Son 50 yılın en büyüğü: İzlanda’da volkan patladı

İzlanda’da haftalardır endişe yaratan, öyle ki binlerce kişinin evini terk etmesine neden olan güneybatıda Reykjanes Yarımadası’ndaki volkan patladı. Ülkenin meteoroloji ofisi pazartesi akşamı Grindavik kasabasında volkanik patlamanın devam ettiğini açıkladı. Bölgeden yansıyan görüntüler çok can alıcıydı, zira zifiri karanlık İzlanda gecesini kırmızı dumanlar aydınlatıyordu.

Patlama akşam yerel saate göre 22:15 civarında başladı. Sahil güvenlik yetkilileri ve bilim insanları patlamanın ilk iki saatinde “saniyede yüzlerce metreküp” lav fışkırığını söylüyor. Güney İzlanda Volkanları ve Doğal Tehlike Grubu Facebook’ta paylaştığı gönderide eyalet meteorologlarının yarığın yaklaşık 3.5 km uzunluğunda olduğunu tahmin ettiğini ve yarığın son yıllarda bölgede gözlemlenen diğer patlamalardan katbekat uzun olduğunu söyledi.

İzlanda’daki volkanın tam olarak ne zaman patlayacağı belirsiz olduğu için büyük endişe kaynağıydı. Ayrıca şimdiye kadar alıştığımız yanardağlar gibi değil. Lavlar alışageldiğimiz üzere dağdan püskürmüyor, yeraltında daha gizli ve öngörülemez bir magma akışı yaşanıyor. Bu magma Reykjanes Yarımadası’nın altında tünel açarak  yavaşça yüzeye doğru ilerliyordu.

Volkanbilimci, bilim yazarı ve “Süper Volkanlar” kitabının yazarı Robin George Andrews pazartesi günkü patlamadan önce “Tüm volkanlar aşağılayıcıdır, ama istediği zaman ortaya çıkan bir volkan cidden aşağılayıcıdır. Hepimiz kudretli, güçlü varlıklar olduğumuzu düşünebiliriz ancak ne zaman nereden geleceği belli olmayan bir şeyle başa çıkmamız gerekiyor. Bu yarıklar birdenbire açılabilir. Büyücülük gibi” demişti.

A volcano erupted in southwest Iceland, spewing lava and smoke across a wide area after weeks of intense earthquake activity, threatening a nearby town https://t.co/saHJpBZTdL pic.twitter.com/AIx0HZ1qv5

— Reuters (@Reuters) December 19, 2023

Patlamayı inceleyen volkanbilimci Armann Hoskuldsson lavların bölgedeki elektrik santraline doğru akmadığını söyledi. Bu iyi bir haber olsa da, patlamanın 10 gün süreceğini ve yarığın iki uçtan da genişlemeye devam ettiğini göz önüne alırsak durum hızla değişebilir. En kötü senaryo Grindavik lavlarının yaklaşık 30 bin kişiye elektrik sağlayan ve konut ısıtmada kullanılan Svartsengi jeotermal enerji santraline ulaşması olur. Santral şu an uzaktan yönetiliyor.

Bir kasabanın tamamı boşaltılmıştı

İzlandalı yetkililer 10 Kasım’da magma tünelinin kıyı kasabasının altına uzandığını tespit etmiş, yaklaşık 4 bin Grindavik sakininden bölgeyi hemen terk etmesini istemişti. Ateş ve Buz Ülkesi lakaplı İzlanda zıt yönlerde hareket ederek magmanın yükselmesine izin veren tektonik levhalar üzerinde olması sebebiyle volkanik faaliyetlerin sık yaşandığı bir ülke. Ülkede 30’dan fazla aktif volkanik sistem var. Ancak 50 yıldan beri ilk kez büyük bir yerleşim alanı patlama beklendiği için tahliye edildi.

Sivil Koruma Ajansı “Biz İzlandalıların alışık olmadığı, en azından Vestmannaeyjar’daki patlamadan bu yana alışık olmadığımız bir hadiseyle karşı karşıyayız” diyerek 400 evin yok olmasına neden olan 1973’teki patlamaya değindi. 

Kasabanın sismik olarak aktif bir bölgede olduğu biliniyor bilinmesine; malum yakınlardaki Fagradalsfjall Yanardağı 2020’den bu yana her sene patlıyor. Ama Grindavik sakinleri ayaklarının altından lav aktığını duyunca çok şaşırmış. Bir bölge sakini “Yıllar boyunca hazırlandığımız tüm senaryolarda yanardağ her zaman çevre bölgelerde gerçekleşiyordu, kendi kasabamızda değil” diyor.

Yine de birçok bölge sakini uzun zamandır kendi tahliye planını hazırlıyormuş zaten. Volkan bilimci Andrews Washington Post’a “İzlandalılar ülkelerinin dinamik ve değişken volkanik doğasına o kadar hakim ki hepsi neler olup bittiğini biliyor. Genelde afetlerde insanları evlerini terk etmeye ikna etmek çok zor iştir. Ancak burada yetkililerin insanları buna ikna etmesine gerek kalmadı. Herkes durumun kritikliğinin farkında. Bu da iç rahatlatıyor” diyor. Grindavik sakinlerinin tamamı 11 Kasım’da bölgeyi apart topar boşaltmış, bekleyiş uzayınca, telaş içinde geride bıraktığı evcil hayvanlar dahil ihtiyaç duydukları her şeyi almaları için sakinlerinin kısa süreliğine evlerine geri dönmelerine izin verilmişti.

Grindavik güvenlik önlemi olarak kapatılan ülkenin meşhur Blue Lagoon kaplıcasına da çok uzak sayılmaz. İzlanda Cumhurbaşkanı Gudni Johannesson patlamanın ne kadar hasara yol açacağının belli olmadığını söyleyerek önceliğinin insan hayatını kurtarmak olduğunu, ancak yetkililerin yapıları korumak için elinden geleni yapacağını söyledi. Yerkabuğunun altında kayan magma yüzünden ekim ve kasım aylarında bölgede binalara zarar veren ve yarılan yolları kullanılmaz hale getiren 10 binlerce deprem yaşandı.

Lav akıntıları konusunda endişe yoğun olsa da bilim insanları ülkeler arası seyahatin aksaması ya da Kuzey Yarımküre’de hava kalitesinin düşmesi gibi bir durumun oluşması ihtimalini pek yükesk görmüyor. Reykjavik yakınlarındaki Keflavik Uluslararası Havaalanı’n açık kalmaya devam ediyor, ancak bazı iniş ve kalkışlar ertelendi.

Adeta saatli bomba: 9 soruda İzlanda’daki volkanik patlama tehlikesi