Bilim dünyası Betelgeuse’nin patlamasını iple çekiyor

İsmini bilmeseniz bile kızıl yıldız Betelgeuse,  Orion takımyıldızının omzunda parıldayan kırmızı bir nokta olmasıyla gökyüzündeki en aşina olduğumuz manzaralardan biri. Gözden kaçırılması oldukça zor olan Betelgeuse, son birkaç yıldır görüntüsündeki büyük değişiklikler nedeniyle daha da dikkat çekici hale geldi. Son haftalarda yıldızın normalden daha fazla parlaması, hem amatör gökyüzü gözlemcilerinin hem de profesyonel gökbilimcilerin dikkatini yeniden çekti. Bu kişiler işi gücü bıraktı, tarihi bir gök olayına tanıklık etmeyi bekliyor. Betelgeuse bir gün patlayarak ölecek ve torunlarımız sadece 650 ışık yılı uzaktaki gezegenimizden bu muhteşem kozmik felaketi en ön sıralardan izleyecek.

Peki ya şu anki parlama olayı gerçekten de Betelgeuse’nin patlayacağının habercisi mi? Ve böylesine yakın bir süpernova neye benzer? Gökbilimcilerin en içten dileklerine rağmen bugün yaşayan herhangi birinin Betelgeuse’nin büyük patlamasını görmesi pek olası değil. Bilim insanları yıldızın parlaklığından, renginden, boyutundan ve tahmini yaşından dolayı Betelgeuse’nin helyumu karbona dönüştürme sürecinin daha çok başlarında olduğuna inanıyor. Daha sonra bu karbon da oksijene, silikona ve son olarak da demire dönüşecek. Bu noktada Betelgeuse’nin çekirdeği artık füzyon reaksiyonundan enerji elde edemeyecek ve bu da yıldızın kendi ağırlığı altında çökmesine ve kendini paramparça etmesine yol açacak.

Bizim zaman algımıza göre daha patlamasına çok var

New York’taki Flatiron Enstitüsü’nden astrofizikçi Jared Goldberg, “Betelgeuse’nin yakında patlayacağını biliyoruz ancak bu ‘yakınlık’ önümüzdeki 10 bin ila 100 bin yıllık zaman dilimini ifade ediyor. Kariyerimi Betelgeuse’nin patlamasına bağlayamam… şimdilik” dedi.

Ancak o gün geldiğinde bunun hayretlere düşürücü olacağını söyleyebiliriz. Süpernovanın ilk habercisi silik ama hemen anlaşılır olacak: Yıldızın patlayışı sırasında yayılan hayalet nötrinolar adeta Dünya’nın üzerine yağacak ve gezegenin dört bir yanındaki dedektörleri harekete geçirecek. Kısa bir süre sonra yüksek enerjili fotonlar büyüyen yıldız enkazı bulutundan dışarı çıktıkça, gerçek havai fişekler başlayacak. Goldberg bunu, “Göreceğimiz şey Betelgeuse’nin gerçekten parlak hale gelmesi. Normalde olduğundan 10 bin, 100 bin kat daha parlak, bir haftalık bir zaman ölçeğinde” diyor.

Patlamanın tam olarak ne kadar güçlü olduğuna bağlı olarak, süpernova kalıntısı belki de dolunayın dörtte biri ya da yarısı kadar parlak hale gelebilir. Üstelik bu şölen herkesin görebileceği kadar uzun bir süre de devam edecek. Gökbilimciler için patlama ve sonrası bir dönüm noktası olacak ve yeni keşifler için adeta bir hazine olacak.

Binlerce yıldır biliniyor

Betelgeuse patlamadan herhangi bir şekilde zarar göremeyeceğimiz kadar uzağımızda. Ancak insanlığın uzun süpernova tarihi, olayın birtakım sonuçları olacağını da gösteriyor. Amerika Soka Üniversitesi’nde astronom olan Bryan Penprase, “Gökyüzü o kadar çarpıcı bir şekilde değişecek ve bu öylesine görünür olacak ki dünya çapında gerçekten büyük tepkiler verilecek” dedi.

Penprase, eskiden yıldız gözlemcilerinin süpernovaları uğursuzluk alameti olarak algıladıklarını, günümüzün dezenformasyon ve bilimi kabul etmeme ikliminde Betelgeuse’nin ölümünün de bazı endişe verici yorumlara yol açabileceğini, “İnsanların zaten dengesiz olduğu bir zamanda böyle bir yıldızın patlaması, nüfusumuzun farklı kesimlerinden çok sayıda eğlenceli, ilginç ve hatta endişe verici spekülasyonların yayılmasına yol açacak” diyor.

Büyük Karartma ile bağlantılı olabilir

Gökbilimciler Betelgeuse’nin dönem dönem parlayıp söndüğünü uzun zamandır biliyor. Aborijin Avustralyalılar ve antik Yunanlardan gelen kayıtlar bu döngünün aslında dünyadaki çeşitli kültürler tarafından binlerce yıldır bilindiğini gösteriyor. Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi’nde yıldız gözlemcisi astrofizikçi Andrea Dupree, modern zamanlarda bu döngünün yaklaşık 400 gün sürdüğünü ancak şu anda yıldızın parlaklığının 130 gün gibi çok daha kısa bir süre içerisinde değişim gösterdiğini söylüyor.

Betelgeuse’nin mevcut hareketleri, bilim insanlarının yıldızın büyük bir gaz ve toz kütlesini püskürttüğü 2019’un sonları ile 2020’nin başlarında yaşanan Büyük Karartma ile bağlantılı olabileceğini söylüyor. Ortaya çıkan düzensiz plazma ve manyetik alan karmaşası, yıldızın şu anda neden 400 günlük döngünün öngördüğünden çok daha parlak olduğunu açıklamaya yardımcı olabilir.

Herkesin gözü bu yıldızda: Patlayacaksan patla artık…