Hakikat ve gerçek

Gözünüzden kaçmışsa diye söylüyorum. İsmet Berkan yıllardır yapmakta olduğunu yine yapıyor ve bu defa bilim üzerine düzeyi biraz daha yükselttiği yazılar yazıyor.

yani tanım gereği teorik fizik gibi zor olan konularda benim gibi fazla düşünmüşlüğü olmayan insanlara o dünyanın kapılarını açıyor yazılarıyla.

örneğin kuantum teorisi üzerine düşündüğü yazılarında ‘Gerçek nedir ve gerçeği bilmek mümkün mü’ gibi felsefi boyutları da olan konular üzerine bilimin ne dediğini anlattı bu pazar günü. benim üzerinde fazla düşünmediğim konulardaki bilgi eksikliğimi gideren  keyifle okuduğum yazılardı. Kaçırdıysanız sizlere de okumanızı tavsiye ediyorum.

***

Tabii ki amacım sadece bir yazar kardeşimi övmekten ibaret değil burada. onun sevdiği ve bildiği konularda laf edecek bilgi birikimine maalesef sahip değilim, ancak onun her yazısı bana daha çok bildiğim konularda, örneğin sanatta biraz daha düşünme kapısını açıyor. Bu diyalektiğin  örneğini daha önce aramızdaki birkaç polemik yazısında geçmişte vermiştik.

Bu defa da son yazılarını okurken gerçek nedir, bunun hakikatten farkı nedir ve sanatçı konuya nasıl yaklaşır diye düşünmeye başladım.

***

ismet, belirsizlik ilkesini ele aldığı son yazısında kuantum mekaniği bağlamında ‘gerçeği ne kadar bilebiliriz, bilebilir miyiz’ sorularını sorduktan sonra ‘Aslında insanlığın başından beri ‘gerçek’ ile ‘hakikat’ arasında bir fark vardı. Bazı şeyler fiziki olarak, sizden benden bağımsız olarak ‘gerçek’ti; örneğin bu dünyanın varlığı, gökyüzündeki Ay, bu yazıyı yazmakta olduğum masa vs. Bunlar fiziki gerçeklerdi, etrafta insan veya başka bir gözlemci olsun olmasın, vardılar’ diye yazdı.

***

bilim dünyasındaki tartışmaları bilemiyorum ama bu tartışma sanat bağlamında da var. sanat da gerçeğin ne olduğunu ve bunu bilebilmemizin mümkün olup olmadığını hep sormuş ve her sanatçı da bu soruya yarattıklarıyla bir şekilde cevap vermiştir.

İsmet’in de dediği gibi gerçek ile hakikat arasındaki kavram farkını iyi anlamak gerekiyor, çünkü sanatçı hep gerçeğin değil hakikatin peşindedir bence. ve bu hakikat her sanatçıya göre farklıdır.

***

“Gerçek” Ve “Hakikat” Sözcükleri Üzerine Felsefi Ve Dilbilimsel İnceleme (Journal of International Social Research, 8 (41) 2015) yazan Hasan İsi ile Orhan Hançerlioğlu Felsefe Sözlüğü eserinde “gerçek” kavramını bilinçten bağımsız, somut ve nesnel olarak var olan şeklinde açıklarken “hakikat” kavramını gerçeğin bilinçteki yansısı şeklinde tanımlıyor. Hakiki deyimi hakikat olanı ve hakikatle ilgili olanı dile getirir. Hançerlioğlu “gerçek” sözcüğünü nesnel gerçekliklerin ürünü, “hakikat”i ise gerçeğin bilinçteki yansımaları olarak değerlendirir.

ilk bakışta teknik bir ayrım olarak görülse de bu postmodern sanatın (durumun) anlaşılabilmesi açısından da çok önemlidir…

***

yani bence hiçbir sanatçı gerçeğin peşinde değildir. gerçekler objektif olarak tabii ki hep vardır ve olacak da. ama sanat aslında sadece hakikatin peşindedir. sanatçı heykelini oluşturmaya, ressam ise tuvale renklerini sürmeye başladığında gerçeğin kendine göre bir yorumunu ve gerçeğe kendi verdiği anlamı yaratır, yani sadece kendi hakikatini yaratır aslında.

bu konuda kendi kafamda netlik yaratmak için üzerinde hep düşündüğüm ve kendime verdiğim örnek Mondrian’ın ağaç yorumu resimleridir. 

***

Mondrian 1908’den itibaren bir dizi ağaç düzenlemesi resimleri serisi yapmaya başladı. Sanatçının buradaki amacı, fenomenolojik yöntemde olduğu gibi, ağaç deneyiminden hareketle yaşamın akışında değişmeden kalan ağacın özünü ortaya çıkarmaktı. İlk resimdeki ağaç hepimizin hemen tanıyacağı formdaydı. Ancak 1913’e gelindiğinde resimdeki ağaç neredeyse tanınmaz haldeydi.

***

Aslında gerçekçi diye düşünebileceğimiz her sanat Mondrian’ın ağaç serisinde yaptığını yapmaktadır. örneğin izlenimcilerin resimlerini düşünelim. onlar tabiattaki renkleri, bunun var olan objelere yansımalarını tuvale aktarırken sadece gördüklerini değil gördüklerinin kendilerine verdiği duyguları, yani izlenimlerini çiziyorlardı hep.

***

bu açıdan kendi hakikatinin peşinde olan her sanatçı aynı zamanda fenomenoloji felsefesi de yapmaktadır. fenomenoloji dünyada gördüğümüz fenomenlerin anlamını bulmak için bazı ikinci derecede gerçekleri paranteze aldıktan sonra o fenomenin hakikatine ulaşmanın felsefesidir. aslında İsmet de bilim dalında bir fenomenolojik yöntem uyguluyor yazılarında.

yarın bu konunun devamı olarak sanatçının hakikat arayışı sanatın sonunu getirir mi sorusuyla boğuşan bir yazı yazmayı planlıyorum.