Beylikova’da bulunan dev nadir toprak maden rezervi nasıl çıkarılmalı, nasıl satılmalı: Bir model önerisi

Oğul Trump ile Erdoğan arasında gizli bir görüşme yapıldığına dair iddialar bu hafta çeşitli medya kuruluşlarının odağındaydı. Bu görüşmede Eskişehir Beylikova’daki Nadir Toprak Elementleri (NTE) konusunun ele alındığı, hatta“Trump’ın Beylikova’yı isteyeceği” gibi kulis haberleri çıktı. Ben bunların tümüyle tahminlere dayalı ve uydurma olduğunu düşünüyorum. Bu konu resmi kanallarla yürümek zorundadır ve her 2 ülke için de inanılmaz önem arz etmektedir.

Beylikova konusu benim gündemime gazeteci ve yazar sevgili Serdar Akinan tarafından son birkaç ayda getirildi. Madenin keşfi 2022’de yapılmıştı ama detaylı bir çalışma yapılmadığı aşikardı. Ülkemiz madenler konusunda zengin olmasına rağmen, madenlerin gelire dönmesi konusunda oldukça beceriksizdir. Örneğin eski Bakan Mustafa Varank, bir söyleşisinde Çanakkale’de 80 milyar Dolarlık altın olduğunu paylaşmıştı. Bahsi geçen tüm altın çıkarılsa bile, Türk Devleti, Eldorado Gold ve Koza Altın’ın 2015-2024 tarihleri arasında Devlet Payı olarak verdiği %12 göz önüne alındığında, çıkarılacak 80 milyar Dolarlık altından Türkiye sadece 9.6 milyar Dolar kazanabilecek.

Çin’den sonra en büyük ikinci rezerv

Eskişehir’in Beylikova ilçesinde keşfedilen NTE miktarı yaklaşık 694 milyon ton. Çin’in Bayan Obo sahasındaki yaklaşık 800 milyon tonluk rezervinden sonra dünyada ikinci en büyük NTE deposu olduğu belirtiliyor. Rezervimizde 17 farklı NTE tespit edilmişken, rezerv aynı zamanda nükleer yakıt hammaddesi olan toryum da içeriyor. High-tech sektörlerde rekabet gücü ve tedarik zinciri güvenliği için önemli Nadir Toprak Oksidi, Barit ve Florit ilk etapta üretildiği taktirde sadece ABD’nin yıllık ödeyeceği meblağ 300 milyon Dolara ulaşabilecek.

Türkiye böylesine önemli madenleri bir firmaya %12 Devlet Payı ile işletmeye vermesi resmen ticari intihar olur. Onun yerine Türkiye sadece ABD’li yada ABD’li şirketlerin de yer alacağı bir Ortak Girişim (JV) kurabilir. Türk Devleti’nin Yap-İşlet-Devret yöntemiyle 40 yıl işletme hakkına sahip olacak yeni kurulacak JV’de hissesi %51 olmalıdır. Bu şirketin yıllık cirosu ~395 milyon Dolar, FAVÖK’ü de 245 milyon dolar olacaktır.

En az 3 milyar dolar yatırım

Yatırım yıllık 600.000 ton cevher işlemek için 3 milyar Doları bulmaktadır. Elbette yatırım bununla sınırlı kalmayacaktır. Beylikova’daki NTE rezervinin çıkarılması, cevherin tipi (kil, karbonatit vb.), işleme yöntemi (asit liçi, cracking & leaching, solvent ekstraksiyon) ve atık yönetimi kalitesine bağlı olarak ciddi çevresel riskler barındırmaktadır. O yüzden Beylikova’nın yaklaşık 6.000 kişlik nüfusunun başkaca bir bölgeye taşınması (12 km Kuzeydoğu veya 15 km Güneybatı veya 18 km Doğuya), taşınılan bölgede yeni konut, sosyal alanların (okul, sağlık ocağı, cami, pazar alanı) ve altyapının (su, kanalizasyon, elektrik, internet, yollar) yapılması ile halkın ekonomik olarak maden sonrası da sürdürülebilir yaşam kurabilmesi için mesleki eğitim programlarının sağlanması gerekmektedir. Bu işletmede 350 kişi çalışacaktır ve öncelik Beylikova’da ikamet edenlerde olmalıdır.

Çevre koruma paketinden taviz verilmemeli

Yeraltı Suyu ve Çevre Koruma Paketi, projenin olmazsa olmazıdır. Böyle bir yatırımın zaten Dünya Bankası veya uluslararası finans kuruluşlarından kredi alabilmesi için yatırımın IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı) – Radyoaktif Madde Yönetimi Standartları ile  IFC Çevresel ve Sosyal Performans Standartlarına uygun projelendirilmesi ve yürütülmesi gerekir. Bu standartlarda 8 ana başlık vardır: Birkaç örnek vermek gerekirse Çevresel ve Sosyal Risk Yönetimi –  İş Gücü ve Çalışma Koşulları – Kaynak Verimliliği ve Kirlilik Önleme – Toplum Sağlığı, Güvenliği ve Emniyeti – Biyoçeşitlilik ve Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Yönetimi’dir. Türkiye bu konuda asla taviz vermemelidir. Zaten uluslararası ESG (Çevresel, Sosyal ve Yönetişim) standartlarına uyum, yabancı yatırımcı ve finansman bulmayı kolaylaşır. Bunlar Türkiye’nin son yıllarda pek umursamadığı, ama öğrenmek zorunda olduğu ve zaten yabancı sermayenin gelebilmesinin şartlarıdır.

Yukarıda Maden işletmeciliği, Beylikova’nın başkaca bir bölgeye taşınması, Yeraltı Suyu ve Çevre Koruma Paketi olarak detaylandırılan yatırım ile beraber toplam yatırım yaklaşık 3.3 milyar Doları bulacaktır. Böylesine önemli bir projenin yatırımcının ilgisini çekmesi için ROI’ın (Geri Ödeme Süresi) 11 yıl ve yatırımcı IRR’nın (İç Kârlılık Oranı) ~%6,5 olması yeterli olacaktır. 

İlk 25 yıl 2 milyar dolar, sonra yılda 125 milyon dolar

Devlet garantili %6,5 IRR, özellikle Nadir Toprak Elementleri gibi stratejik ve fiyat dalgalanmasına açık bir sektörde yatırımcı açısından oldukça cazip sayılır. Satış organizasyonu tamamen yatırımcı tarafından yürütülmelidir. Satış fiyatı ilgili uluslararası borsa fiyatlarının (Asian Metal, Shanghai Rare Earth Exchange vb.) %0,9 altında olması satışı kolaylaştıracaktır. Fiyat formülü Satın Alma Taahhüt Sözleşmesi ile bağlanmalı ve Yönetim Kurulu tarafından onaylanmalıdır. Yani alım garantisi olmayacak ve fiyat riski yatırımcıya ait olacaktır. Türk Devleti 40 yıl boyunca mevcut rezervin sadece 1/25’ini çıkarmak suretiyle 3,2 milyar Dolar kazanacak, 40 yıl sonra tesisin tümüne sahip olacak ve 40. yıldan itibaren de her yıl 125 milyon Dolar kazanacaktır.

Finansal okuryazarlığı düşük olan okuyucular burada çok sayıda anlaşılması zor terim kullandığım için bana kırılmasınlar. Ben burada sizlere Türk Devleti’nin iyi yönetildiği taktirde nasıl çok rahat para kazanabileceğini göstermek istedim. Türk Devleti sadece bu madenlerden  elde edeceği kazancını bizlerden aldığı vergiden düşse, örneğin %1 KDV alınan ekmekte KDV kalkacağı gibi açlık sınırında olan halka da yılda 233 milyon ekmek (250 gr) ücretsiz olarak dağıtılacaktı. Akıllıca planlamayla, Türk Devletinin çıkarını koruyacak şekilde yapılan pazarlıklarla ve siyasi rant yaratmadan nasıl para kazanıldığını görmüş olduk.