Başlıktaki kavram ilk olarak 19. yüzyıl Almanya’sında ortaya çıktı; esasen bu ülkedeki Katolik-Protestan çekişmesini anlatmak için ‘Kulturkampf’ terimi kullanıldı.

Ama kelimenin modern anlamını aslında epey bir süreden beri Amerika yaşıyor, bir de biz yaşıyoruz. Fakat tabii ‘kültür savaşı’nın sadece Türkiye ve Amerika’ya özgü olduğunu iddia edecek değilim.

Nedir peki kültür savaşı? Kendi ülkemizden bakarak konuşalım:

Türkiye’de siyasi bölünme temelde ikibuçuk büyük ‘kamp’ arasındadır. Ve bu kamplar, kendi içlerinde farklı farklı partilere bölünmüş olsalar bile temelde kendileri için oldukça sert sınırları olan ve hayatın neredeyse her alanını kapsayacak kadar geniş birer ‘ahlak’ yaratmışlardır.

Buradaki ‘ahlak’ kelimesini sadece iyi, doğru ve güzele ulaşmak için oluşturulan kurallar bütünü diye almayın; kastettiğim ahlak daha geniş bir şey.

Giyim kuşamdan ev içi davranışlara, dinin hayattaki yerinden okunan gazeteye, izlenen diziye, gidilen lokantadan hafta sonu hoşça vakit geçirme tercihine, müzikten sinemaya, siyasi parti tercihinden dış dünyaya bakışa, eğitimden cinselliğe kadar hayatın akla gelebilecek her alanına ilişkin topyekûn bir bakış açısı.

Princeton Üniversitesi’nden tarihçi Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu’na göre ülkemizde siyasi mücadele denen şey, temelde bu birbirine rakip ‘ahlak’ların bir diğeri ile mücadelesinden başka bir şey değil.

Eğer Prof. Hanioğlu’nun tezi haklıysa, ki bana son derece inandırıcı geliyor, modern Türkiye’de 1924 sonunda Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulduğundan beri yaşanan şey, birbirine rakip iki topyekûn hayat tarzının (ahlakın) mücadelesi. (Teoriyi zorlamak pahasına söylüyorum: Benim ‘buçuk’ diye adlandırdığım üçüncü ‘ahlak’ eğer Kürt milliyetçiliğiyse, onu da Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi 1924 sonu 1925 başında yaşanan Şeyh Sait İsyanı’na kadar bağlamak mümkün.)

Bütün Cumhuriyet tarihi boyunca görüyoruz, bu kültürel/ahlaki kamplardan biri kuvvetli bir siyasi iktidar oluşturduğunda kültür savaşı sertleşiyor, zorlayıcı ve diğer ahlakı yok etmeye veya görünmez kılmaya yönelik uygulamalar başlıyor, toplumdaki kutuplaşma artıyor.

Buna örnek olarak tek parti dönemini, özellikle 30’lu yılların şiddetli ‘kültür devrimciliği’ dönemini, ardından Demokrat Parti-CHP çekişmesinin doruğa çıktığı 50’li yılları ve son olarak da Ak Parti ile geçirdiğimiz son 21 yılı verebilirim.

Bu mutlak iktidar dönemlerinde kültür savaşı şiddetlendi, toplumsal kutuplaşma arttı, tek tek bireyler kültür savaşı içinde kamplardan birini seçmeye zorlandı.

Diyelim tek parti döneminde, muhafazakar kamp yok olma tehdidi algıladı, buna karşı direndi. Ardından DP döneminde bu kez ‘modernist’ diyeceğim kamp yok olma tehdidi hissetti, buna direndi. 27 Mayıs darbesi sonrası sistemin içine konan vesayet unsurları bu kampa kendi siyasi temsilcileri iktidarda olmasa bile yok edilmeme garantisi verdi. Ama Ak Parti döneminde vesayet adım adım çözülünce ‘modern’ kamp yeniden yok olma tehdidi hisseder oldu.

Prof. Hanioğlu, Batıdaki örneklere, özellikle Fransa ve Almanya’ya bakıyor, bu ülkelerde Katolik-Protestan çatışmasının hafifleyip arka plana geçmesinden hareketle Türkiye’de de bu iki temel ahlakın birbirlerini yok edemeyeceklerini kabullenip bir çeşit birlikte yaşama iradesi sergilemelerini ümit ediyor.

Ama ben o kadar ümitli değilim.

Kemal Kılıçdaroğlu’nun bugün partisinden tamamen habersiz biçimde başlattığı ortaya çıkan ‘helalleşme’ çağrısı, aslında bu yönde, yani ahlaki çatışmayı bitirme yönünde atılmış bir adımdı. Ama CHP tarafından içselleştirilmediği için lafta kaldı, ‘karşı’ cephede bir karşılık bulmadı.

Son seçim kampanyasının son döneminde Ak Parti ve ardından MHP’nin de katılmasıyla Cumhur İttifakı yeni bir kültür savaşının gazını bastı.

Temelde iki şey söyleniyordu: 

1. Madem karşı ‘kamp’ modern ve Batılı olduğunu iddia ediyordu, günümüz modernliği ve Batılılığı kaçınılmaz biçimde LBGT haklarını da içerir, öyleyse onlar geleneksel Türk aile yapısına düşmanlar.

2. Madem karşı ‘kamp’ Tayyip Erdoğan’ı devirmek istiyor, öyleyse şu veya bu biçimde PKK’nın siyasi temsilcisi olan HDP ile işbirliği yapmak zorunda, yani devletimizi bölmek isteyenleri iktidara getirmek istiyorlar.

Bu tabii tek taraflı bir savaş değildi. 

Her ne kadar ‘helalleşme’ diyorsa da, CHP ve kısmen de Millet İttifakı kaçınılmaz biçimde kültür savaşı yürütüyordu ve iktidara yönelik dile getirdiği eleştirilerin tamamı aslında kültür savaşının ifadesiydi.

Bugün, elbette seçim dönemine göre siyasi gündemin çok hafiflediği, hatta siyaset gündeminde CHP içi gelişmeler dışında pek az şey olduğu günlerden geçiyoruz ama siz bu sükunete bakmayın, kültür savaşı en üst düzeyde devam ediyor.

Kültür savaşlarını, bazen çok komik konularda yaşansalar bile her zaman ciddiye almak lazım.