Buğday ve arpa çiftçisinin enflasyonla imtihanı

Türkiye’nin tarım sektörü, arpa ve buğday alım fiyatlarının açıklanmasıyla hareketli günler yaşıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın sosyal medya hesabından duyurduğu fiyatlara çiftçiler, siyasiler, sivil toplum kuruluşları tepki gösterdiler. Peki bu tepkiler haklı mı? Yazının sonunda siz karar verin.
Geçen yıl seçimden sonra 6 Haziran 2023 tarihinde açıklanan alım fiyatları tam bir yıl geçtikten sonra aynı gün açıklandı. Neden bu kadar önemli buğday ve arpa fiyatları, ülke için ne anlama geliyor? Neden bu kadar tepki alıyor? Bunları başlık başlık size anlatmaya çalışacağım.
2023 yılı itibariyle ülkemizde 16 milyon 711 bin hektar alanda tahıllar ve diğer bitkisel üretimi yapılıyor. Tarla tarımı içinde buğdayın ekim alanları 6 milyon 833 bin hektar, arpanın ise 3 milyon 278 bin hektar. Tarla tarımı içinde buğdayın payı %41, arpanın payı %20. Her ikisinin toplam içindeki payı %61’i oluşturuyor. Ülke tarımı içindeki payı ise %48. Bir başka deyişle Türkiye’de üretilen her iki tarladan birinde ya buğday ya da arpa var.
Anavatanı Türkiye olan buğdayın ekim alanları 1998 yılında 98 milyon dekar iken 2023 yılında 68 milyon dekara düştü. Ancak aynı süre zarfında üretimi ortalama 20 milyon ton oldu. Ekim alanlarının azalmasına karşın üretimin sabit kalması sonucu oluşan ihtiyaç ve işlenerek ihraç edilen gıda ürünleri için elzem olan buğdayın ithal edilmesi gerekiyordu. Türkiye, 2002 yılından itibaren buğday ithal etmeye başladı. 2000 ile 2024 Nisan ayları arasında 7,9 milyon ton buğday satan Türkiye, aynı dönemde 105,8 milyon ton buğday ithal etti. Bunun yarısından fazlası 6 yılda ithal edildi. Geçen sene çiftçiye iyi fiyat verilmesine rağmen 11,7 milyon ton buğday ithalatı ile Cumhuriyet döneminin ithalat rekoru kırıldı.
Yurt içinde üretim neden yıllarca sabit kaldı? Bu sorunun cevabı çok basit. Rusya ve Ukrayna’da üretilen buğdayın maliyeti Türkiye’den çok ucuz olduğu için un, makarna, irmik, nişasta, bisküvi sanayisi için Dahilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında böyle bir kolaylık sağlandı. Yurt içinde üretilen buğdayın hep bize yettiği söylendi ki bu da artık geçerli değil. Son beş yılda DIR kapsamında ithal edilen buğday da artık içeride kalıyor.
Tüm bunlara rağmen çiftçimiz vazgeçmeyerek üretmeye devam etti. Hatta bu yıl geçen seneye göre ekim alanları buğdayda 2 milyon dekar, arpada 1 milyon dekar arttı. Ekim alanlarının artmasına rağmen fare zararı ve ocak-nisan döneminde yağışlar yeterli olmadığı için 21 milyon ton buğday, 8,4 milyon ton da arpa üretilmesi bekleniyor.
O zaman sorun nerede başlıyor? 2023 yılında seçim sonrası ton başına makarnalık buğday alım fiyatı 9 bin lira, ekmeklik buğday 8 bin 250 lira ve arpa 7 bin lira olarak açıklandı. Ayrıca ton başına buğdayda 1.000 TL, arpada ise 500 TL ilave hububat üretim primi verildi.
Bu yıl ise ton başına makarnalık buğday alım fiyatı 10 bin lira, ekmeklik buğday 9 bin 250 lira ve arpa 7 bin 250 lira olarak açıklandı. Ayrıca ton başına buğdayda 1.750 TL, arpada ise 750 TL ilave hububat üretim primi verildi.

Çiftçinin üretim maliyetini bile karşılamıyor

Prim hariç alım fiyatları makarnalık buğdayda %11,1, ekmeklik buğdayda %12,1 ve arpada ise %3,6 oranında artış oldu. Hadi haksızlık yapmayalım. Bir de prim dahil artış oranlarına bakalım. Prim dahil makarnalık buğdayda %17,5, ekmeklik buğdayda %18,9 ve arpada ise %6,7 artış oldu. Bu artış oranları en son açıklanan mayıs ayına ait %75,45’lik tüketici ve %70,14’lük gıda enflasyonunun çok çok altında. Bir de başka bir açıdan bakalım. Çiftçinin girdi maliyetlerinin açıklandığı Mart 2024 dönemine ait %49,93’lük Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi’nin (Tarım-GFE) yarısı bile değil. Nereden tutarsanız tutun bu artış oranı elinizde kalıyor.
Bir de dolar açısından bakalım. Geçen yıl prim hariç ton başına makarnalık buğday 419 dolar, ekmeklik buğday 384 dolar, arpa 326 dolar idi. Bu yıl ise makarnalık buğday 311 dolar, ekmeklik buğday 287 dolar, arpa 225 dolar oluyor. Ton başına makarnalık buğdayda 109 dolar, ekmeklik buğdayda 97 dolar, arpada ise 101 dolar kayıp var. Size ilginç bir bilgi daha vereyim; prim destekleri dolar bazında buğdayda (ton başına) 8 dolar artarken arpada koca bir sıfır artış var.
Türkiye Ziraat Odaları Birliği Başkanı Şemsi Bayraktar, buğday üretim maliyetini 10 lira 87 kuruş açıklamıştı. Özetle, çiftçinin bırakın yaşam maliyetini üretim maliyetini bile karşılamayan bir fiyat ile karşı karşıyayız.
Şimdi tüm bu hikayenin daha kötüsünü söyleyeyim. Geçen yıl TMO’ya ürün teslim ettiğinizde paranızı 30 günde alıyordunuz, şimdi 45 güne çıktı. O yetmediği gibi 750 liraya kadar sınırlı olan ton başına 25 liralık nakliye desteği ve araç başına verilen 25 liralık analiz desteği sabit kaldı. Sadece üreticinin son bir yılda mazot giderleri %113,6 oranında arttı. Hadi üreticinin ürününü almak istemiyorsunuz, bari bu kadar belli etmeseydiniz!
Sayın Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’ya bir soru sormak isterim? Sayın Bakan, sizden önceki bakanlar buğday ve arpa maliyetleri ile kâr marjını açıklıyordu. Siz de açıklayacak mısınız? Hani sizi çiftçi ile karşı karşıya getirmek isteyenlere karşı maliyetleri ve kâr marjını açıklayarak cevap verirsiniz diye düşünüyorum.

Erdoğan bu sefer açıklayamadı: Enflasyon yüzde 75, buğday alım fiyatı artışı yüzde 12

Erdoğan buğday fiyatını açıkladı, asgari ücrete zam sürecini başlattı