‘Zamanın ruhu’na uygun: Dışişleri Bakanlığı’nın teşkilat yapısında köklü değişiklik

Resmi Gazete’de bu kez Dışişleri Bakanlığı’nın yapısında önemli değişiklikler içeren Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yayımlandı. Kararname Haziran 2023’te dışişleri bakanı olan Hakan Fidan’ın bakanlığın yapısı ve işleyişiyla ilgili attığı en önemli adım oldu.

Aslında yapılacak değişikliklerin sinyalleri 21 Aralık 2023’te, Dışişleri Bakanlığı’nın 2024 bütçesinin konuşulduğu TBMM toplantısında verilmişti. Fidan görüşmelerde “yoğun dış politika gündeminin her açıdan güçlü bir Dışişleri Bakanlığı teşkilatını zorunlu kıldığını” belirtmiş ve şöyle demişti:

“Göreve geldiğim günden itibaren bakanlığımızın işleyişini daha etkin kılmaya yönelik adımlar atıyoruz. Fiziki koşulların iyileştirilmesi, teknik imkanların güçlendirilmesi, personel sayısının artırılması ve mevzuatın güncellenmesi şeklinde dört alanda bakanlığımızı modern koşullara uygun hale getirmeye çalışıyoruz.”

Fidan geçen yıl 14’üncü Büyükelçiler Toplantısı’nda yönetiminin izleyeceği dört temel stratejik hedeften bahsetmişti. Bunlar bölgedeki barış ve güvenliği tesis etme, dış ilişkileri yapısal zemine oturtma, refah ortamını geliştirme ve küresel hedefleri ilerletme şeklindeydi. Diplomatik kaynaklara göre bu yeni vizyon çerçevesinde kurumsal, idari, teknik, fiziki koşullarda iyileştirme yapılması şarttı.

Bu düzenlemelerle Türkiye’nin yeni dış politika vizyonunu yansıtacak, hızlı, verimli ve etkin çalışmasını sağlayacak bir mekanizma oluşturulması amaçlanıyor. Peki nedir bu değişiklikler?

📌Bakanlığın genel müdürlük sayısı artırıldı ve her coğrafyaya özel genel müdürlükler oluşturuldu. Latin Amerika ile Amerika birbirinden ayrıldı, Latin Amerika Genel Müdürlüğü kuruldu.

📌Normalde İran ve Irak meselelerine Güney Asya Genel Müdürlüğü bakardı ancak şimdi İran-Irak Genel Müdürlüğü olarak ayrı bir bölüm oluşturuldu. Türkiye’nin terörle mücadelede Irak ile artan işbirliği nedeniyle bu çok da tuhaf bir yapılanma sayılmaz.

📌Türkiye’nin dış politikada son dönemde özellikle önem verdiği Türk Devletleri Teşkilatı ile ilişkilerin daha da kurumsal hale getirilmesi için Orta Asya ve Türk Devletleri Teşkilatı Genel Müdürlüğü kuruldu.

📌Bu genel müdürlüklerin içinde bir de bölgelere göre uzmanlaşmayı sağlayacak birimler eklendi. Amaç teşkilat içindeki görevlilerin bir alanda uzmanlaşması.

📌Bir diğer yeni birim ise İnsani ve Teknik Yardımlar Genel Müdürlüğü. Birimin görevi doğal afetler ve salgınlar sonrasında ikili ve çok taraflı işbirliği konularında eşgüdüm sağlamak, Türkiye’ye gelecek ya da Türkiye’den gidecek insani yardımları koordine etmek olacak.

‘Zamanın ruhu’na uygun iletişim ve arabuluculuk birimleri

📌İlginç bir değişiklik de Kamu Diplomasisi ve Stratejik İletişim Genel Müdürlüğü içinde yaşandı. Enformasyon Genel Müdürlüğü Kamu Diplomasisi ve Strateji İletişim Genel Müdürlüğü’nden ayrılarak ayrı bir yapı oldu. Geçmişte bu yapı Dışişleri Bakanlığı’nın en yerleşik birimlerindendi. Diplomatik kaynaklara göre bu iki yapıyı birbirinden ayırmakta amaç bakanlığın eylemlerinin en doğru ve en hızlı şekilde kamuoyuna aktarılması. Buna göre yeni genel müdürlüğün “zamanın ruhuna” ve koşullarına uygun bir kamu diplomasisi ve stratejik iletişim çalışması yapılması bekleniyor.

Hakan Fidan’ın da son dönemlerde “zamanın ruhu” ifadesini dile getirdiğini görmüştük. Hande Fırat’ın programına konuk olduğunda ABD’nin Rusya’dan S-400 alınması nedeniyle Türkiye’ye uyguladığı CAATSA yaptırımlarıyla ilgili sorusuna “CAATSA’yla ilgili, Türkiye’yle ilgili başlayan konu da zamanın ruhunu artık kaybetmiş durumda. Yani şu anda zamanın ruhu daha farklı bir şey dikte ettiriyor, yani Türkiye ve Amerika’nın bir araya gelerek potansiyellerini ve müttefik olurlarsa neleri beraber başarabileceklerini hatırlayarak özellikle karşılıklı çıkar ve saygı çerçevesinde sorunları çözme yönünde adım atmaları gerekiyor” cevabı vermişti.

📌Yeni kurulan bir diğer birim de Uluslararası Arabuluculuk Genel Müdürlüğü. Bu birimle Türkiye’nin son dönemde yürüttüğü arabuluculuk çalışmalarının daha da uzmanlaşmış bir birimle ilerlemesi amaçlanıyor. Mevcut koşullarda Türkiye’nin arabuluculuğuna Rusya-Ukrayna savaşında önem veriliyor. Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nda Türkiye garantörlük koltuğundaydı ve Rusya anlaşmadan çekilene kadar anlaşma kapsamında sorun yaşanmamıştı. İki ülke bir kez daha müzakere koltuğuna oturursa Türkiye’nin arabuluculuk yapması istenebilir, çünkü Batı’nın aksine Rusya ile ilişkilerini kesmeyen nadir NATO ülkelerinden biri Türkiye. Gazze’de devam eden savaş için de Hamas ateşkes konusunda garantör ülkelerden biri olarak Türkiye’yi gösteriyor.

📌Dışişleri teşkilat şemasında eskiden tek bir birimde yer alan konsolosluk ve göç ile ilgili konular iki ayrı genel müdürlük tarafından yürütülecek. Konsolosluk Hizmetleri ve Yurtdışında Yaşayan Vatandaşlar Genel Müdürlüğü yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları başta olmak üzere konsolosluk işlerine bakacak. Göç Politikaları ve Vize İşlemleri Genel Müdürlüğü ise göç ve vize işlemlerinden sorumlu olacak. Türk vatandaşlarına çeşitli nedenlerden dolayı vize verilme süreci hem yavaş ilerliyor, hem de bu uzun bekleyiş çoğu zaman olumsuz yanıtla sonlanıyor. Dışişleri Bakanlığı bu konu üzerinde çalıştıklarını söylese de pandemi dönemi sona erdiğinden beri devam eden bu kriz çözüme kavuşmuş değil. Bu ayrım bakanlığın sorunlarını çözüme ulaştırmada hızlandırıcı bir faktör olabilir.

📌Bilim ve Teknoloji Politikaları Genel Müdürlüğü de kurulan bir diğer birim. Bu genel müdürlük günümüz teknolojilerini yakından takip ederek uluslararası ilişkilere etkisini analiz etmek, bu alandaki mevzuat ve rejim çalışmalarını izleyerek ülkedeki politikalarla karşılaştırmaktan sorumlu olacak. Diplomatik kaynaklara göre Türkiye bu birim sayesinde giderek yaygınlaşan bilim diplomasisini kurumsallaştırmayı planlıyor.

İstihbarat birimi bakanlıkta ‘ağır ağabey’ olacak

📌Şimdi gelelim Ukrayna savaşından bu yana birçok ülkenin de ilgisini çeken savunma sanayi alanına. Baykar’ın TB-2 insansız hava araçları Ukrayna tarafından Rusya’nın saldırılarına karşı kullanılmış ve başarısı sayesinde bazı ülkelerin sipariş yağmuruna tutulmuştu. Dışişleri Bakanlığı, Savunma Bakanlığı ve Savunma Sanayi Başkanlığı’ndan sonra savunma sanayi alanında görev ve sorumluluk üstlenen bakanlık olacak.

📌Dışişleri’nin önemli birimleri arasında yer alan Uluslararası Güvenlik Genel Müdürlüğü üçüncü ülkelerle savunma ve savunma sanayi alanlarındaki temasların hem Dışişleri içinde hem de diğer ilgili kurumlarla koordinasyonundan sorumlu olacak.

📌Bir diğer değişim Araştırma ve Güvenlik İşleri Genel Müdürlüğü’nde yaşandı. Bu birimin adı artık İstihbarat ve Güvenlik İşleri Genel Müdürlüğü. Birimin görev tanımları arasında terörle mücadele, organize suçlar ve mali suçların yanı sıra siber güvenlikle ilgili çalışmalar var. Birimin bakanlığın alanına giren konularda istihbarat ve güvenlik kurumlarıyla ilişkileri de yürütmesi gerekiyor.

Önceden MİT Başkanı olan Fidan’ın en önem verdiği birimlerin başında kuşkusuz bu birim gelecek. BBC Türkçe’de yer alan habere göre Fidan’ın göreve geldiğinden beri en çok bakanlığın ve personelin daha güvenli bir teknolojik altyapıya kavuşmasına önem veriyordu. Bu bağlamda haberleşme güvenliği ve siber güvenlik alanlarında merkez ve yurtdışı teşkilatlarında gerekli teknik altyapının oluşturulması ve gerekli eğitimlerin verilmesi de bakanlığın görevleri arasında.

Dışişleri’nden Belçika çıkışı: PKK, Batı Avrupa’da toplumsal barışı tehdit ediyor