Antep fıstığındaki kriz baklava fiyatlarını daha da artıracak

Her şeyin fiyatı öyle hızlı artıyor ki yetişmek imkansız hale geldi. Neden bunu ifade ettim. Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) tarafından her ayın ilk haftası düzenli olarak üretici, hal, pazar ve market fiyatları açıklanıyor. Bu listede bir ürün özellikle dikkatimi çekti: Antep fıstığı. Son bir ayda fiyatı %51, son bir yılda ise %151 artmış. Üstelik bu durum, üretici son 5 aydır sabit fiyatla satış yaparken gerçekleşti.
Dünyadaki her dört Antep fıstığından birini üreten Türkiye, 3’üncü sırada yer alıyor. Üretim artmasına rağmen fiyatlar sürekli yükseliyor. Bundan altı yıl önce, yılbaşından mayıs ayına kadar geçen süreçte fiyatların %300 artarak 220 liraya ulaşmasıyla Antep fıstığı krizi yaşanmıştı. Dönemin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Ahmet Eşref Fakıbaba, fiyatların artması üzerine baklavada fıstık yerine fındık kullanılmasını önermişti. Fıstık tüccarlarıyla yapılan görüşmenin ardından fıstığın kilosunun 160 liraya düştüğü açıklanmıştı.
Bu sorunun bir daha yaşanmaması için dönemin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Ahmet Eşref Fakıbaba, “Lisanslı depoculukla fırsatçılığın da önüne geçmiş olacağız” demişti. Ancak altı yıl geçti ve sonuç koca bir sıfır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, ülkemizde fıstık üretimi 1988-1999 yılları arasında ortalama 41 bin ton, 2000-2009 arasında 71 bin ton, 2011-2019 arasında 128 bin ton, 2020-2024 arasında ise 225 bin ton olarak gerçekleşti. 2023 yılında üretilen 176 bin ton fıstığın %34’ünü Şanlıurfa üreterek ilk sırada yer alıyor. Ardından %31 ile Gaziantep, %19 ile Siirt, %4 ile Adıyaman ve %3 ile Kahramanmaraş geliyor. Bu beş ilimiz toplam üretimin %90’ını karşılıyor. 2024 yılında 294 bin ton ile Cumhuriyet döneminin en yüksek ikinci fıstık üretimi gerçekleşmesine rağmen fiyatlar yine de aşırı yükseldi.
TZOB tarafından açıklanan fiyatlara göre, Antep fıstığı market fiyatları haziran ayında bir önceki aya göre %51, son bir yılda ise %150 arttı. Aynı dönemde çiftçi fiyatları bir önceki aya göre artış göstermezken, bir önceki yıla göre %28 artmıştı. Çiftçinin kilosunu 250 liraya sattığı fıstığı, biz 900 liraya alıyoruz. Neredeyse dört kat bir artış var. Vatandaş artık fıstığı rüyasında görebilir veya belki bir hayırsever ikram ederse baklavanın tadına bakabilir.

İyi bir baklavada kilo başına 300 gram fıstık kullanılıyor. Fıstık fiyatlarındaki yükseliş baklavanın maliyetinde en az 100 liralık bir artış demek. Şu anda kaliteli fıstıklı baklavanın kilosu 800 ile 900 lira arasında değişiyor. Eğer bu fiyatların altında baklava alıyorsanız, içinde çok az fıstık vardır veya fıstık yerine başka bir şey kullanılmıştır.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre, 2024 Haziran ayında miktar bakımından bir önceki yılın aynı dönemine göre %60 düşüş yaşanmasına rağmen, ocak-haziran döneminde %59’luk bir artış var. Geçen yıl haziran ayında kilosu 15 dolara ihraç edilen fıstık yaklaşık 4 dolar artarak bu yıl 18,9 dolardan satıldı. Geçen yıl ocak-haziran döneminde 13,7 dolara satılan fıstık, bu yıl aynı dönemde 15,2 dolara ihraç edildi.
Ocak-haziran ayları arasında bir dolarlık artış olmasına rağmen, haziranda fiyatların 4 dolar artması ihracat fiyatının artması açısından olumlu bir gelişme olarak görülse de iç piyasada fiyatların yükseldiğinin bir başka göstergesi olarak yorumlanabilir.

Şimdi fiyatı son bir ayda 300 lira artarak 900 liraya ulaşan Antep fıstığını tüketici nasıl alacak? Her fiyat artışında ithalat yapan veya fiyatlar arttığında ihracat yasağı koyan bakanlık, bu duruma neden şimdiye kadar müdahale etmedi? Vatandaşa bir avuç fıstığı çok mu gördüler? Emekli ve asgari ücretli vatandaşlara hiç alamayacakları fıstığı reva görmüyorsanız, en azından baklavanın ucuzlaması için neden müdahale etmiyorsunuz? Daha önce de örnek vermiştim; bir ton baklava 900 bin lira, bir ton araba da 900 bin lira. Sizce bir gıda ürününün bu kadar pahalı olması normal mi?
Sayın Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’dan rica ediyoruz, konuya bir el atar mısınız? Antep fıstığı 900 liradan 600 liraya düşsün. Yoksa siz de fındıklı baklava gibi yeni bir öneri mi sunacaksınız? Gerçi 600 liraya da düşse yine de yiyemeyeceğiz, belki baklava ikram eden biri denk gelirsek tadını unutmamış oluruz.
Son söz; müdahale ederken çiftçimizi koruyarak yapın lütfen.

Antep fıstığı bile spekülatif yatırım aracı oldu