“Arife günü oruç yiyenin bayram günü yüzü kara çıkar”

‘Bütünlük’ (integrity) üzerine, bize ait hoş bir söz bu.

Lâfı, kestirmeden, “Dün öyle bir şey yapabilen yarın muhtemelen böyle biri olur” ilintisine getiriyor.

Yani, bütünlük konusuna.

Farklı kültürlerde bu mesele (olumsuz bir bütünlük) hakkında epey meşhur cümle ve atasözü var.

Aslında, Bütünlük, sonradan eklenen parçalar tarafından bozulmayan bir keyfiyet. 

Bizim dilimizde karşılığı, Dürüstlük. 

İyi ya da kötü.

Türk Dil Kurumu sözlüğünde “doğruluk” olarak; başka başvuru kaynaklarında, “özü sözü bir olma”, “olanı olduğu gibi yansıtma”, “gerçeği gizlemeye, bildiğinden, inandığından ve olduğundan başka türlü görünmeye veya göstermeye çalışmama” gibi tanımları da var.

Kolay anlaşılması için düşsel bir örnek de veriliyor.

Diyelim ki, almak üzere olduğunuz bir araba size mükemmel görünüyor. 

Yani görünüşte her şey size güven verici, döşemeler, kaporta, aksesuarlar istediğiniz gibi. 

Sonra bir deneme sürüşüne çıkılıyor. Daha başlangıçta bir lastiği patlayıveriyor. 

Ya da yepyeni olduğu varsayılan, kontrol edilmiş, garantisi verilmiş aküsü bitiyor.

Bu durumda tek bir parçanın—bir lastik, veya akü—arızalanması nedeniyle tüm arabanın sizdeki ‘bütünlüğü’ bozulmuş oluyor.

Bu metaforu bir insan tekine uyguladığınızda, kişinin başına da arabaya benzer bir durum gelebilir.

Harika özellikleri olan, hayranlık uyandıran biri olabilirsiniz. 

Ama eğer, gerçeğinizin bir yanının bilerek gizlendiği, dışarıya gösterdiğiniz kişide olmaması gereken, henüz bilinmeyen bir kişilik özelliğiniz bir an kendini gösterirse; mesela karakterinizi olmadığı gibi göstermeye kalkışmışsanız, gerçek belirginleştiği anda bütünlüğünüzü (dürüstlük) kaybedebilirsiniz. 

Çünkü tek bir parçanın ters düşmesi bile, ‘bütünü zedelemeye’ yeter.

“Mehmet iyi bir adam, n’apalım tek kusuru mahalledeki köpekleri öldürme merakı, o da oluversin!”

Böyle düşünemeyiz.

Mehmet belki iyi biri olabilir, ama gizli gizli köpek öldüren biri olduğu anlaşılırsa, ona ilişkin kanaatimizi (güven duygumuzu), artık yeni öğrendiğimiz o olumsuz özelliği belirler. 

Hele bir de bu gizlenmişse.

Yaptığınız şey aslında sezgisel bir değerlendirmeyle, ‘köpek öldüren biri, diğer tüm iyi niteliklerine rağmen, temelde bilmediğimiz bir problem taşıyor’ yargısı olabilir.

Buradan devam edip, bütünlük üzerine bir başka metafor geliştirelim.

Tek bir çatlağının tüm bir binayı bütünüyle sallamaya, hatta yıkmaya yetmesi gibi, Bütünlük arayışınız da, bir karakterin (güvenirliğinin, sahiliğin) toplam kalite testi’ gibi, bir kişiye duyduğunuz güveni temelden sarsıcı olabilir.

İnsan karmaşık bir yapı:

Bir zayıflık diğer tüm niteliklerin değerini gölgeleyebilir.

Arabanın akü veya lastiği, tam da bunu söylüyor.

Onun beğenilir/güvenilir yapanların bütünlüğü, tek bir bozulma yüzünden -en azından- kuşku oluşturmuş ya da çökmüştür.

Belki de Bütünlük, ilkin insanın kendi içindeki parçaların birbirine karşı dürüst kalması demektir.

Eski Türkçedeki karşılık bana kalırsa en iyisi:

Samimiyet.

Şu ‘ara yorumun’ daha gerçekçi ve daha insancıl olduğunu düşünüyorum:

Bütünlük, her parçanın kusursuz olduğu değil, her parçanın doğru ve uyumlu şekilde birbirine bağlandığı bir hâl diyenler haklı.

Yani insan da lastik patlatabilir.

Önemli olan o lastiği değiştirip yola hangi kafayla devam edip etmediği.

Kendini yenileme istiyorsa da, bunun da bütünlüğü, hakikiliği.

Kendini sorgulama kaçınılmaz, ama bir görüşe göre, Bütünlük cam gibi, bir kez çatladı mı artık eskisi olmaz.

Başka bir görüşe göre ise, Bütünlük, doğrulukla yeniden kurulur.

Çünkü Bütünlük sadece “hata yapmamak” değil, “hatan ile ne yaptığın” meselesi.

‘Siyasette bütünlük’, bireyde olduğundan daha görünür ve daha yankılı. 

Siyasetçinin taşıdığı “Bütün”, yalnızca onun ‘kendi ruhu’ değil; bir milletin ona teslim ettiği umut, güven ve ortak kader.

Bu nedenle siyasetçinin tek bir kusuru, tek bir yalanı, tek bir gizlediğinin sızıntısı, arabanın lastiği gibi, yalnızca o kişinin kendisini değil, temsil ettiği tüm yapıyı patlatıyor.

Ve toplumu sarsıyor.

O lastiğin patlamasıyla yolda kalan araba misali:

Sistemdeki bir kötülük ile halkın gözünde bütün bir sistem tökezliyor.

Sistemin Bütünlüğü de bu belki.