Avrupalı araştırmacılardan can alan aşırı sıcaklara karşı yeni platform

Roma’da 38 santigrat dereceye ulaşan sıcaklıklar nedeniyle İtalya’da bu hafta dört kişi aşırı sıcaklar nedeniyle hayatını kaybetti.

Akdeniz’in bazı bölgelerinde ay sonuna kadar beklenen kırmızı yüksek sıcaklık uyarıları altında birçok bölge bulunuyor.

Geçen ay Yunanistan’da alışılmadık derecede sıcak hava altı turistin ölümüne neden olurken, uzmanlar iklim değişikliğine bağlı olarak rekor düzeyde sıcak bir yıl daha yaşanacağını tahmin ediyor. Ancak sıcak hava dalgalarının özellikle sizin için ne kadar tehlikeli olduğunu ölçmek zor olabilir.

Yeni bir araç sıcak hava Avrupa’nın farklı yerlerini vurduğunda ölüm olasılığını tahmin ederek boşluğu doldurmayı amaçlıyor. Veriler yaş ve cinsiyete dayanıyor.

Yeni keşif odağı meteorolojiden epidemiyolojiye kaydırıyor

Barselona Küresel Sağlık Enstitüsü (ISGlobal) araştırmacılarına göre 2022 yazında Avrupa’da yaklaşık 70 bin kişi sıcaklığa bağlı nedenlerden hayatını kaybetti. Aynı ekip geçmiş ölüm verilerini alıp hava tahminleriyle birleştirerek türünün ilk örneği olan ve gelecekte hayat kurtaracağını umdukları bu aracı oluşturdu.

ISGlobal’deki adaptasyon grubunun baş araştırmacısı Joan Ballester Claramunt “Şimdiye kadar sıcaklık uyarıları yalnızca hava tahminlerinin fiziksel bilgilerine dayanıyordu ve bu nedenle nüfus grupları arasında sıcak ve soğuğa karşı hassasiyet farklılıklarını göz ardı ediyorlardı” diyor.

“Sorun, bu bilgilerin herkes için aynı olması” diyen Claramunt ”Oysa gerçekte etkiler farklıdır” diye ekliyor.

Barselona merkezli bilim insanlarının sistemi, odağı meteorolojiden epidemiyolojiye – hastalık ve diğer halk sağlığı sorunlarının incelenmesine – kaydırarak bu paradigmayı değiştiriyor.

Araştırmacılar aşırı hava koşulları artarken epidemiyolojik modellerin yeni, etkiye dayalı erken uyarı sistemleri geliştirmek için gerekli olduğunu söylüyorlar.

Bugün online olarak kullanıma sunulan Forecaster.health, farklı demografik gruplar için sıcaklıkların gerçek ölüm risklerini tahmin eden ilk pan-Avrupa ve kamuya açık platform.

En çok kimler risk altında?

ISGlobal’e göre ortam sıcaklıkları her yıl dünya çapında beş milyondan fazla erken ölümle ilişkilendirilmekte ve bunların 300 binden fazlası sadece Batı Avrupa’da gerçekleşmekte.

Sıcağa karşı savunmasızlığımız, cinsiyet ve yaş da dahil olmak üzere bir dizi faktörden etkilenmekte.

ISGlobal araştırmacısı ve sistemin yazarlarından biri olan Marcos Quijal-Zamorano “Örneğin kadınların sıcağa karşı erkeklerden daha hassas olduğunu ve hem sıcak hem de soğuk nedeniyle ölüm riskinin yaşla birlikte arttığını biliyoruz” diyor.

Örneğin Forecaster.health, 30 Haziran’a kadar İtalya’nın Campobasso bölgesindeki kadınlar için aşırı sıcak, erkekler için ise yüksek sıcaklık uyarısı veriyor. Yakındaki Potenza’da 75-84 yaş arası her iki cinsiyet için de aşırı sıcaklık tahmini yapılırken, bu bölgede 65-74 yaş arası kişiler için yalnızca düşük sıcaklık uyarısı veriliyor.

Kadınlar neden daha yüksek ölüm riski taşıyor?

“Tüm yaşlı kadınların erkeklerden daha fazla risk altında olduklarının farkında olduklarından yüzde 100 emin değilim. Belki bunu bilselerdi bazı şeyleri değiştirebilirlerdi” diyor Ballester Euronews Green‘e verdiği demeçte.

Ballester’a göre bu olgunun arkasında bir dizi faktör var. Sosyoekonomi bazı cevaplar veriyor: Kadınlar daha düşük maaşlara sahip olma eğiliminde, bu nedenle kendilerini korumak için klima gibi daha az kaynağa sahipler. Daha sık dul kaldıkları için yalnız yaşama ve yardımdan mahrum kalma olasılıkları daha yüksek.

Sıcak hava dalgalarının tipik olarak eşlik eden hastalıklar (obezite, diyabet, bulaşıcı hastalıklar ve kanser gibi altta yatan hastalıklar) yoluyla öldürdüğünü ve sıcaklığın ek, ölümcül bir stres faktörü olarak hareket ettiğini anlamak da önemli.

Erkeklerde bu komorbiditeler daha genç yaşlarda ortaya çıkmakta. Bu nedenle genç erkekler aslında genç kadınlara göre sıcağa karşı daha savunmasız. Daha fazla kadın hayatta kaldıkça ve bir grup olarak daha uzun bir yaşam beklentisine sahip oldukça ileri yaşlarda daha savunmasız hale gelebiliyorlar.

Bilim insanları sıcak hava dalgası ölümlerini nasıl tahmin edebilir?

Forecaster.health şu an 31 Avrupa ülkesinde 580 bölge için veri tutan AB destekli araştırma projesi EARLY-ADAPT’ın ölüm veritabanından yararlanıyor.

Kullanıcılar önümüzdeki iki hafta içinde sağlık tahminlerini görmek istedikleri tarihi girebiliyor ve nüfus alt gruplarına göre filtreleme yapabiliyor.

Araç daha sonra 580 bölge için uyarıları gösteren bir harita ile sıcak ve soğuğa bağlı ölüm riskinin dört seviyesini belirten renk kodları gösteriyor: düşük, orta, yüksek ve aşırı.

Ballester bunun arkasında gerçek rakamlar olduğunu açıklıyor. Epidemiyolojik modeller belirli bir tahmin için sıcaklığa atfedilen ölümlerin yüzdesini hesaplamakta. Aşırı uyarı, sıcaklığın yarınki ölümlerin yüzde 20’sinden fazlasına neden olacağının tahmin edildiği anlamına geliyor.

Sıcak hava dalgası ölüm haritası hayat kurtarmaya nasıl yardımcı olabilir?

Çoğu ülkede sıcak hava dalgası uyarıları meteoroloji kurumu tarafından yayınlanır, medya tarafından güçlendirilir ve halk sağlığı yetkilileri ve halk tarafından dikkate alınır.

ISGlobal ekibi bu sistemi değil, bilginin kendisini değiştirmeye çalışıyor. Ballester aynı sıcaklığın insanları nasıl farklı şekillerde öldürdüğünü ya da sağlıklarını nasıl farklı şekillerde etkilediğini anlamanın daha bilinçli kararlar almamızı sağlayacağını söylüyor:

“Her zaman 95 yaşındaki babamı düşünüyorum. Epidemiyolog bir oğlu olsa ve ben ona her zaman (yaş farkından) bahsetsem bile, bunun kendisi için taşıdığı riskin farkında değil. Dolayısıyla, genel nüfusun bu konularda çok fazla bilgi eksikliği olduğunu düşünüyorum. Bu araç farkındalık yoluyla bu alışkanlıkların bazılarını değiştirmeyi de amaçlıyor.”

Ballester ayrıca “Her bireyin özelliklerine göre uyarlanmış uyarılar sağlamamız gerekiyor” diyor ve ekliyor: “Aksi takdirde ölümleri önlemek için elimizden geleni yapmamış oluruz.”

Aşırı sıcaklar kalp krizini de inmeyi de tetikliyor. Hangi önlemleri almalıyız?

İklim değişikliğinin yol açtığı aşırı sıcaklar beş milyar insanı etkiledi