Yazarlar Gazze’yi konuşuyor: Dile, sohbete ve her şeye olan inancımı kaybediyorum

Isabella Hammad ve Sally Rooney.

Biri İngiliz- Filistinli, diğeri İrlandalı iki yazar. Farklı kökleri, farklı geçmişleri ve bunlardan hareketle farklı hikâyeleri, ama ortak bir noktaları var. Yaşadıkları dünyanın sorunlarına ses veriyorlar.

Sally Rooney Can Yayınları’nın yayınladığı ‘Normal İnsanlar’, ve ‘Güzel Dünya, Monokl Edebiyat’ın yayınladığı ‘Güzel Dünya, Neredesin’ kitaplarıyla Türkiye’de de bilinen, sevilen bir isim. Kitapları televizyon dizilerine uyarlandı, ödüller aldı. Isabella Hammad’ın ise Türkçeye çevrilmiş tek bir kitabı var, ‘Parizyen.’ Alfa Yayınları’ndan çıkan roman, I. Dünya Savaşı aileleri, dostlukları ve aşkları paramparça ederken genç bir Filistinli’nin kendini bulma hikâyesini anlatıyor.

Rooney ise İsrail’in Filistin’i işgali ve Filistin’in özgürlük mücadelesinde elini taşın altına koymaktan çekinmemiş bir yazar. 2021 yılında yayınlanan ‘Güzel Dünya, Neredesin’ romanının İbranice çeviri haklarını önceki iki romanını çeviren İsrailli yayınevi Modan’a satmayı reddetmişti. Daha sonra da “İsrail’in Filistinlilere uyguladığı baskıya verilen uluslararası desteği sona erdirmeyi ve İsrail’e uluslararası hukuka uyması yönünde baskı yapmayı” amaçlayan Boykot, Tecrit ve Yaptırımlar (BDS) hareketine desteğini ilan ettiğini duyurmuştu.

Çağdaş dünya edebiyatının iki önemli genç yazarı, tüm dünyanın izlediği Gazze katliamı hakkında konuştu. Daha doğrusu, e-posta aracılığıyla uzun uzun sohbet ettiler. Rooney ve Hammad iki hafta boyunca birbirlerine mail atmış. Birbirlerine sordukları sorular ve yanıtlarda dünyaya ilişkin görüşlerinin yanı sıra samimiyetleri de hemen hissediliyor. Öyle ki hayatını yazarak kazanan, kendini kelimelerle ifade eden bir yazar olsa da, Rooney Gazze’de yaşananlar hakkında “Bu anlarda dile, sohbete, diyaloğa, her şeye olan inancımı kaybediyorum” diyor.

Bu uzun sohbetin (yaklaşık 10 bin kelime) konu yelpazesi de bir hayli geniş. Rooney ve Hammad Batı medyası ve sanat kurumlarının Gazze’nin işgaline yönelik tutumlarından sanatçıların böyle zamanlarda nasıl durmaları gerektiğine, edebiyatçı sorumluluğundan Filistinlilerin mücadelesine ve kişisel olarak neler hissettiklerine dair konuştular.

‘Çaresizliğin etik olmadığını düşünmüyorum’

Sally Rooney: “(…) Sanatsal-entelektüel çalışmalar ile siyasi örgütlenme ve direniş arasındaki bu ilişkiden biraz bahsetmek isteyip istemeyebileceğinizi merak ediyorum. Böyle bir zamanda sanatçıların ve aydınların rolü nedir? Bu ifadeyi kullandığımda bile “böyle bir zaman” dememin yanlış olduğunu hissediyorum. Ama belki siz bana ne düşündüğünü söyleyebilirsiniz.”

Isabella Hammad: “(…) Son zamanlarda birkaç kişi bana bu konuda benzer sorular sordu. Özellikle sanatçıların böyle durumlarda ne yapmaları gerektiği sorusu. Sanırım bu soru sadece bu şiddetin korkunçluğunu ifade etmenin bir yolu olarak değil, aynı zamanda endüstriyel bir ölçekte gerçekleşen bu dehşet verici şiddetin yarattığı dehşetin bir ifadesi olarak da düşünülebilir. Bu ölçek, insanlığı insan olmaktan çıkaran bir yakınlığı getiriyor, birçok kişi için insan olarak ne olduğumuzun temel duygusunu sarsıyor. Aynı zamanda şiddetin sanat yapmayı oldukça boş ve güçsüz gösterebildiği bir şekilde, temelde ifade etmenin bir yolu olabilir. Temelde işe yaramaz hissetmek kolaydır. Oradan çaresizliğe geçmek de kısa bir sıçrama olabilir. Ancak çaresizliğe düşebileceğimize inanmıyorum ve çaresizliğin etik olmadığını düşünmüyorum.

Bu başladığında, yani bu son şaşırtıcı şiddet dalgasının başladığı zaman, soğukkanlı veya analitik düşünmek benim için imkansızdı. Sadece olanları hissetmeli ve trajedilere, öldürmelere ve kayıplara katılmalı, acı dışındaki her türlü ifadenin bir şekilde bozulmuş olduğunu düşünmeliydim. Ancak 1948’de başlayan Filistinlilerin etnik temizliği, hem Gazze’de hem de Batı Şeria’da kitle taşıma girişimleri de dahil olmak üzere çarpıcı bir hızla devam ediyor. Ve ırkçılık ve bu tür soykırımsal şiddete yol açan güçlerin, esasen düşünmeme eğiliminde olduklarından giderek daha eminim. Bana öyle geliyor ki ırkçılık genellikle hesaplanmamış, aksine düşüncesizlik biçimindedir: Düşüncenin yokluğudur. Bu nedenle mümkün olduğunca açık düşünmek ve konuşmak çok önemli.

‘Sanatçılar gerçekler ve hümanizmde ısrar etmeli’

(…)Tabii ki sanat yapmanın yavaş formlarının, hatta bu değerin oldukça belirsiz ve öngörülemeyen olduğuna inanıyorum, ve inanç krizlerini oldukça düzenli bir şekilde deneyimliyorum bile. (…)Aynı zamanda, güç yalan söylediğinde güce gerçeği söylemek gibi, hepimizin yapabileceği daha kısa vadeli şeyler de var. Bastırılan veya susturulan sesleri yükseltmeye çalışabiliriz. Tarihe, gerçeklere ve hümanizm ilkesinde ısrar edebiliriz(…)

Ancak sanatçılar ve entelektüeller aynı zamanda bu dünyanın bir parçası. Son yıllarda demokratik prensipler etrafında uzlaşma sağlamanın önemine dair gerçek bir duyarsızlık olduğunu düşünüyorum. Sanki bunlar kendi başlarına var olmaya devam edecekmiş gibi, onları korumak için savaşmamıza gerek yokmuş gibi…  Cenevre Sözleşmeleri, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi – bunlar henüz bir yüzyılı aşkın bir süredir varlar ve anlamını yitiriyorlar gibi görünüyorlar. Bu beni korkutuyor. Ve herkesi korkutmalı. Çünkü sadece Filistinliler için değil, herkesi etkileyen sonuçları var.

(…)İrlanda’nın Filistinlilerle nasıl bir dayanışma gösterdiği hakkında biraz bilgi verir misiniz? Eğer sizin için sakıncası yoksa sizin kişisel görüşlerinizi de merak ediyorum…

Sally Rooney: İrlanda’da ilginç bir durum var. Bir yandan, İrlanda halkı arasında Filistinlilere karşı gerçek ve yaygın bir dayanışma var, ki bu durum kısmen siyasi sınıfta da yansıma buluyor. Ancak öte yandan, İrlanda ulusal bir devlet olarak baskın güçlerin kurumlarına oldukça entegre olmuş durumda. Bu nedenle burada bir gerilim var. Örneğin son birkaç yılda İrlanda parlamentosu, illegal İsrail yerleşimleri ile ticaret ilişkilerini suç sayan bir yasa tasarısını kabul etti. Ancak özellikle ABD’den gelen uluslararası baskıyla hükümetimiz bu yasayı engelledi. Illegal yerleşimlerle ticaret halen devam ediyor. Belki de bu, İrlanda’nın durumunu bir şekilde gösteriyor. Biz bir yandan eski (ve kısmen halen devam eden) bir sömürge konusu olmakla, bu ideolojik eğilimleri içermekle birlikte; aynı zamanda zengin bir Avrupa ülkesi olup ABD ile çok yakın ilişkilere sahibiz ve bu durumun getirdikleriyle de karşı karşıyayız. Bu her zaman bir çelişkiydi, ancak bu çelişkinin şiddeti şu anda kesinlikle artıyor.

Ben İrlandalı bir yazar olarak  genellikle Filistin konusunda “sesimi yükseltme” konusunda oldukça özgür hissettim. Bildiğim kadarıyla hiç kimse söylediğim veya yazdığım şeye ciddi bir şekilde itiraz etmedi. İlk olarak, İsrail işgali konusunda suç ortaklığı yapan, İsrailli yayıneviyle kitap anlaşmasını reddederek kültürel boykota katıldığımda görüşlerim aniden tartışmalı olmaya başladı. İrlanda’da olmasa bile uluslararası alanda… Bu ilginç, çünkü gerçek politik çizgilerin nerede çizildiğini gösterdiğini fark ettim. (…)

‘Konuşmayı baskılamak söylenenin ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor’

Isabella Hammad: (…) “Batıda Filistin haklarını destekleyen konuşmalar uzun süredir bastırılıyor.  Tepkinin bir korku işareti olduğunu düşünüyorum. Konuşmayı baskılamak söylenenlerin ne kadar güçlü olduğunun bir göstergesi. Yine de iyimser olmamız gerekip gerekmediğini bilmiyorum. Bu, kayıtsızlığa yol açmadığı sürece iyi olabilir. Ama ne pahasına? Öldürülenler, yaralananlar,  ailesi olmayan insanlar, ebeveynleri olmayan küçük çocuklar, toplu mezarlar… Şu anda uluslararası dayanışma ateşkesi bile getiremedi. Bombalar hala düşüyor. Kalbim her gün kırılıyor. Bu dayanılmaz.”

Sally Rooney: (…) “Dün bir toplu mezarın görüntülerini gördüm. Görüntüler, düzinelerce veya belki de yüzlerce cesedin döşendiği, mavi kumaşla bağlandığı ve mekanik bir kazıcının sipere toprağı küreklediği kaba bir hendeği gösteriyordu. O zamandan beri bu cesetlerin şu anda İsrail işgali altında olan el-Şifa hastanesinden Han Yunis’e gömülmek üzere getirildiğini okudum. Böyle bir sahneyi anlatmak nasıl mümkün olabilir? Sanki bir filmde ya da romanda oluyormuş gibi; sanki bir televizyon şovunun bir bölümünde gördüğüm bir şeyi size anlatmaya çalışıyormuşum gibi. Ama bizim dünyamız toprağın ölülerin işaretsiz bedenleri üzerine küreklendiği dünya.

‘Bu anlarda dile, sohbete, diyaloğa, her şeye olan inancımı kaybediyorum’

Her şey çok anlamsız. İçimdeki her şey tanık olduğum şeye karşı isyan ediyor. Ve şimdiye kadar size yazdığım her şeyi, jeopolitik, batıdaki kamuoyu hakkında düşünüyorum ve düşünüyorum: Ne kadar anlamsız! Bazı ünlüler Instagram’da bir şeyler söyledi. Bunun iyimserlik için yeterli olup olmadığını soruyorum, gerçekten mi? Telefonumu her açtığımda yıkılan mahallelerin, yas tutan annelerin, toplu mezarların görüntülerini görüyorum. Söyleyeceğim her şey saçma ve iğrenç hissettiriyor. Bu anlarda dile, sohbete, diyaloğa, her şeye olan inancımı kaybediyorum. Böyle bir anda benim için bir şey ifade eden tek kelime şu kelimedir: Hayır. Ve tek yapmak istediğim, bu yıkım ve ıstırap görüntülerini görmek için bunu tekrar tekrar kendime tekrarlamak. Hayır, hayır, hayır.

“Filistin halkına uygulanan toplu katliam, açlık ve psikolojik işkenceyi, eğer sizin dediğiniz gibi soykırım değilse, hangi terim tanımlayabilir? Ve bunun hakkında konuşmak için, ortak bir dil, paylaşılan tanımlarla başlamamız gerekiyor.”

İngiltere’de sanatçılar Filistin kültürü için ayakta