Türkiye dünya çapında tanınan önemli buğday üretici ve ithalatçılarından biri. Her yıl buğday üretimi ve alım fiyatları üzerine değerlendirmeler yaparak buğday politikalarımızı şekillendiriyoruz. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) zaman zaman çiftçilerimizin beklentilerini karşılayacak fiyatlar sunsa da genellikle bu fiyatlar çiftçilerimizin isteklerini tam olarak karşılamıyor.
Geçen yıl TMO’nun piyasa fiyatlarının üzerinde bir alım fiyatı açıklaması ürünlerini teslim eden çiftçilerimizi ödemelerin gecikmesine rağmen memnun etti. Bu yıl gözler mayıs ayının ortasından sonra TMO tarafından açıklanacak yeni buğday alım fiyatlarında.
Dünya sıralamasında buğday üretiminde 12. sırada yer alan Türkiye ekim alanlarının azalmasına rağmen son 34 yılda ortalama 20 milyon ton buğday üretmeyi başardı. Geçen yıl 22 milyon ton ile son yılların en yüksek üretimini gerçekleştirerek aynı zamanda 11,7 milyon ton ile en çok buğday ithal eden ülke oldu.
Son 21 yılda Türkiye 100 milyon ton buğday ithal etti ve bunun karşılığında 28 milyar dolar ödeme yaptı. İthal edilen buğdayın büyük bir kısmı un, irmik, makarna, nişasta ve bulgur gibi temel gıda maddelerinin hammaddesi olarak kullanılıyor ve ihraç ediliyor.
Ancak son yıllarda ithal edilen buğdayın bir bölümü yurt içi tüketim için ayrıldı. 2023 yılında 3 milyon ton, son 5 yılda ise toplamda 13 milyon ton buğday yurt içinde kullanıldı.
Bu veriler ürettiğimiz buğdayın artık ihtiyacımızı karşılamadığını gösteriyor. Ekim alanlarının genişlemesi beklenmediğine göre tek seçenek verimliliği artırmak. Geçen yıl dekara 322 kilogram verim elde edilerek son 34 yılın en yüksek verimine ulaşıldı. Ancak Türkiye’nin son 10 yıllık ortalama verimi 281 kilogram ve bu rakamı göz ardı etmememiz gerekiyor.
Bu yıl şubat ayına kadar iyi giden yağışlar geçen yıla göre yüzde 24, uzun yıllar ortalamasına göre ise yüzde 42 azaldı. Mart ayının da kurak geçmesi ve bazı bölgelerde fare zararının görülmesi gibi olumsuz etkenlere rağmen bu yılki buğday üretimi için 20 milyon tonluk bir beklenti bulunuyor.
Dünya genelinde ise ABD’de bölgesel farklılıklara bağlı olarak buğday fiyatları ton başına 200 ila 240 dolar arasında değişiyor. Rus buğdayı ise 220 ila 225 dolar arasında işlem görünce ihracat gümrük vergilerini düşürme kararı aldı. Avrupa Birliği Rusya’dan ithal edilecek tahıllar için ton başına 95 Euro (103,26 dolar) gümrük vergisi getirmeyi planlarken Ukrayna’dan sıfır vergi ile ithal edilen tarım ürünlerinin gümrük vergisi muafiyetini 5 Haziran 2025 tarihine kadar uzattı.
Şimdi çiftçilerimiz bir hasat sezonunun daha eşiğinde. Geçen yıl seçim sonrası TMO tarafından açıklanan ton başına 8 bin 250 lira fiyat ve ilave bin lira prim binlerce çiftçimizi TMO’nun depolarına yönlendirdi. TMO başlangıçta alımlarda yetersiz kalsa da sonradan toparlanarak 1938 yılından bu yana en yüksek seviyeye olan 13 milyon ton buğday ve arpa alımını gerçekleştirdi. Şu anda TMO’nun ve kiraladığı depolar dolu ve elden çıkarması gereken bir stok bulunuyor.
Mart ayı başında yapılan 150 bin ton makarnalık buğday ihalesi ton başına 270 ile 327 dolar arasında teklifler gelince iptal edildi. Dünya piyasalarında fiyatlar 220 dolar seviyesindeyken TMO’nun depolarının dolu olması, alım fiyatları konusunda bir belirsizlik yaratıyor.
TMO son iki yıldır dünya piyasalarının üzerinde bir alım fiyatı açıkladı. Bu alım fiyatlarını karşılamak için Hazine’den 2022 yılında 12,7 milyar lira (806 milyon dolar), 2023 yılında 21,5 milyar lira (1.018 milyon dolar) destek aldı. 2024 yılında da benzer bir desteğin sağlanması bekleniyor. Bunun için en az bir milyar dolarlık kaynak aktarılması gerekecek.
Kanaatimce dünyada fiyatlar neredeyse geçen yılın açıklanan alım fiyatının yarısından biraz fazla iken TMO’nun ton başına 2022 yılında 387 dolar, 2023 yılında 384 dolar olan alım fiyatları bu yıl olmayacak.
Tahminimce TMO makarnalık buğdayın tonunu 327 dolara satamazken bu yıl buğday alım fiyatı destekler dahil 300 doları geçmeyecektir. Bugünün dolar kuru ile ton başına 10 bin lira civarında olacaktır. Bunu Türk Lirası civarından alırsak ton başına 9.000, ilave 1000 lira prim ile toplamda 10 bin lira olacaktır.
Bu fiyat çiftçiyi memnun eder mi? Hep beraber göreceğiz.
Türkiye ilk kez buğday fiyatına endeksli sukuk ihraç etti
Cumhuriyetin 100. yılında anavatanı olduğumuz buğdayın ithalatında rekor kıracağız
Oyunlar ve Bulmacalar