Türkiye’de kayıt dışı ekonomiyle artık yapay zeka mücadele edecek
Akaryakıtta iki haftalık kusursuz fırtına: 17 günde benzine yüzde 41,4; mazota 45,6 zam geldi
Akaryakıtta kusursuz fırtına devam ediyor. Son zamla birlikte 28 Haziran'dan bu yana benzin fiyatlarındaki artış yüzde 41,4'e, motorin fiyatlarındaki artış ise yüzde 45,6'ya ulaştı. ÖTV tutarında artışa gidilmesiyle şimdi doğalgaz faturaları da şişecek.
Akaryakıtta zam olacağının öğrenildiği günlerde satışlar yüzde 50 artıyor ve kuyruklar oluşuyor. Hükümetin bütçe açığını azaltmak ve seçim öncesi dillendirdiği kaynaksız vaatleri yerine getirmek için yaptığı vergi artışları nedeniyle iğneden ipliğe gelmeye başlayan zamlar piyasaları yangın yerine çevirdi.
Son zamla birlikte 28 Haziran’dan bu yana geçen yaklaşık iki haftalık sürede benzin fiyatlarındaki artış yüzde 41,4’e, motorin fiyatlarındaki artış ise yüzde 45,6’ya ulaştı.
Benzininin litre fiyatı 35, motorinin ise 33 TL’ye dayandı. Akaryakıta gelen rekor gece zammının ardından doğalgaz üzerinden alınan özel tüketim vergisi (ÖTV) tutarında artışa gidilmesiyle birlikte doğalgaz faturaları da şişecek. Böylece Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın seçime 23 gün kala verdiği “1 aylık son faturanın ve 1 yıl boyunca da aylık 25 metreküpe denk gelen (yaklaşık 120 lira) doğalgaz bedelinin ücretsiz olma” avantajı da uçup gidecek.
Pazar gününün ilk dakikalarında yayımlanan Resmi Gazete’deki Cumhurbaşkanı Kararı ile benzin için litrede 2,52 TL olan ÖTV yüzde 198 arttırılarak 7,52 TL’ye, motorinde yüzde 243 arttırılarak 2,05 TL’den 7,05 TL’ye, LPG’de ise yüzde 225 arttırılarak 1,77 TL’den olan ÖTV 5,77 TL’ye yükseltildi. Doğalgazda ise ÖTV artışı yüzde 224 oldu. Benzin ve motorindeki ÖTV artışı pompa fiyatlarına yansıdı.
Enerji Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurumu (EPDK) akşam saatlerinde yaptığı açıklamada bazı internet sitelerinde ve sosyal medyada yer alan “Doğal gaz fiyatlarına yüzde 224 zam yapıldığına” ilişkin haberleri yalanlayarak düzenlemenin Katma Değer Vergisi (KDV) etkisiyle birlikte metreküp fiyatında yaklaşık 6 kuruşluk bir artış anlamına geldiğini belirtti.
Cumhurbaşkanı nasıl oluyor da ÖTV’yi bu kadar arttırabiliyor?
Seçim vaatleri ve deprem nedeniyle patlayan bütçe açığını azaltmayı hedefleyen hükümet ek bütçeyle vergi gelirlerini çok büyük oranda arttırmayı kafaya koydu. Bunun da yolu tek seferlik ek MTV, deprem vergisi gibi icatlar çıkartmak ve vergi oranlarını arttırmaktı. Cumhurbaşkanı da vergi arttırma konusundaki yetkilerini sınırlandıran yasal düzenlemeleri 5 Temmuz 2023 günü Resmi Gazete’de yayımlanan 7456 sayılı Kanuna yani son torba kanuna koydurduğu bir maddeyle aştı.
Torba Kanun’un 12. maddesiyle, ÖTV Kanunu’nda yer alan nispeten kısıtlayıcı düzenleme rafa kaldırıldı. Madde hükmü “…maktu vergi tutarlarını, her bir mal itibarıyla söz konusu listede yer alan veya yeniden belirlenmiş sayılan en yüksek vergi tutarının beş katına kadar artırmaya……” şeklinde düzenlenerek Cumhurbaşkanına vergileri 5 kat arttırma yetkisi verildi. Torba Kanun’un bu maddesi yayımlandığı gün yürürlüğe girdi ve Cumhurbaşkanı ÖTV Kanunu m.12/2-a’daki bu yetkisini hemen kullandı. Bunun sonucunda da zam yağmuru daha da hızlandı.
Akaryakıt fiyatları nasıl belirleniyor?
Akaryakıt zamları vatandaşın gündeminin ilk sırasında yer alırken, fiyatların nasıl belirlendiği de en çok merak edilen konulardan biri olmaya devam ediyor. İşte akaryakıt fiyatlarının nasıl belirlendiğinin kısa öyküsü:
– Türkiye’de akaryakıt fiyatı 2005 yılından beri en yakın erişilebilir dünya serbest piyasa oluşumu dikkate alınarak oluşuyor. Tüm akaryakıt ürünlerinin fiyatı, ham petrol fiyatındaki değişimlerden etkilenmekle birlikte, her bir ürünün fiyatı arz-talep dengesine göre ayrı ayrı belirleniyor. Rafineri fiyatları, en yakın erişilebilir serbest dünya piyasası Akdeniz havzasında oluşan benzin ve motorin fiyatları emsal alınarak, rafineriler tarafından belli bir metodoloji çerçevesinde oluşturuluyor.
-Rafineri satış (çıkış) fiyatına esas referans fiyatın oluşumunda Akdeniz havzasında (Cenova/Lavera) oluşan rafine edilmiş benzin ve motorin ürünlerinin fiyatı esas alınıyor. Küresel petrol piyasalarında S&P Global Platts (Platts) şirketi referans veri sağlayıcı olarak kabul ediliyor. S&P Global Platts’ın piyasa fiyatlarının şekillenmesinde önemli bir etkisi var. Türkiye’deki rafinericiler de bu nedenle fiyat oluşumunda Platts verilerini kullanıyor. Rafinerici lisansı sahiplerinin akaryakıt satış fiyatının takibinde Platts European Market Scan’de CIF MED (Cenova/Lavera) başlığı altında ABD Doları/ton cinsinden yayımlanan günlük fiyatların Merkez Bankası tarafından açıklanan Döviz satış kuru üzerinden TL’ye çevrilmiş olan tutarı (TL/ton) dikkate alınıyor.
Zamlar neden hep gece geliyor?
– Zamların gece gelmesinin nedeni tüketiciyi uykuda yakalamak değil. Cenova fiyatları ile TCMB tarafından açıklanan döviz satış kuru dikkate alınarak rafineri çıkış fiyatları oluşuyor. Rafineri fiyatındaki değişim bir sonraki gün için 00:00’dan geçerli olacak şekilde pompaya yansıtılıyor. Bu nedenle zamlar hep gece geliyor. Benzin ve motorin ürün fiyatları veya döviz kurundaki değişimden kaynaklanan aşağı ya da yukarı yönlü meydana gelecek akaryakıt nihai satış fiyatlarındaki değişiklikler, yeni fiyatın devreye gireceği günden iki gün önce oluşan ve yayınlanan Akdeniz havzası (Cenova/Lavera) benzin ve motorin ürün fiyatları ile TCMB tarafından açıklanan dolar satış kuru baz alınarak tespit ediliyor.
Pompa fiyatı niye can yakıyor?
-Benzin ve motorin ürün fiyatı ile dolar kurunun çarpılması sonucu elde edilen fiyatı litreye dönüştürülüp ÖTV ve EPDK gelir payı ilave edildikten sonra KDV de eklenerek vergili rafineri çıkış fiyatı bulunuyor. Vergili rafineri çıkış fiyatının üzerine dağıtıcı marjı ve yüzde 18 KDV eklenerek akaryakıt dağıtım fiyatı elde ediliyor. Akaryakıt dağıtım fiyatının üzerine bayi marjı ve yüzde 18 KDV eklenerek akaryakıt bayi fiyatına ulaşılıyor. Zam haberinin alındığı günlerde akaryakıt istasyonlarında kuyruklar oluşuyor ve satış normal bir güne göre yüzde 50 artabiliyor.
Küçük ortak bile tepkili
Zam tufanına Cumhur İttifakı’nın küçük ortağı Büyük Birlik Partisi’nin (BBP) Genel Başkanı Mustafa Destici de tepki gösterdi. Destici, ÖTV artışının hakkaniyetli bir düzenleme olmadığını belirterek Twitter hesabından şu paylaşımı yaptı:
Akaryakıt ürünlerinden alınan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) nin %200 üzeri yükseltilmesi kabul edilebilir ve hakkaniyetli bir düzenleme olmamıştır.
ÖTV dolaylı bir vergi düzenlemesidir. Yani yoksulla zenginin, geliri düşük olanla yüksek olanın aynı oranda ödediği vergidir.…
— Mustafa Destici (@Mustafa_Destici) July 16, 2023
Muhalefetten tepki yağmuru
CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, beraberindeki heyetle Çankaya’daki Metiş Birlik taksi durağını ziyaret ederek taksicilerin sorunlarını dinledi. Akaryakıtta ÖTV artışına işaret eden ve bunun iğneden ipliğe, her şeyin fiyatının artmasına neden olacağını söyleyen Kılıçdaroğlu, “Şu soruyu sormak lazım; ‘Niye bu zamları yapıyorlar?’ Hiçbir iktidar zam yapmak istemez, vatandaşı mağdur etmek istemez. O zaman niye zam yapıyorlar? 22 yıldır memleketi yönetiyorsunuz, bu kadar büyük zamlar gelecekse burada sorun var” diye konuştu.
Ekonomiye bakıldığında pazarda, dükkanda, fabrikada, her yerde “yangın” olduğunu, hiç kimsenin önünü göremediğini ifade eden Kılıçdaroğlu, şunları söyledi:
“Memleketin ekonomisini yabancılara teslim ettiler. Şimdi onların taleplerini yerine getiriyorlar. Benim bildiğim bir Türkiye vardır, o da vatandaşın Türkiye’sidir. Öyle büyük avantalar alan, vatandaşın kanına ekmek doğrayan yapının kesinlikle Türkiye’den çıkması lazım. Öyle bir anlayışın çıkması lazım.
Ne demek 6-7 lira zam? Deseler, ‘Bu son bir daha gelmeyecek’, bunu anlarız. Bu da yok. Ben adım gibi biliyorum, bir süre sonra yine gelecek. Şimdi siz taksi şoförüsünüz bir de otobüs, minibüs, tır şoförünü düşünün. Onlar yiyecek taşıyor. Ne olacak limon fiyatı? Artacak.”
İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener geçen hafta yapılan zamlarla, yeni maaşlar daha yatmadan eridiğini belirterek “Dün gece itibariyle, eski maaşları da yemeye başladılar. Peki iktidarın şatafatlı hayatında bir değişim var mı? Yok! Cefayı bal eylemek millete, sefasını sürmekse saray ve şürekâsına…” dedi.
CHP Parti Sözcüsü Faik Öztrak da sarayın rasyonel politika dediğinin zulüm çıktığını belirterek şunları söyledi:
”Erdoğan ÖTV’yi artırma yetkisini ilk olarak akaryakıtta kullanırken ne izan ne de insaf dinledi. Bu, iğneden ipliğe her şeye misliyle yansıyacak. Enflasyon daha azacak. Çakma ekonomist millete çay kaşığıyla verdiğini kepçeyle alıyor.’
AKP’li Külünk zamma değil ilan edildiği saate karşı çıktı
Erdoğan’ın imzasıyla gece yarısı ilan edilen ÖTV zammına AKP Merkez Karar Yönetim Kurulmu Üyesi eski milletvekili Metin Külünk tepki gösterdi. Zamları “kirli bir operasyon” olarak niteleyen Külünk, salalar okunurken bunun ilan edilmesine sebebiyet verenlerin de görevden alınmasını istedi. Külünk sosyal medya mesajında şu görüşleri dile getirdi:
Akaryakıta yapılan ÖTV zammının 15 Temmuz gecesinede hemde Sala okunmasının hemen ardına denk getirilmesi kirli bir operasyona benziyor.
Salalar okunurken ÖTV zammının ilan edilmesine kim veya kimler sebebiyet vermişse derhal görevden alınmalı.
Ayrıca bu zammın enflasyonu…
— Metin KÜLÜNK (@mkulunk) July 15, 2023
‘Yerel yönetimler toplu taşımada ÖTV’den muaf olsun’
Yüksek oranlı zam sonrası sosyal medya hesabından paylaşımda bulunan Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen, hiçbir belediyenin ulaşım fiyatlarının artmasını engelleyemeyeceğine dikkat çekerek, yerel yönetimlerin toplu taşımada ÖTV’den muaf tutulması çağrısında bulundu. Başkan Büyükerşen paylaşımında şu ifadelere yer verdi:
Resmi Gazete yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile akaryakıt ürünlerinin ÖTV’si litre başına 5 TL arttı.
Döviz kurlarındaki yükseliş başta olmak üzere akaryakıta gelen bu zam ve personel maliyetlerindeki artışlar sonucu toplu taşımada maliyetlerimiz inanılmaz derecede yükselmiş…
— Yılmaz Büyükerşen (@Y_Buyukersen) July 16, 2023
TESK: Bunun altından kalkamayız
Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK) Genel Başkanı Bendevi Palandöken, akaryakıta gelen yüksek ÖTV zammının A’dan Z’ye bütün ürünlere zam gelmesine neden olacağını belirterek, “Bunun altından kalkamayız” dedi. Akaryakıttaki ÖTV zammını değerlendiren Palandöken, ÖTV artışından sonra motorinin litresi 33 lirayı geçti. Bu ÖTV zammının altından esnafımızın kalkması çok zor. Vatandaş da bu zamların karşısında oldukça zor duruma düşer” diye konuştu. Bendevi Palandöken, şunları söyledi:
“Akaryakıt fiyatlarında yapılan ÖTV artışıyla birlikte artık ticari akaryakıt şart oldu. Bu fiyatlarla esnafımız artık marşa basamaz duruma gelir. Çünkü bu fiyatlar otomatik olarak tüm ürünlere yansıyacaktır. Bu da vatandaşımızın alım gücünü düşürerek enflasyonu artıracaktır. Esnafımız artık marşa basamaz. A’dan Z’ye tüm ürünlere zam artık kaçınılmaz. Çünkü bu yıl, bu akaryakıt öncesinde, MTV’yi de vatandaşlar ikinci kez ödeyecek. Bunların altından kalkılmaz. Tarladan sofraya her ürün artık yeniden zamlı olacak.”
Memur-Sen de isyan etti
Adalet ve Kalkınma Partisi’ne (AKP) yakınlığıyla bilinen Memur-Sen Genel Başkanı Ali Yalçın da ÖTV zamlarına tepki gösterdi. Fiyat artışlarının sabit gelirlilerin ve emeklilerin alım gücü daha da düşüreceğini söyleyen Yalçın, işverenin toplu sözleşme masasında bunu dikkate alması gerektiğini belirtti. Yalçın, Twitter mesajında şu görüşlere yer verdi:
Dün gece akaryakıt fiyatları yaklaşık %25 artırıldı.
Akaryakıt fiyatlarında yapılan bu artışlar bugünden itibaren bütün gider kalemlerine fazlasıyla yansıtılacaktır.
Fiyatlar artacak,enflasyon yükselerek sabit gelirlilerin, emeklilerin alım gücü daha da düşecektir.Kamu… pic.twitter.com/hZQZKiCMtK
— Ali YALÇIN (@_aliyalcin_) July 16, 2023
Maliye: ÖTV zammı oldu ama sor bakalım niye oldu
Hazine ve Maliye Bakanlığı akaryakıt fiyatlarındaki ÖTV zammına ilişkin açıklama yaptı. Bakanlığın sosyal medya hesabından yapılan açıklamada zammın iki gerekçesi olduğu belirtilerek şu görüşlere yer verildi:
Basın Açıklaması (16.07.2023) pic.twitter.com/Zo8Ctw80YB
— T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı (@HMBakanligi) July 16, 2023
Enflasyonu ne kadar arttıracak?
Akaryakıta gelen yüksek oranlı zammın Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre düşüş eğilimine giren enflasyonun önümüzdeki aylarda tekrar tırmanışa geçmesine neden olmasından endişe ediliyor. Merkez Bankası eski baş ekonomisti ve Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Hakan Kara da bu endişeyi taşıyan iktisatçılardan. Zammın enflasyonu hem temmuz, hem de ağustos aylarında arttıracağını ifade eden Prof. Dr. Hakan sosyal medya paylaşımında şu görüşlere yer verdi:
Akaryakıt zamları Temmuz ve Ağustos’ta TÜFE enflasyonunu toplamda 2 puan civarında artıracak. Dolaylı yansımalarla birlikte yıl sonuna kadar birikimli etki 5 puana ulaşabilir.
— Hakan Kara (@ali_hakan_kara) July 16, 2023
Oyunlar ve Bulmacalar