tartışma yarattı. Tartışmanın nedeni dizideki görüntülerde kullanılan filtre. Sarı tonlarının hakim olduğu filtreyle Türkiye’nin ‘üçüncü dünya ülkesi’ olarak gösterildiği eleştirileri var.
Türk Dedektif’teki sarı filtre Üçüncü Dünya ülkesi iması mı?
Akademisyen Dr. Işıl Acehan sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda kullanılan sarı filtreyi Kings College Üniversitesi Film Çalışmaları bölümü öğretim üyesi Dr. Victor Fan’ın tespitiyle eleştirdi:
“Hollywood’da ve dünyanın öteki ülkelerinde ana akım sektörün birçok film yapımcısı kendilerini belirli bir topluluğun sosyo-politik kaygılarına karşı sorumlu hissetmiyor. Bir görüntü veya film yönetmeni Afrika, Latin Amerika ve Güney Asya’da geçen sahnelerde sarı filtre kullanarak hedeflediği izleyicinin (yani kendisi gibi olan izleyicinin) bunu yoksulluğun, ‘modernite öncesi dönemin’, kanunsuzluğun hakim olduğu bir toplumla ilişkilendirmesini sağlayacak bir alan yaratmayı amaçlıyor. Amaçlanan etki olsun ya da olmasın, bu filtre Rio De Janiero’nun gecekondu mahallelerinde geçen City of God gibi filmlerde görüldüğü gibi sıklıkla ‘üçüncü dünya’ estetiği çağrıştırıyor. Renk teorisi açısından sarının tam tersi olan mavi filtre ise fütüristik, canlı ve ilerici toplumları temsil ediyor.”
Dr. Işıl Acehan, King’s College’dan Dr. Victor Fan’ın filtre kullanımıyla ilgili tespitinden sonra “Filtresiz mavi olan İstanbul’a dizide uygulanan ‘Üçüncü Dünya ülkesi-geri kalmış toplum filtresi’ kullanılmasına bir Türk yapım şirketinin izin vermesi de oldukça ironik. Fragmanda bile Türkiye için yıllardır süregelen steryotiplerin çoğu görülüyor zaten. Filmlerde hastalıklı, tehlikeli, ilkel ortam etkisi vermek için kullanılan sarı filtreye eklenmiş olan dumanlar bu etkiyi iyice pekiştirmiş. Netflix’in 2020 yapımı Extraction filminde Bangladeş’te kullanılan sarı filtre Bangladeşlileri çok kızdırmıştı. Netflix’in yayınladığı kamera arkası görüntüsünün mavi olmasına ‘lensteki hardalı silmeyi unutmuşsunuz’ gibi yorumlar yapılmıştı” diyerek dizideki ışık ve filtre kullanımını eleştirdi.
‘Geceyarısı Ekspresi’ hatırlatması
Dr. Işıl Acehan paylaşım serisinde bir dönem Türkiye’nin dünyadaki imajına büyük zarar veren ‘Geceyarısı Ekspresi / Midnight Express’ filmini de hatırlattı. Dr. Acehan film nedeniyle ABD’de Türklerin geçmişte yaşadığı sorunlara vurgu yapıp şöyle dedi: “Türkiye’nin ve Türklerin dünyadaki imajına uzun yıllar zarar veren bu film nedeniyle 1960 ve 70’lerde ABD’ye göç etmiş mühendis, doktor vs pek çok iyi eğitimli Türk ayırımcılığa uğramış, olaylar işten atılmaya kadar gitmişti.
Filmin hikayesinin gerçek hayattaki kahramanı William Hayes 2007’de Türkiye’yi ziyaret etmiş ve geniş çapta duyurulan bir basın toplantısında hikayesinin çarpıtıldığını belirtmiş, filmin onlarca yıl Türkiye’nin dünya çapındaki imajına verdiği zararın sorumluluğunu üstlenerek özür dilemişti. Yönetmen Oliver Stone da yine 2000’lerin başında Türkiye’ye gelerek Türklerden özür diledi. Dolayısıyla bu görüntünün zihinlerde halen negatif bir etkisi var. Bunun için en azından bir Türk yapımcının da ortağı olduğu ve dünya çapında bir aktörümüzün oynadığı bir işte daha dikkatli olunmalı diye düşünüyorum.”
‘Batı’da da örnekleri var’
Işıl Acehan’ın ‘Türk Dedektifi’ dizisi hakkındaki yorumlarına X’ten karşı bir görüş geldi. Ozakson isimli sosyal medya kullanıcısı yazdığı yorumda sarı filtrelerin Batı’da çekilen yapımlarda da kullanıldığını söyleyerek şu yorumda bululndu: “Tespit eksik. Bu filtre sadece fakirliği simgelemez. Ayrıca hem zamanı, mekanı ayırt etmek için, hem de konuya göre kullanılır. Sarı filtre California ve İtalya gibi mekanlarda da kullanılıyor. Peki oralar gelişmemiş mı? Bi cinayet filmi olan ‘Seven’ filminde de kullanıldı.”
