Seks yaparken lütfen telefonu kapalı tutunuz: Şakası yok, ‘phubbing’ Türkiye’de artık bilimin konusu

Hafta sonu bindiğim taksinin şoförü anlattı; genç bir kadın karşıdan telefonuna baka baka yürüyerek geliyormuş. Bizimki durmuş beklemeye başlamış. Kadın gelip ‘dan’ diye duran taksiye çarpmış. Hiçbir şey diyememiş tabii, yüzde yüz kusurlu.

Dinledim, “İnsanlar ne hallere geldi, olacak iş değil” gibi beylik şeyler söyledim. Sonra ne oldu dersiniz? Bir Instagram postu atıcam diye telefonuma gömüldüm, ineceğim yeri kaçırdım, yanlış yollara girdik. Ben adama kızacak gibi oldum ama kızamadım tabii, yüzde yüz kusurluyum!

İşin şakası kalmadı, bu cep telefonları hakikaten canımıza okuyor. ‘Sohbetler bitti’, ‘insanlar birbirinin yüzüne bakmıyor’, ‘televizyon programlarında bile konuklar kafasını telefondan kaldırmıyor’… Buraları geçtik artık, anlattım işte, yaya gelip arabaya çarpıyor!

Bir değişik aşk üçgeni: Sen, ben, telefon

Cep telefonlarının yaygınlaştığından 2010’lardan beri ‘cep telefonu etiketlerini’ konuşuyoruz. ‘Etiket’, ‘bir şeyi adabına göre yapmamız için rehberlik eden spesifik görgü kuralları’ anlamına geliyor.

The Guardian gazetesinde geçen hafta yayınlanan bir yazı cep telefonunun hayatımızda kapladığı yer arttıkça, kullanımla ilgili etiketlerin de güncellendiğini yazdı. Listenin ilk maddesi: Seks sırasında cep telefonunuzla meşgul olmayın.

Kulağa tuhaf geldiğini kabul etmek lazım ama yazıyı kaleme alan Paula Cocozza boşuna konuşmuyor. Yazar bu ay çıkan ‘Speak to Me – A love triangle with a difference’ (Konuş Benimle – Bir değişik aşk üçgeni) adlı romanında, cep telefonunun ilişkiler, özellikle de romantik ilişkiler üzerindeki yıkıcı etkisini anlatmış. Romanın kahramanı Susan, kocasının telefonuna olan bağlılığına (ya da bağımlılığına) o kadar öfkeli ki kendisini bir aşk üçgeninin içinde gibi hissediyor. 

Susan bir kurgu karakter ama Paula Cocozza’nın roman için araştırma yaparken  konuştuğu kadınlar gerçek ve çoğu ‘telefonu ilişkideki üçüncü kişi gibi’ hissediyor.

Paula Cocozza, seks sırasında bir bildirimi kontrol etmekten telefona cevap vermeye kadar uzanan davranışları kastederek roman kahramanının ağzından soruyor: “Özel bir anda karşınızdakinin tüm dikkatini size vermesini beklemek ne zamandan beri yanlış oldu!”

ABD’de modern görgü kuralları eğitimi veren Texas Protocol School’dan Diana Gottsman da onun kaldığı yerden devam ediyor: “Bu istemsiz bir tepki olabilir, telefon titreşirse bakma isteği duyabiliriz. En iyisi seks yapacağınız yerden tamamen çıkarmak. Tabii dikkatinizin dağılması eğlencenin bir parçasıysa ve herkesin rızası varsa sorun yok.”

Cep telefonunu, o sırada ortamda bulunanlara tercih ederek o kişileri görmezden gelmeye ‘phubbing’ deniyor. Avustralya’da yayınlanan Macquarie sözlüğü 2012’de yaratıcı sektörleri bu eylemin adını koymaya davet eder. McCann reklam şirketinden Adrian Mills ‘phone’ (telefon) ve ‘snubbing’ (küçümseme) kelimelerini birleştiren ‘phubbing’i önerir. Bu uyduruk sözcük tutar ve yalnızca İngilizce konuşulan ülkelerde değil tüm dünyada yaygınlaşır.

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi’nden Doç. Dr. İzzet Parmaksız, ‘phubbing’ konusunu en çok çalışan akademisyenlerden biri. Yalnızca romantik ilişkiler bağlamında değil; kişilikle, duygusal zekayla, akademik tutumlarla, sosyal kaygıyla ilişkisini ortaya koyan çalışmaları da var. Evlilik üzerindeki etkilerini Suat Kılıçarslan’la birlikte makaleleştirdiği en yeni çalışması ise ‘Computers in Human Behaviour’ dergisinde geçtiğimiz haftalarda yayınlandı. 

‘En yakınımızdan gelen phubbing daha yıkıcı’

Söylemeye gerek var mı bilmiyorum, araştırmaya göre ‘phubbing’ insanların evlilikten aldığı tatmini azaltıyor. Yemek yerken birbirinin yüzüne değil telefona bakan, televizyon izlerken bir yandan da mesajlarını okuyan, sabah gözlerini açar açmaz eşi yerine telefona sarılan çiftler mutsuzlaşıyor. 

Dr. İzzet Parmaksız, ‘phubbing’in her türlü ilişkiyi olumsuz etkilediğini söylüyor: “Metroda, otobüste insanların telefona bakması bile bizi olumsuz etkiler. Ama bu davranış tanıdıklarımızdan hele de ailemizden gelince etkisi daha da artıyor. Araştırmada evli 712 kişiden topladığımız verileri üç değişkene bakarak analiz ettik. Bazı çiftlerin, hem ‘phubbing’ yapmasına hem de ‘phubbing’e maruz kalmasına rağmen evlilik tatminlerinin çok da azalmadığını fark ettik. Bu çiftlerin diğerlerinden farkını ne diye baktığımızda, etkili iletişim becerilerinin daha gelişmiş olduğunu gördük.”

Bazı çiftler ‘phubbing’e dirençli

Nedir bu etkili iletişim becerileri: “Çiftler telefona baksalar bile, bunun aciliyetini karşı tarafa anlatıyor. Yahut biri telefona bakınca diğeri, sert tepki göstermek yerine onun işini bitirmesini bekleyebiliyor. Yahut ‘phubbing’in onları neden ve nasıl mutsuz ettiğini açıklamaya zaman ayırıyor. Bu çifter telefonsuz zaman geçirme konusunda ortak karar alabiliyor.”

Özetle İzzet Parmaksız, cep telefonlarını hayatımızdan çıkaramayacağımızı kabul etmiş, “En azından bundan daha az zarar görmenin yolunu bulabiliriz” diyor: “Küçük yaşlardan itibaren başlayarak riskli teknoloji kullanımının önüne geçebilecek sosyal beceri sahibi çocuklar yetiştirmek önemli. Çiftler açısından bakınca, empati ve özdenetim becerileri öne çıkıyor. İlki phubbing’e maruz kalınca sakin kalabilmeyi, ikincisi daha az phubbing yapmayı sağlar. Bunlar telefonun yarattığı sıkıntılar dışındaki ilişki sorunlarını çözmeyi de kolaylaştıran etkili iletişim becerileri.”

İzzet Parmaksız’a Guardian’daki yazıyı ve evli çiftlerin ‘seks sırasında araya giren cep telefonu sorunu bildirip bildirmediğini de sordum, araştırma sorularında bu konuya yer vermediklerini söyledi: “Phubbing son üç yıldır tüm dünyada çalışılan bir araştırma alanına dönüştü. Makalelerde ve lisansüstü tezlerde artık çok daha fazla karşılaşıyoruz. Birçok açıdan ele alınmaya devam edilecek.”

Bir de Türkçe isim bulsak

Madem cep telefonları hayatımızdan çıkmayacak ve hepimizin bazen phubbing yaparak bazen de phubbing’e maruz kalarak yaşamaya devam edeceğiz. Öyleyse yapılacak iki şey var: Etkili iletişim becerilerimizi geliştireceğiz. Bir de mümkünse ‘phubbing’e uygun bir Türkçe karşılık bulacağız.

Not: Bir kısım dikkatli okur Guardian’ın listesindeki diğer dokuz maddeyi merak etmiş olabilir. Aralarında ‘seks sırasında telefonla meşgul olmak’ gibi bir madde yok ama çoğu sağduyuyla tahmin edilebilecek bazı kurallar şöyle: 2. Evcil hayvanınızı gezdirirken ya da onunla oynarken telefonla ilgilenmek. 3. Sabah uyanır uyanmaz eşinize değil telefona sarılmak. 4. Toplu taşıma araçlarında telefon görüşmesi yapmak. 5. Yemek sırasında telefona bakmak. 6. Yürürken telefona bakmak. 7. Biriyle konuşurken telefona bakmak. 8. Tuvalette telefonla konuşmak. 8. Düğünde ve/veya  cenazede telefonuna bakmak, telefonla konuşmak.